Του Παναγιώτη Λιάκου
Η ελληνική Ιστορία είναι στρατιωτική Ιστορία. Πάνω στις νίκες και τις ήττες των όπλων μας χτίζονται οι επόμενοι καιροί. Ηχηρό παράδειγμα είναι η ελληνική επινόηση της δημοκρατίας. Η δημοκρατία δεν είχε θεωρητική αξία δίχως πρακτική απόδειξη των αγαθών εκ της εφαρμογής της. Στέριωσε στην Αθήνα επειδή συνέβαλε στη νίκη της πόλεως στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Ο Αριστοτέλης στο «Αθηναίων Πολιτεία»* το αναφέρει ρητά: «Τότε μεν λοιπόν μέχρι του σημείου τούτου ηυξήθη το κράτος συγχρόνως με την βαθμιαίαν αύξησιν της δημοκρατίας∙ μετά δε τους Μηδικούς πολέμους πάλιν ανέλαβε την δύναμίν της η βουλή του Αρείου πάγου και εκυβέρνα την πόλιν, αν και δεν έλαβε την εξουσία αυτήν με κανένα ψήφισμα, αλλά διότι έγινεν, η βουλή του Αρείου πάγου, η αιτία της ναυμαχίας πλησίον της Σαλαμίνος. Δηλαδή, ενώ οι στρατηγοί τα είχον χαμένα εξαιτίας των εκτάκτων περιστάσεων, και διελάλησαν να σώζῃ ο καθείς τον εαυτόν του, αφού επρομήθευσε και παρεχώρησεν εις καθένα πολίτην οκτώ δραχμάς τούς επιβίβασεν εις τα πλοία. Δι’ αυτήν λοιπόν την αιτία υπεχώρουν εις την εξουσίαν της και εκυβερνήθησαν οι Αθηναίοι και κατ’ αυτούς τους χρόνους καλώς. Διότι συνέβη κατά τον χρόνον τούτον να επιδοθούν και εις την τελειοποίησιν των όσων ενδιαφέρουν τον πόλεμο και να φημισθούν μεταξύ των Ελλήνων, και θαλασσοκράτορες ν΄ αναλάβουν, αν και αντέδρων οι Λακεδαιμόνιοι».
Στο προαναφερθέν ιστορικό επεισόδιο παρατηρούμε τη στρατιωτική ηγεσία να βρίσκεται σε κατάσταση αμηχανίας – και τη λύση, στη μείζονα απειλή, έδωσε ένα αμιγώς πολιτικό όργανο, το οποίο υπέδειξε το ορθό σημείο διεξαγωγής της ένοπλης αναμέτρησης. Ο αντίκτυπος της ναυμαχίας της Σαλαμίνας ξεπέρασε την αρχαιότητα. Εκτάθηκε μέχρι τις ημέρες μας. Η αίγλη της δημοκρατίας ενδύθηκε την εκθαμβωτική λάμψη της ελευθερίας, της αποφυγής της πτώσης στην πλουτώνεια κατάσταση της κατοχής από ξένη δύναμη. Με λίγα λόγια: πολίτευμα που βλάπτει την πολιτεία και τους πολίτες δεν ευδοκιμεί.
Επιπλέον, διαπιστώνεται πως η δημοκρατία, που ακολούθησε τα Μηδικά, είχε τη διορατικότητα και την ευστροφία να καταστήσει την Αθήνα πρωτοπόρο στον αγώνα των εξοπλισμών και την ανάδειξη της πόλης σε θαλασσοκράτειρα.
Το κράτος αυξανόταν και μαζί του διευρυνόταν το πολίτευμα και τελειοποιείτο η πολεμική μηχανή της Αθήνας. Αυτή, όπως απέδειξε η ίδια η Ιστορία, ήταν συνταγή που «γέννησε τους Παρθενώνες», των οποίων εμείς είμαστε τόσο «σεβαστικοί» κληρονόμοι ώστε τους χρησιμοποιούμε για να στήνουμε μπροστά τους καραγκιόζ μπερντέδες, που αποκαλούνται εκδοτήρια εισιτηρίων. Από τα εισιτήρια εισπράττουμε χρήματα, που δίνουν οι τουρίστες για να φωτογραφηθούν χαχανίζοντας στα ιερά και τα οποία καταλήγουν στις τσέπες των ξένων πιστωτών και των εγχώριων, ελληνόφωνων φερεφώνων τους.
Συνολικά, η ελληνική διαδρομή στον χρόνο δεν σημαδεύτηκε τόσο από το είδος του πολιτεύματος με το οποίο ασκείτο η εκτελεστική εξουσία. Είναι κυρίως τα στρατιωτικά γεγονότα που καθορίζουν την αξία και τη χρησιμότητά του για το έθνος και τον λαό.
Η εποχή της αυτοκρατορίας και η κατάλυση της πόλης-κράτους δεν μπορεί να αποδοθούν σε… νομομαθείς ή σε τυπολάτρες ρήτορες, που σκαρφίζονταν πολιτεύματα, αλλά στις νίκες του Φιλίππου στη Μεθώνη, στα Άβδηρα, στο Κρόκειο Πεδίο και στη Χαιρώνεια, με τις οποίες δημιούργησε κραταιό βασίλειο και συνένωσε διά της βίας τις αλληλοσπαρασσόμενες ελληνικές πόλεις.
Η μετάβαση από την πόλη-κράτος στην περίοδο της αυτοκρατορίας κατέστη αναπόφευκτη με τους θριάμβους του Μεγάλου Αλεξάνδρου εναντίον των Περσών και τη στρατιωτική προέλαση του Ελληνισμού στα πέρατα της Ασίας και στην Αίγυπτο.
Στους άδοξους καιρούς μας, το σύστημα άσκησης της εξουσίας καθορίστηκε κι αυτό από ένα στρατιωτικό γεγονός, το οποίο ήταν ατιμωτική ήττα δίχως να υπάρξει πόλεμος – τουλάχιστον από την ελληνική πλευρά. Το 1974, οι φιλήκοοι των ξένων που βρίσκονταν στην εξουσία διέταξαν τα ελληνικά όπλα να σιγήσουν και επέτρεψαν -αν δεν παρότρυναν κιόλας- την επιτυχή αποβίβαση των Τούρκων στην Κύπρο.
Η εικόνα των δεκαετιών που ακολούθησαν τον κυπριακό «Αττίλα» είναι φυσικό αποτέλεσμα και του καθεστώτος που οδήγησε στην τουρκική εισβολή και εκείνου που ακολούθησε. Ουδέν αποτέλεσμα θα προέκυπτε δίχως την ύπαρξη και την προΰπαρξη όλων των όρων της θλιβερής εξίσωσης.
*Αριστοτέλης, «Αθηναίων Πολιτεία», 23, 1-2, μετάφρασις Θ. Τασόπουλος, Άμμων Εκδοτική, σελ. 59. Αθήνα: 2021.
