Του Δημήτρη Γαρούφα*
«Μαντατοφόρος έγινε και σ’ όλα τα Βαλκάνια
για τους λαούς προμήνυσε μια άγια αυγή από τα ουράνια.
Όπου θα πέσουν τα παλιά παλάτια και θα γίνει
νέο ξεκίνημα στην ποθητή ειρήνη…»
Βόισλαβ Ίλιτς – Σέρβος ποιητής
Αυτόν τον μήνα συμπληρώνονται 227 χρόνια από τον μαρτυρικό θάνατο του Ρήγα Βελεστινλή ή Φεραίου στον πύργο «Ντεμπόιτσα», στο Βελιγράδι, και -από ό,τι ξέρω- κάθε χρόνο με αφορμή την επέτειο του μαρτυρικού θανάτου του γίνονται στο Βελιγράδι πολιτιστικές εκδηλώσεις αφιερωμένες στη μνήμη του, ενώ αρκετοί Σέρβοι ποιητές και λογοτέχνες τον έχουν υμνήσει με έργα τους.
Ο Ρήγας Φεραίος αναντίρρητα υπήρξε εθναπόστολος του Ελληνισμού, αλλά ταυτόχρονα το όραμά του εκδηλώθηκε σε πολλά επίπεδα και απέβλεπε στη χειραφέτηση των λαών των Βαλκανίων, γιατί στόχευε, πέρα από την εθνική απελευθέρωση, στην πολιτική και την οικονομική απελευθέρωση, στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στη συμβίωση πολλών εθνών σε ένα μεγάλο κράτος, με πολίτευμα βασισμένο στις αρχές της γαλλικής επανάστασης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Ρήγας έλαβε υπ΄ όψιν την υφιστάμενη πραγματικότητα, δηλαδή το γεγονός ότι οι λαοί των Βαλκανίων δεν κατοικούσαν σε περιοχές με σαφή γεωγραφικό διαχωρισμό, ότι όλοι θέλανε αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού κι ότι οι ηγετικές τάξεις όλων των βαλκανικών λαών είχαν ελληνική παιδεία. Γι’ αυτό οραματίστηκε αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού με επανάσταση των βαλκανικών λαών, τη δημιουργία ενός πολυεθνικού κράτους που θα λειτουργούσε δημοκρατικά με σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και με ελληνικό χαρακτήρα… Ο ελληνικός χαρακτήρας που έδινε στο κράτος που οραματιζόταν εξηγείται από το γεγονός ότι τότε σε όλο τον χώρο των Βαλκανίων υπήρχαν διάσπαρτες ανθηρές ελληνικές κοινότητες, ελληνικά κυρίως ήταν τα σχολεία και τα τυπογραφεία, στα χέρια των Ελλήνων ήταν το εμπόριο και όλες οι ηγετικές τάξεις των βαλκανικών λαών γνώριζαν την ελληνική γλώσσα, η οποία, τηρουμένων των αναλογιών, ήταν όπως η αγγλική σήμερα, δηλαδή γλώσσα εργασίας στα Βαλκάνια…
Το όραμα του Ρήγα είναι γνωστό και γι’ αυτό ο ίδιος θα μπορούσε να αναδειχθεί σε ένα σύμβολο βαλκανικής φιλίας και συνεργασίας… Τον Οκτώβριο του 2005, με την ευκαιρία νομικού συνεδρίου στο Βελιγράδι, στο οποίο κλήθηκα να απευθύνω χαιρετισμό ως πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, συζητήσαμε με τον πρόεδρο και τα μέλη του Δ.Σ του δικηγορικού συλλόγου Βελιγραδίου την πρόταση να αναδείξουμε τον Ρήγα Φεραίο σε σύμβολο βαλκανικής συνεργασίας και κάθε χρόνο τιμώντας τη μνήμη του να γίνεται ένα διεθνές νομικό συνέδριο στο Βελιγράδι για θέματα βαλκανικής φιλίας, συνεργασίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με συμμετοχή του νομικού κόσμου από όλα τα Βαλκάνια. Οι συνάδελφοι του Βελιγραδίου το δέχθηκαν καταρχήν, μας υποσχέθηκαν στήριξη η τότε πρόεδρος της Βουλής Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη (είχε συμβάλει η ελληνική Βουλή στην αναστύλωση του πύργου «Ντεμπόιτσα») και ο τότε αντιπρόεδρος της Βουλής Γ. Σούρλας (καταγόμενος από το Βελεστίνο), αλλά δεν υλοποιήθηκε, λόγω μεταγενέστερων εσωτερικών προβλημάτων στον Δ.Σ. Βελιγραδίου…
Μετά τέσσερα χρόνια, την εποχή που ήμουν πρόεδρος του Δ.Σ. του ΚΘΒΕ (2007-2010), κάνοντας πολιτιστικό άνοιγμα στα Βαλκάνια, είχαμε προχωρήσει ως ΚΘΒΕ σε υπογραφή πρωτοκόλλων συνεργασίας με όλα τα εθνικά θέατρα των Βαλκανίων και φυσικά και με το Εθνικό Θέατρο Βελιγραδίου, και στο πλαίσιο αυτό τέλη Μαΐου ή αρχές Ιουνίου 2009, αν θυμάμαι καλά, είχα μια συνάντηση στο σερβικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη με τον τότε υπουργό Πολιτισμού της Σερβίας Neboisa Bradic, όπου, μεταξύ άλλων, συζητήσαμε και για ανάδειξη του Ρήγα Φεραίου σε σύμβολο βαλκανικής συνεργασίας και τιμώντας τη μνήμη του, με διοργάνωση κάθε χρόνο στο Βελιγράδι, με επίκεντρο τον πύργο Ντεμπόιτσα, κύκλου πολυθεματικών πολιτιστικών εκδηλώσεων, με θεατρικές παραστάσεις, συνέδρια κ.λπ., που θα συμβάλουν στην προβολή της ιδέας της βαλκανικής φιλίας και συνεργασίας… που δεν προχώρησε, όμως, γιατί μεσολάβησαν οι εκλογές του 2009, ήρθε η οικονομική κρίση και έληξε και η θητεία μου ως προέδρου του Δ.Σ. του ΚΘΒΕ.
Τα αναφέρω όλα αυτά για να επισημάνω ότι από συζητήσεις που είχα κάνει με εκπροσώπους του νομικού κόσμου από όλα τα Βαλκάνια, αλλά και ανθρώπους του πολιτισμού το κλίμα ήταν θετικό και ο Ρήγας Φεραίος ήταν αποδεκτός ως ο διανοούμενος που οραματίστηκε τη συνεργασία των λαών στα Βαλκάνια και θυσιάστηκε γι΄ αυτή, και θα μπορούσε να αναδειχθεί σε σύμβολο βαλκανικής φιλίας και συνεργασίας με αυτονόητα οφέλη για τον Ελληνισμό.
*Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης
Εν τω μεταξύ παράλληλα με τον Ρήγα υπήρχε κάποιος Παΐσιος ο Χιλιανδαρινός στην Βουλγαρία που έγραψε την “Σλαβοβουλγαρική Ιστορία” που όπως μαρτυρά το όνομα είχε ζήσει στο Άγιον Όρος, στα μοναστήρια Χιλιανδαρίου και Ζωγράφου και μάλιστα τον έχουν αγιοκατατάξει οι κομμουνιστές, και δημιούργησε εθνικισμό -με την κακή έννοια- στους Βούλγαρους από τον 18ο-19ο αιώνα. Μέχρι τότε δεν είχαν πρόθεση να δημιουργήσουν κράτος, τη Βουλγαρία. Μέχρι και αγάλματα του στήνουν τώρα…
Στον πρόλογό του, καλούσε τους ιερείς να αφορίζουν «στους αιώνες των αιώνων» όσους Βούλγαρους παρακολουθούσαν την λειτουργία στα ελληνικά και πολύ περισσότερο επέτρεπαν στα παιδιά τους την διδασκαλία των ελληνικών. Και καλούσε τους Βούλγαρους να μάθουν τη φυλή και τη γλώσσα τους, ν’ αγαπούν την πατρίδα τους και να μην πιστεύουν τους Έλληνες και τους Σέρβους, οι οποίοι «τους κοροϊδεύουν». Οι Βούλγαροι τον θεωρούν αντίστοιχο του Ρήγα Φεραίου, αλλά ο Ρήγας εργάστηκε για την κοινή δράση για απελευθέρωση των βαλκανικών λαών, ενώ ο Παΐσιος ξόδεψε τη ζωή του προσπαθώντας να αφυπνίσει την εθνική συνείδηση των ομοεθνών του με την καλλιέργεια του μίσους εναντίον των άλλων λαών. Στις 26 Ιουνίου του 1962 κηρύχθηκε επίσημα ως άγιος της Βουλγαρικής Ορθόδοξης εκκλησίας.
Με γεια του, με χαρά του. Ποιος έχει διάθεση να τον ψέξει ή να τον κατακρίνει; Ήταν όμως ανάγκη αυτή η πρώτη Ιστορία του βουλγαρικού έθνους να γραφεί με τόση ρηχότητα επιστημονική και με πάθος σφόδρα ανθελληνικό; Αλλά καλό είναι να παρατεθεί γι’ αυτό η κρίσις ενός μη Έλληνος ιστορικού (Reinhardt): “Η ιστορική αξία του βιβλίου τούτου είναι μικρά, αλλ’ ο σκοπός, δια τον οποίον ο Παΐσιος έγραψε αυτό, εξεπληρώθη”.
Αυτός ο εθνικισμός δημιουργήθηκε, από τις πολλές 10ετίες που δεν ήταν αναγνωρισμένη η αυτοκεφαλία της Βουλγαρικής Εκκλησίας, αλλά ακόμα και τώρα, στις εκκλησίες στη χώρα κατά τη Λειτουργία έχουν κάποιες ευχές ΜΟΝΟ για τους Βούλγαρους.
Επίσης, ενώ στις παράλειες πόλεις ζούσαν περισσότεροι Έλληνες από Βούλγαρους τους εκδίωξαν με άσχημο τρόπο στα περισσότερα μέρη το 1906-7.
Το πρωτότυπο βιβλίο εκλάπη την περίοδο 1984-85 από Βουλγάρους πράκτορες και επεστεράφη στη συνέχεια. Ακόμα και στις μέρες μας δημιουργεί προβλήματα.