Τα επικοινωνιακά τρικ και οι υποκλίσεις

Του Απόστολου Αποστόλου*

Ο Ντοστογιέφσκι έλεγε πως «η πολιτική προχωράει με συναίσθημα». Σ’ εμάς η πολιτική  προχωράει ως χυλός όπου όλα μπερδεύονται και αναμειγνύονται χωρίς διακρίσεις και όλα τρέχουν χωρίς πυξίδα καταλήγοντας στην κοίτη των αδιεξόδων. Τις περισσότερες φορές η πολιτική στη χώρα μας, διασχίζει την παρωδία,  το  γκροτέσκο  ως φυσική διαδρομή της λειτουργικής εξέλιξης της. Είναι αδύνατο η ελληνική πολιτική να μην περάσει μέσα από τη φάρσα, να μην ακουμπήσει την παρωδία να μην αντικρίσει το γκροτέσκο.

Πριν λίγες μέρες ο πρωθυπουργός της χώρας διαφημίζοντας  το χρηματικό  επίδομα Youth Pass  των δεκαοχτάρηδων εμφανίστηκε  με skateboard και με αναστρέψιμο καπέλο κάδου  σε  βίντεο του TikTok. Βέβαια κανείς δεν κατάλαβε αν ο κ. Μητσοτάκης έκανε κάποιο αστείο, ή αυτοσαρκαζόταν  με την απροσδόκητη εικόνα του, ή έπεσε θύμα κάποιων συμβούλων του, οι οποίοι τον έπεισαν ότι  ο εκκεντρικός εξυπνακισμός  με τα «dad joke» προσφέρεται ως θέαμα που θα εκτιμηθεί από τους νέους και θα  κριθεί ο ίδιος ως «προχωρημένος» γιατί αντιλαμβάνεται  τους  νεολαιίστικους κοινωνικούς κώδικες. Στο επιτελείο του κ. Μητσοτάκη μάλλον δεν αντιλαμβάνονται  τη διάκριση μεταξύ εξυπνακισμού και χιούμορ. Υπάρχει μια αδυναμία του προσδιορισμού των ορίων από ότι φαίνεται από το επιτελείο των συμβούλων του κ. Μητσοτάκη να δουν ότι το χιούμορ στηρίζεται επάνω σε μια ταλαντευόμενη ισορροπία όπως έγραφε ο Άρθουρ Κόμποτ –Ρίκετ εκεί δηλαδή, όπου όλα συναντούν το αντίθετό τους αλλά δεν καταρρέουν.  Αυτό όμως που είδαμε από τον κ. πρωθυπουργό στο βίντεο του TikTok ήταν ένας μικρονοϊτικός εξυπνακισμός που ξεχείλιζε από  τις διαδοχικές εκδοχές του  γκροτέσκου.

Και μετά από κάποιες μέρες έρχεται η υπόκλιση του κ. Γεραπετρίτη, στον πρόεδρο της Τουρκίας κατά την είσοδό του στο Προεδρικό Μέγαρο και κατά την άφιξή του στο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος.  Άπαντες γνωρίζουν ότι οι υποκλίσεις γίνονται μόνο σε βασιλείς και ποτέ σε προέδρους. Και οι υποκλίσεις προς τους βασιλείς γίνονται με ένα ελαφρύ σκύψιμο του κεφαλιού λυγίζοντας μόνο τον λαιμό προς τα εμπρός (neck bow) και με ενωμένα τα πόδια. Εδώ παρατηρήσαμε μια «υπόκλιση τόξου» δηλαδή, μια βαθιά οσφυοκαμψία  από τον Υπουργό των Εξωτερικών, που εκτελείται μια τέτοια στάση υπόκλισης μόνο από τους ηθοποιούς στο τέλος της θεατρικής παράστασης για να εισπράξουν το χειροκρότημα από τους θεατές. Εξάλλου στη δυτική κουλτούρα η υπόκλιση είναι εξαφανισμένη και προκαλεί τον γέλωτα. Μικρή εξαίρεση που δεν τηρείται πάντα αποτελούν τα βρετανικά, αυστραλιανά και άλλα δικαστήρια της Κοινοπολιτείας, από τους  δικηγόρους και τους  υπαλλήλους  (και των δύο φύλων) οι οποίοι  κάνουν μια σεμνή και ελαφριά υπόκλιση του κεφαλιού μόνο στον δικαστή όταν εκείνοι  εισέρχονται ή εξέρχονται από ένα δικαστήριο που βρίσκεται σε συνεδρίαση.  Παρόμοιοι χαιρετισμοί υπόκλισης λυγίζοντας ελαφρά τον λαιμό προς τα εμπρός  γίνονται προς τον Πρόεδρο της Βουλής των Κοινοτήτων κατά την είσοδο ή έξοδο της αίθουσας της Βουλής των Κοινοτήτων σε συνεδρία.

Επίσης να πούμε ότι στο Ισλάμ, η υπόκλιση  θεωρείται  (μείζον αμάρτημα, σιρκ «shirk») γιατί  λατρεύεις ένα  άτομο  που θεωρείται ότι διαθέτει  θεϊκές ικανότητες και σύμφωνα με το ισλαμικό δόγμα Tawhid ο Θεός δεν μοιράζεται τις θεϊκές ιδιότητές του.  Έτσι λοιπόν οι μουσουλμάνοι υποκλίνονται μόνο στον Θεό, που τον θεωρούν ως το μοναδικό σύμβολο λατρείας και η υπόκλιση  ή ένδειξη ευχαριστίας ή σεβασμού, χωρίς πρόθεση λατρείας προς τον Θεό, ταξινομείται  ως «shirk» (μείζον αμάρτημα) και απαγορεύεται. Τώρα πολλοί θα πουν ότι οι Τούρκοι υπέβαλαν τους Έλληνες στα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας σε  χαιρετισμούς  που τα χέρια άγγιζαν το έδαφος. Βεβαίως, και αυτό γιατί τους θεωρούσαν πολύ υποδεέστερους και έπρεπε να προσκυνήσουν ταπεινωτικά εκφράζοντας έτσι την ευγνωμοσύνη που όφειλαν προς την οθωμανική αυτοκρατορία. Αταβιστικά κάτι μένει ακόμη και σήμερα για παράδειγμα  από εκείνες τις επιστολές των Δεσποτάδων και των προυχόντων  προς τον Αλή Πασά που άρχιζαν με το «Πολυχρονεμένε μας… σκλαβικώς φιλούμε το ποδάρι σου».

Το να προσκυνήσεις σήμερα τον μέγα Πατισάχ αποτελεί «μια φάρσα που αντανακλά τη θλίψη» για να θυμηθούμε και τον Γκύντερ Άντερς ή  εκφράζει «το σκοτεινό γέλιο των γέλιων» όπως έγραφε στις σημειώσεις του ο Μπέκετ όταν αναφερόταν στο έργο του «Περιμένοντας τον Γκοντό».  Τα υπόλοιπα που ακούστηκαν ότι ο συγκεκριμένος χαιρετισμός του Υπουργού Εξωτερικών ήταν προς το πρόσωπο της Προέδρου της Δημοκρατίας αποτελούν χατζηαβάτικες δικαιολογίες ή πικρό γέλιο. Με αυτά όμως και με εκείνα σ’ αυτή  τη συνάντηση  ξεπλύναμε τον κ.  Ερντογάν στον δυτικό κόσμο και με τη Διακήρυξη των Αθηνών ετοιμάζουμε να αμβλύνουμε τις διαφορές και να διατιμήσουμε τα αδιατίμητά μας.  Αυτή είναι η πολιτική σούπα της χώρας μας.

*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας