Ο κόσμος το 2019 και το 2023 ψήφισε Ν.Δ. γιατί αποτελούσε συγκριτικά προτιμότερη επιλογή! Επρόκειτο όμως για αρνητική ψήφο, γιατί κανείς δεν ήθελε την επιστροφή του ΣΥΡΙΖΑ
Του Α. Π. Δημόπουλου
Κάποτε, ύστερα από μια εκλογική ήττα, σε συνεργάτη του, που παραπονείτο για τα περί του αντιθέτου μηνύματα των μεγάλων εκλογικών συγκεντρώσεων, ο Γεώργιος Παπανδρέου σχολίασε: «Μας ερωτεύονται, αλλά δεν μας νυμφεύονται!» Αμίμητος Παπανδρέου φυσικά, αλλά το ευφυολόγημα δεν στερείτο πολιτικού βάθους – ο Παπανδρέου άγγιζε μόνο την κορυφή του παγόβουνου. Γιατί, εκτός από την περίπτωση του έρωτα χωρίς γάμο, υπάρχει και η αντίστροφη (και ακόμα πιο ενδιαφέρουσα) περίπτωση του γάμου χωρίς έρωτα. Τελικά, αυτό που ξεχνάμε στην πολιτική -και η αναλογία Παπανδρέου μάς θυμίζει- είναι ότι η ψήφος εξωτερικεύει τη βούληση, αλλά δεν την αναπαριστά πλήρως. Εάν η ψήφος είναι ο γάμος (δηλαδή, η εξωτερίκευση της βούλησης), η ίδια η βούληση παραμένει εσωτερική και απροσπέλαστη. Έτσι, υπάρχει έρωτας χωρίς γάμο («δεν σε ψηφίζω, αλλά μου αρέσεις» – η περίπτωση Παπανδρέου), όπως υπάρχει και γάμος χωρίς έρωτα («σε ψηφίζω, αλλά δεν μου αρέσεις»). Επίσης υπάρχουν και γάμος και έρωτας («και σε ψηφίζω και μου αρέσεις»), η ιδανική περίπτωση δηλαδή. Έτσι, πολλές φορές η πολιτική μας ανάλυση πάσχει γιατί στηρίζεται στην εξωτερίκευση της βούλησής μόνο, στις ψήφους, στα εκλογικά αποτελέσματα. Όμως, συχνά η εξωτερίκευση είναι απατηλή. Γιατί τελικά και στην πολιτική και στη ζωή πολλές επιλογές δεν είναι θετικές, αλλά αρνητικές: «Σε ψηφίζω χωρίς να μου αρέσεις, γιατί δεν έχω καλύτερη επιλογή. Πολύ απλά, οι άλλοι μού αρέσουν ακόμα λιγότερο». Αυτή είναι στην πολιτική η περίπτωση του «γάμου χωρίς έρωτα» και είναι συχνότατη: «Σε ψηφίζω αναγκαστικά – όμως θα σε εγκαταλείψω στην πρώτη ευκαιρία».
Έτσι όπως το ερμηνεύω εγώ τουλάχιστον, όσα εκ πρώτης όψεως αντιφατικά είδαμε στους δύο γύρους των πρόσφατων δημοτικών και περιφερειακών εκλογών (έχασε ή κέρδισε η Νέα Δημοκρατία;) δεν είναι και τόσο αντιφατικά τελικά. Γιατί αυτό που προκαλεί την αντιφατικότητα της ανάγνωσης είναι ότι διαβάζουμε το αποτέλεσμα σε επίπεδο εξωτερίκευσης μόνο – σε επίπεδο ψήφων, σε επίπεδο «γάμου», όχι «έρωτα», για να επιστρέψω στην παπανδρεϊκή αναλογία. Έτσι, με ένα τέτοιο κριτήριο, η Νέα Δημοκρατία παραμένει πρώτη και κύρια πολιτική δύναμη, και όποια περί του αντιθέτου δεδομένα (η απώλεια των μεγάλων δήμων και η απώλεια των Περιφερειών εκεί όπου η επιλογή υπήρξε διμέτωπη) συνιστούν εξηγήσιμες ανωμαλίες. Ίσως να ήταν αυτοδιοικητικές επιλογές. Ίσως να ήταν η αποχή. Ίσως να έφταιξε η υπεροψία της ισχύος. Με όλα τα παραπάνω, φυσικά, να προβάλλονται σκοπίμως, γιατί υποδηλώνουν κάτι το «επιδιορθούμενο». Αρκεί η εκλογή να γίνει γνήσια πολιτική και ο κόσμος να πάει να ψηφίσει. Όσο για την υπεροψία, αυτή με λίγη πειθαρχία τιθασεύεται, έτσι δεν είναι; Με άλλα λόγια, είναι η εικόνα ενός γάμου με μικροπροβλήματα – με λίγη καλή θέληση όλα διορθώνονται. Τι γίνεται, όμως, εάν αυτά που βλέπουμε είναι τα συμπτώματα ενός γάμου χωρίς έρωτα; Εάν, δηλαδή, ο κόσμος ψηφίζει Νέα Δημοκρατία ελλείψει καλύτερης επιλογής και είναι έτοιμος να την εγκαταλείψει σε πρώτη ευκαιρία; Γιατί μια τέτοια ερμηνεία σίγουρα θα εξηγούσε πολλά από τα παράδοξα, ιδίως το κεντρικό παράδοξο της Αθήνας.
Γιατί καθόλου δεν πιστεύω ότι αυτό που είδαμε ήταν απλώς μια αποδοκιμασία του κ. Μπακογιάννη ως δήμαρχου. Δεν εννοώ ότι ο κ. Μπακογιάννης υπήρξε σπουδαίος δήμαρχος, αλλά δεν ήταν και το είδος του ανεπαρκούς δημάρχου (και έχουμε γνωρίσει τέτοιους στην Αθήνα) που να εξηγεί αυτή την πλήρη ανατροπή. Εδώ μιλάμε για μια ανατροπή ποσοστού που υπέρκειται των προσθετικών δυνατοτήτων ακόμα και ενός ενιαίου αντικυβερνητικού μετώπου. Γιατί είναι απλουστευτική η εξήγηση ότι αυτό που είδαμε απλώς προσθέτει τα ποσοστά της αντιπολίτευσης – δεν είναι πιθανό ότι οι πολιτικά στρατευμένοι οπαδοί του μαθημένου στην αποχή ΚΚΕ αψήφησαν την κομματική γραμμή και προσήλθαν μαζικά για να τιμωρήσουν την κυβέρνηση στο πρόσωπο του απερχόμενου δημάρχου. Ακόμα λιγότερο πιθανό είναι αυτό να συνέβη σε μεγάλη έκταση με τις ψήφους της άκρας Δεξιάς, για να υποστηρίξουν έναν σοσιαλδημοκράτη υποψήφιο του «δημοκρατικού τόξου». Ούτε είναι στατιστικά εύλογη η εκδοχή ότι αυτοί που απείχαν ήταν κατά βάση οπαδοί του κ. Μπακογιάννη, γιατί, όπως έχει επανειλημμένα επιβεβαιωθεί, η αποχή τέμνει μάλλον οριζόντια το εκλογικό σώμα. Η μόνη εξήγηση αυτής της πλήρους ανατροπής είναι, νομίζω, ότι ήταν γνήσια πολυσυλλεκτική, και κατά τούτο οφειλόταν και στη συμβολή πολιτών που στις εθνικές εκλογές ψήφισαν, εκόντες άκοντες, ελλείψει άλλης, προτιμότερης επιλογής, Νέα Δημοκρατία. Τώρα, με την ευκαιρία εκλογών που επιτρέπουν χαλαρότερη ψήφο, στην πρώτη ευκαιρία που μπορούσαν να το κάνουν (όπως στο κατά βάση συγκριτικά ανώδυνο δίλημμα του ποιος θα είναι ο επόμενος δήμαρχος της Αθήνας) εγκατέλειψαν. Όπως γίνεται στους γάμους χωρίς έρωτα, δηλαδή.
Εάν αυτό ισχύει, αυτό που είδαμε στις εκλογές ήταν η έκφραση ενός υποβάθρου ρευστότητας. Ο κόσμος ψήφισε Νέα Δημοκρατία το 2019 και το 2023 γιατί αποτελούσε συγκριτικά προτιμότερη επιλογή – επρόκειτο για αρνητική ψήφο, γιατί κανείς δεν ήθελε την επιστροφή του ΣΥΡΙΖΑ. Δεν ήταν θετική ψήφος – εάν υπήρχε άλλη επιλογή, ο βασιλιάς θα βρισκόταν γυμνός, όπως βρέθηκε γυμνός στις όποιες ευκαιρίες προσέφεραν οι δημοτικές και περιφερειακές εκλογές. Πράγμα, φυσικά, που για τους επαγγελματίες της πολιτικής λίγη σημασία έχει – αρκεί να κυβερνάνε και ας είναι αντιπαθείς. Ο γάμος είναι γάμος, το διαζύγιο αργεί και όσοι θα ήθελαν έναν πολιτικό γάμο με έρωτα μπορούν μόνο να προσβλέπουν στον χρόνο.
