Άγνωστες πτυχές από την πολυκύμαντη διαδρομή του ευπατρίδη διπλωμάτη φωτίζουν μερικές από τις πλέον συγκλονιστικές στιγμές της νεότερης Ιστορίας
Από τον Μανώλη Κοττάκη
Την πρώτη φορά που τον γνώρισα είχε μόλις διοριστεί υπουργός Εξωτερικών. Το 2004. Με οδήγησε στο γραφείο του στο νεοκλασικό της οδού Ακαδημίας ο τότε εκπρόσωπος Τύπου Γιώργος Κουμουτσάκος, με στόχο να του αποσπάσω συνέντευξη.
Πάνω στο γραφείο του υπήρχαν ελάχιστα χαρτιά και ο ελληνικός καφές. Οι πίνακες που είχε τοποθετήσει στους τοίχους του γραφείου ανέτρεχαν σε ιστορικές μάχες της Επαναστάσεως του 1821, κατά τη διάρκεια των οποίων ελληνικά στρατεύματα κατατρόπωναν τα οθωμανικά.
Με καταγωγή από τη Μικρασία και με οικογενειακή συγγένεια με τον συγγραφέα Ηλία Βενέζη, είχε βαθιά μέσα του το Έθνος. Η μητέρα του, Αγάπη Μολυβιάτη, κατάφερε να διαφύγει την τελευταία στιγμή το 1922 από την Ιωνία και να γλιτώσει από την Καταστροφή. Τα διηγείται στο εξαιρετικό βιβλίο της «Το χρονικό των δέκα ημερών».
Εκείνη την ημέρα της πρώτης γνωριμίας ο Πέτρος Μολυβιάτης ήταν φιλικός, αλλά ταυτόχρονα αυστηρός. Οι διαπιστευμένοι δημοσιογράφοι της Ν.Δ. τον γνωρίζαμε ως βουλευτή Επικρατείας από το 1996, ως τον άνθρωπο στον οποίο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εμπιστεύτηκε να ανοίξει το χρηματοκιβώτιο που φύλασσε τη διαθήκη του, ως εξ απορρήτων σύμβουλό του, αλλά κατά βάση σε εμάς τους νεότερους ήταν άγνωστος και αθέατος.
Αν είχες την τύχη να κληθείς στα εβδομαδιαία γεύματα που γίνονταν στην Αθηναϊκή Λέσχη, θα τον έβλεπες κάθε Πέμπτη στο τραπέζι με τον Ιωάννη Βαρβιτσιώτη, τον Σταύρο Ψυχάρη, τον Γιώργο Αλογοσκούφη, τον Μιχάλη Σάλλα, τον Προκόπη Παυλόπουλο κ.ά. να κάνουν επισκόπηση των εξελίξεων.
Κάθισα στον πράσινο τότε καναπέ (η Ντόρα τούς άλλαξε σε πορτοκαλί αργότερα) και επιχείρησα να ανοίξω το κασετόφωνο για να αρχίσει η συνέντευξη. «Όχι κασετόφωνο, κύριε Κοττάκη! Θα κρατήσετε σημειώσεις και θ’ αποδώσετε τη συνομιλία μας!» μου ζήτησε. Παράδοση.
Μόλις διέκρινε όμως τα πρώτα σημάδια ιδρώτα στο μέτωπό μου, χαμογέλασε και πρόσθεσε: «Η αρχή είναι αυτή. Ίσως σήμερα μπορώ να κάνω μια εξαίρεση». Πράγματι ήταν η αρχή. Αλλά η αρχή μιας εικοσαετούς έντιμης σχέσης και απόλυτου σεβασμού, καθώς ο Μολυβιάτης ήταν η θεσμική μνήμη της ελληνικής διπλωματίας.
Ακόμα και τον περασμένο Νοέμβριο, όταν ένας Τούρκος υπουργός ισχυρίστηκε ψευδώς ότι είναι σε ισχύ το Πρωτόκολλο της Βέρνης, τον κάλεσα και μου εξήγησε με το νι και με το σίγμα γιατί λέει ανοησίες. Ο λόγος, απλός. Ήταν παρών όταν υπογράφετο το Πρωτόκολλο της Βέρνης. Ζώσα Ιστορία!
Αν έπρεπε να χαρακτηρίσω σε λίγες φράσεις την πορεία του στον δημόσιο βίο, θα περιοριζόμουν στις εξής: Αφοσίωση στην οικογένεια Καραμανλή, Κωνσταντίνο, Αχιλλέα και Κώστα. Εχεμύθεια. Ήταν μαζί με τον Λιβάνη ο σύνδεσμος Καραμανλή – Ανδρέα Παπανδρέου σε θυελλώδεις καιρούς. Και, τέλος, θάρρος της γνώμης και ασυμβίβαστος πατριωτισμός.
Με θάρρος και τόλμη
Τη γνωριμία του με τον Καραμανλή την οφείλει στο θάρρος του. Νεαρός διπλωμάτης τη δεκαετία του 1960, ο Καραμανλής ζήτησε σε μια συνάντηση με ξένους διερμηνεία από το ΥΠΕΞ, αν και ήξερε αγγλικά, για να έχει χρόνο να σκέπτεται τις απαντήσεις του. Ο Μολυβιάτης τόλμησε να του πει στο αυτί ότι πρέπει να χειριστεί το θέμα με άλλον τρόπο. Θάρρος! Εκείνος αιφνιδιάστηκε αρχικώς, αλλά τελικώς εκτίμησε την τόλμη του.
Με τη Μεταπολίτευση ανέλαβε βασικός διπλωματικός σύμβουλός του, καθώς ο Μιχάλης Δούντας, με τον οποίο επίσης συνδεόταν ο Εθνάρχης, επέστρεψε στην Κύπρο για να υπηρετήσει την πατρίδα του. Ο Πέτρος Μολυβιάτης ήταν ο πρώτος που έβλεπε ο Πρόεδρος κάθε πρωί μαζί με τη Λένα Τριανταφύλλη και τον Θόδωρο Χαριτόπουλο. Και αργότερα τον Προκόπη Παυλόπουλο, την Πέγκυ Βεζανή και, φυσικά, την αφοσιωμένη φρουρά του που αποτελείτο από Μακεδόνες και Ηπειρώτες.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε πει στον Μολυβιάτη αμέσως μετά την εισβολή της Τουρκίας ότι «προσοχή, οι Αμερικανοί είναι περισσότερο επικίνδυνοι ως φίλοι παρά ως εχθροί». Και πως «όταν συναντάς Αμερικανό αξιωματούχο, θα του φέρεσαι όπως σε πρέσβη χώρας του Τρίτου Κόσμου». Τόση ήταν η οργή του για τον Κίσινγκερ.
Ο ίδιος είχε ζήσει και το εξής: Όταν ο Καραμανλής ζήτησε κάποτε από τον Κίσινγκερ κάτι για τους αποδήμους των ΗΠΑ, εκείνος του απάντησε: «Αυτό είναι εσωτερικό θέμα των ΗΠΑ». Όταν ο Κίσινγκερ κυνήγησε από πίσω τον Καραμανλή στους διαδρόμους της Συνόδου του ΝΑΤΟ στη Στοκχόλμη να του διαμαρτυρηθεί γιατί Ελλαδίτες και Κύπριοι τον φώναζαν «χασάπη» στους δρόμους της Νέας Υόρκης, ο Εθνάρχης τον κοίταξε παγερά και απάντησε «Δεν αναμιγνύομαι, αυτό είναι εσωτερικό θέμα των ΗΠΑ» και του γύρισε την πλάτη.
Δεν ήταν καθόλου δύσκολο στον Πέτρο Μολυβιάτη να υπηρετήσει μια τέτοια πολιτική. Ως διπλωμάτης προδικτατορικά βοήθησε τον αγώνα της ΕΟΚΑ στην Κύπρο, ενώ κατά τη θητεία του στην τέως ΕΣΣΔ απελάθηκε από το σταλινικό σοβιετικό καθεστώς επειδή ανέπτυσσε επαφές με την ελληνική μειονότητα των Ποντίων στις στέπες. Είχε βαθιά μέσα του το Έθνος!
Κομβικός ήταν και ο ρόλος του ως γενικού γραμματέα της Προεδρίας στις συσκέψεις που έγιναν για το Σκοπιανό το 1992. Εκείνος ανέγνωσε τη δύσκολη ανακοίνωση την ημέρα που ο Αντώνης Σαμαράς συγκρούστηκε ως ΥΠΕΞ με τον πρωθυπουργό του Κωνσταντίνο Μητσοτάκη στη σύσκεψη.
Αλλά παρότι «έμεινε» η ανάμνηση της νέφωσης εκείνης της περιόδου, όταν κρίθηκε το αν η ηγεσία του κόμματος θα πάει στην οικογένεια Μητσοτάκη ή στον Αντώνη Σαμαρά, εκείνος ηγήθηκε μαζί τον Γιάννη Βαρβιτσιώτη και τον Αχιλλέα Καραμανλή στην εκστρατεία της εκλογής του Αντώνη Σαμαρά.
Το αρχείο του Κωνσταντίνου Καραμανλή που θα έπρεπε να μελετήσει κάθε Έλλην είναι γεμάτο από σημειώματα Μολυβιάτη που φωτίζουν μερικές από τις πλέον συγκλονιστικές στιγμής της νεότερης Ιστορίας. Ο ίδιος συνήθιζε να λέει στους άμεσους συνεργάτες του στο ΥΠΕΞ, όπως έκανε μια φορά στον νεαρό υφυπουργό Ευριπίδη Στυλιανίδη, πως «όταν κάθεσαι στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, πρέπει μέσα στο πρώτο τέταρτο να έχεις καταλάβεις αν ο συνομιλητής σου διαπραγματεύεται για τη χώρα του, για το κόμμα του ή για τον εαυτό του. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις πρέπει να φεύγεις».
Ο Πέτρος Μολυβιάτης βρέθηκε στο απόγειο της καριέρας του όταν κλήθηκε από τον Κώστα Καραμανλή να μετατρέψει την πείρα του σε πολιτική. Όταν σε ηλικία 76 ετών ανέλαβε την ηγεσία του υπουργείου που υπηρέτησε ως πρέσβης για μια ολόκληρη ζωή.
Στη θητεία του αυτή είχε ως σύμμαχο και τον συμφοιτητή του στη Νομική Κάρολο Παπούλια ως Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Μαζί περπατούσαν στους δρόμους της πεινασμένης Αθήνας της Κατοχής και σκόνταφταν πάνω σε πτώματα λιπόσαρκων Ελλήνων.
Χάραξε τότε μαζί με τον πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή τη στρατηγική απόρριψης του Σχεδίου Ανάν, χάρη στην οποία υπάρχει ακόμη ζώσα και ανεξάρτητη η Κυπριακή Δημοκρατία.
Εργαλείο ξεπλύματος
Όταν αργότερα ο λόρδος Χάνεϊ, συντάκτης του σχεδίου, ομολόγησε ότι αυτό ήταν φιλοτουρκικό και οι μυστικές υπηρεσίες του Τάσσου Παπαδόπουλου άκουσαν πρέσβη δυτικής χώρας να λέει στο τηλέφωνο ότι «το Σχέδιο Ανάν ήταν εργαλείο ξεπλύματος της Τουρκίας για την εισβολή», ένιωσε δικαιωμένος και αυτός, αλλά και ο ανυπότακτος Καραμανλής που μπήκε πρώτη φορά στα ραντάρ αμφιβολιών των συμμάχων. Γιατί τότε οι Κουίσλινγκ των Αθηνών προπαγάνδιζαν επί πληρωμή με χρήματα της USAID ότι «αυτή είναι η τελευταία μας ευκαιρία».
Εκείνες τις ημέρες ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα, Τομ Μίλερ, πίεζε πολύ την κυβέρνηση Καραμανλή και τον ίδιο για να υποστηρίξουν το «Ναι» στο δημοψήφισμα.
Ο Μολυβιάτης τον κάλεσε στο γραφείο του και με βλοσυρό ύφος τον ρώτησε: «Μου μιλάς με την επίσημη ιδιότητά σου ή ως ο Τομ προς τον Πέτρο;» Και όταν ο Μίλερ απάντησε το δεύτερο, άκουσε τον Μολυβιάτη να αστράφτει και να βροντά: «Κι εγώ ως ο Πέτρος προς τον Τομ σού λέω λοιπόν μη διανοηθείς ποτέ ξανά στο μέλλον να υπαγορεύσεις στη χώρα μου την πολιτική που θα ακολουθήσει στις σχέσεις της με άλλο κράτος!»
Μέχρι και στας δυσμάς της ζωής του ο Μολυβιάτης είχε αγωνία για την Κύπρο. Εσχάτως εξομολογείτο ότι δεν θέλει να σκέπτεται την πιθανότητα να αναγνωρίσει η διοίκηση Τραμπ το ψευδοκράτος και συνιστούσε διπλωματική εγρήγορση.
Κορυφαία στρατηγική απόφαση που έλαβε με τον πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή ήταν η απεμπλοκή της Ελλάδας από τη Συμφωνία του Ελσίνκι. Η οικογένεια Μητσοτάκη και οι σημιτικοί τον κατηγορούσαν ότι υιοθετεί την πολιτική της… ακινησίας.
Όταν τον ρώτησα γιατί το έκαναν αυτό μαζί με τον Κώστα Καραμανλή, απάντησε ευθέως: «Παιδί μου, στην πράξη η διπλωματική γλώσσα των κειμένων του Ελσίνκι σήμαινε ότι θα διαπραγματευόμαστε με την Τουρκία την εδαφική ακεραιότητα της χώρας -πόσα νησιά και πόσες βραχονησίδες θα δίναμε στην Τουρκία-, καθώς και τον αφοπλισμό μας στο Αιγαίο. Και αν δεν τα δίναμε αυτά, καλούσαμε την Τουρκία να προσφύγει μονομερώς στη Χάγη για να τα διεκδικήσει εκεί!».
Μηνύματα μέσω… χιούμορ
Ο Πέτρος Μολυβιάτης ήταν αυστηρός, αλλά πολλές φορές προσέφευγε στο χιούμορ όταν ήθελε να περάσει ένα μήνυμα στον συνομιλητή του χωρίς να τον προσβάλλει.
Όταν η σύμβουλος Ασφαλείας του Μπους, Κοντολίζα Ράις, θέλησε να τον κολακεύσει λέγοντας ότι η λέξη «δημοκρατία» είναι ελληνική, εκείνος, για ν’ αφήσει αιχμή για την παγκόσμια αναταραχή που προκαλούσαν οι συρράξεις, σημείωσε δηκτικά πως «ελληνική είναι και η λέξη χάος!».
Όταν ο Βρετανός ΥΠΕΞ Τζακ Στρο τον φιλοξένησε για να τον εντυπωσιάσει στο γνώριμο σε εκείνον από τις διαπραγματεύσεις για την Κύπρο «Λάνκαστερ Χάουζ», εξέφραζε διαρκώς την «ελπίδα» του για λύση. Για να ακούσει τον Μολυβιάτη να λέει πως «στην Ελλάδα δεν κάνουμε πεθερά με το όνομα Ελπίδα, γιατί αυτή πεθαίνει τελευταία».
Όταν κάποτε του είπα «μια χαρά είστε, μια χαρά σας βρίσκω», μου απάντησε με σκηνοθετημένο θυμό: «Μην το ξαναπείς ποτέ αυτό!» Και όταν αιφνιδιασμένος ρώτησα «γιατί», απάντησε σκασμένος στα γέλια: «Οι άνθρωποι, παιδί μου, χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: στους νέους, στους μεσήλικες και στους μια… χαρά είστε!».
Μετά την τελευταία του ομιλία στο Ίδρυμα Καραμανλή το 2024 σταδιακά άρχισε να αποσύρεται στην οικία του, όπου τον φρόντιζαν ως άγρυπνοι φρουροί η αγαπημένη του θυγατέρα Λώρα και ο υιός του Γιώργος.
Διάβαζε κάθε πρωί «Εστία», της οποίας έγινε με απόφαση του εκδότη Γιάννη Φιλιππάκη συνδρομητής τιμής ένεκεν, έπαιζε τακτικά τάβλι με τον Αλογοσκούφη, συμβούλευε τον Κουμουτσάκο που είναι γείτων, πήγαινε όποτε απαιτείτο στο Ίδρυμα Καραμανλή, του οποίου ήταν πρόεδρος, μιλούσε με τον Προκόπη διαρκώς και κατέβαινε κάθε δεκαπέντε μέρες στην Παναγή Κυριακού να δει τον Κώστα Καραμανλή.
Είχε πλήρη διαύγεια και μνήμη μέχρι τέλους. Μου διηγήθηκε προσφάτως με λεπτομέρειες στο τηλέφωνο τα γεγονότα για ένα κρίσιμο θέμα για το Έθνος μας. Με πρόσωπα, ημερομηνίες, όλα.
Τις τελευταίες ημέρες δεν ένιωθε καλά και μπαινόβγαινε στον Ευαγγελισμό. Την περασμένη Παρασκευή το βράδυ, νιώθοντας τι επέρχεται, τηλεφώνησε στον Καραμανλή και τον Παυλόπουλο και τους… αποχαιρέτησε! Αυτός ήταν!
Προσωπικώς, πέραν του γεγονότος ότι μου «δάνειζε» δωρεάν τη γνώση του, θα θυμάμαι πάντα πως με τίμησε: Έκανε τον πρόλογο στο βιβλίο μου «Νησίδες του καινούργιου» (2005) ως υπουργός Εξωτερικών, ενώ μεσολάβησε επιτυχώς στην αρχή στον Σταύρο Ψυχάρη για να τον συναντήσω και να προσληφθώ στο «Βήμα» για θέματα Κεντροδεξιάς το καλοκαίρι του 2009 μετά το λουκέτο της Γιάννας στον «Ελεύθερο Τύπο». Ο Ψυχάρης πειθαρχούσε πάντα σε ό,τι του ζητούσε.
Από την Κυριακή που «έφυγε» ισχύει αυτό που ρώτησε τον Γιώργο Κουμουτσάκο οικείο του πρόσωπο: «Από αύριο ποιον θα έχεις για να ρωτάς;» Ισχύει για όλους.
Δημοσιεύεται στη «δημοκρατία»
