Αδύναμος ο ΟΗΕ μπροστά στις ραγδαίες αλλαγές

Από την Ουκρανία στη Μέση Ανατολή, ο διεθνής οργανισμός μοιάζει ανίκανος να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που φέρνουν οι ανατροπές στην ισορροπία δυνάμεων

Της Μαρίας Δεναξά

Σπάνια μια Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έχει αναδείξει σε ολόκληρο τον κόσμο τις διαιρέσεις που υπάρχουν στους κόλπους του διεθνούς οργανισμού και την ανικανότητά του να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που κλονίζουν την ανθρωπότητα, όπως είναι η κατάρρευση του διεθνούς συστήματος σταθερότητας, το οποίο προέκυψε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά.

Ακόμα κι ο Τζο Μπάιντεν στην τελευταία του ομιλία στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υπογράμμισε πως «ο κόσμος βρίσκεται και πάλι μπροστά σε ένα σημείο καμπής». Με τη δήλωση αυτή ο Αμερικανός πρόεδρος αναγνώρισε ταυτόχρονα, εκτός από την αποδυνάμωση του ΟΗΕ, κι αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών, που με τον καταστροφικό ιμπεριαλισμό τους επιχειρούν να καλύψουν την οικονομική και κοινωνική κατάρρευσή τους. 

Τα τεκταινόμενα στην Ουκρανία από τον Φεβρουάριο του 2022 και στη Γάζα από τον Οκτώβριο υπογραμμίζουν, επίσης, την αναποτελεσματικότητα αυτού που μέχρι πρότινος ήταν το σημαντικότερο όργανο λήψης αποφάσεων στον κόσμο, καθώς και την αποτυχία των Ηνωμένων Πολιτειών να επιβάλουν το όραμά τους για την αποκατάσταση της ειρήνης. Τα Ηνωμένα Έθνη στις μέρες μας είναι ανύπαρκτα στις μεγάλες συγκρούσεις. Δεν μπόρεσαν να λάβουν επαρκώς αποτελεσματικά συλλογικά μέτρα για να σταματήσουν τη ρωσο-ουκρανική σύγκρουση. Απέτυχαν να θέσουν τέρμα στον εμφύλιο πόλεμο στο Σουδάν. Το σύστημα διακυβέρνησής του δοκιμάζεται σκληρά από τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή.

Χάσμα 

Τα αδιέξοδα στο Συμβούλιο Ασφαλείας ήταν ήδη ο κανόνας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Σήμερα, ωστόσο, η αδυναμία του ΟΗΕ αντανακλά τον επιταχυνόμενο ρυθμό των αλλαγών στον κόσμο και το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ του «παγκόσμιου Νότου» και της «συλλογικής Δύσης» – ατελείς έννοιες, αλλά εντούτοις ενδεικτικές πλέον της αποδιοργάνωσης του διεθνούς συστήματος στις μέρες μας. Το σύστημα αυτό, το οποίο κυριαρχείται από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου από μια Δύση που χάνει έδαφος, αμφισβητείται πλέον ανοιχτά από τις χώρες του Νότου, οι οποίες θέλουν να μετατρέψουν το αυξανόμενο οικονομικό τους βάρος σε πολιτική επιρροή. Στο πλαίσιο αυτού του «παγκόσμιου Νότου», αρκετές χώρες Κίνα, Ρωσία, Ιράν κ.λπ. έχουν πρωτοστατήσει σε μια ανοιχτή αντιπαράθεση με τη Δύση, με στόχο την ανακατανομή της εξουσίας εις βάρος των Ηνωμένων Πολιτειών και του δορυφόρου τους, όπως έχει γίνει η Ευρώπη.

Ως υποστηρικτές ενός άλλου μοντέλου διακυβέρνησης, κατηγορούν τη Δύση ότι εφαρμόζει διπλά μέτρα και σταθμά σε μεγάλες διεθνείς κρίσεις. Δείχνουν με το δάχτυλο τις Ηνωμένες Πολιτείες στις ψηφοφορίες για την προστασία του Ισραήλ στον ΟΗΕ. Οι δεσμοί μεταξύ αυτών των δυνάμεων έχουν ενισχυθεί από τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή. Αλλά η δυσαρέσκεια προς τις αρχές του ΟΗΕ είχε ήδη επιδεινωθεί από τις παρεμβάσεις του Ντόναλντ Τραμπ, του οποίου η περιφρόνηση για τους διεθνείς οργανισμούς και τα πολυμερή συστήματα συμμαχιών έχει συμβάλει στο να διευκολύνει τις αναδυόμενες χώρες να εκφράσουν τη γνώμη τους. Ήταν ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ που απέσυρε τη χώρα του από τη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα και την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν.

Οι νέοι ανταγωνιστές των δυτικών χωρών εντείνουν τις ad hoc πρωτοβουλίες εκτός του πλαισίου του ΟΗΕ. Ορισμένοι ανοίγουν συνομιλίες με τους Ταλιμπάν ή καταστρώνουν ειρηνευτικά σχέδια για την Ουκρανία. Άλλοι προσπαθούν να εδραιώσουν τη νέα δύναμη της ομάδας BRICS, η οποία επιχειρεί να δημιουργήσει ένα αντίβαρο στη Δύση. «Τα σημαντικά γεγονότα δεν συμβαίνουν πλέον στον ΟΗΕ. Είναι εν μέρει δικό μας λάθος, δεν καταφέραμε να μεταρρυθμίσουμε την παγκόσμια διακυβέρνηση» παραδέχεται Γάλλος αξιωματούχος, χωρίς όμως να αντιλαμβάνεται πως οι χώρες που γυρίζουν την πλάτη στον διεθνή οργανισμό, όπως και οι λαοί τους, απορρίπτουν την παγκόσμια διακυβέρνηση κι ό,τι αυτή συνεπάγεται.

Η Κοινωνία των Εθνών δεν επέζησε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα καταφέρει ο ΟΗΕ να μετασχηματιστεί επαρκώς ώστε να αντέξει τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, αλλά και τις προκλήσεις που θέτουν οι χώρες του Νότου; Σε κάθε περίπτωση, η νέα παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων που διαμορφώνεται τον 21ο αιώνα θα είναι λιγότερο ευνοϊκή για τη Δύση.

Υπονομευμένος από τις διαιρέσεις, αποτυγχάνει συστηματικά 

Μερικές φορές ο οργανισμός ξεχνά τις αξίες του. Τον Ιούνιο στη συνάντηση για το Αφγανιστάν, που οργανώθηκε στο Κατάρ, υποχώρησε στις απαιτήσεις των Ταλιμπάν να διεξαχθεί χωρίς γυναίκες και χωρίς καν να γίνει αναφορά στην τύχη τους, παρόλο που είναι θύματα του ισλαμικού απαρτχάιντ στη χώρα τους… Ο οργανισμός σιωπά, επίσης, για την τύχη των γυναικών του Ιράν. Το 1960 ο Ντε Γκολ χλεύαζε το «μαραφέτι» που είχε διαδεχθεί την Κοινωνία των Εθνών. Σήμερα οι ραγδαίες αλλαγές στην ισορροπία δυνάμεων στον κόσμο απειλούν συθέμελα τον ΟΗΕ, που έχει καταντήσει άλλο ένα άντρο των παγκοσμιοποιητών.

Υπονομευμένο από τις διαιρέσεις μεταξύ των πέντε μόνιμων μελών του, των νικητών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει συστηματικά αποτύχει να θέσει τέρμα στις μεγάλες συγκρούσεις, σε σημείο που να μοιάζει πλέον με μια πολιτική παράγκα, όπου συγκρούονται για να περνάει η ώρα οι μεγάλες δυνάμεις, παρά με ένα όργανο λήψης αποφάσεων.

Μπροστά στη δυτική εχθρικότητα, η Μόσχα, που αλληλοϋποστηρίζεται με το Πεκίνο, έχει σταματήσει κάθε συνεργασία με τη Δύση σε θέματα που κάποτε θεωρούνταν τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος και απαιτούσαν συνεργατική δράση, όπως οι προσπάθειες να σταματήσει η πρόοδος του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Οι διάφοροι οργανισμοί του ΟΗΕ δεν τα πάνε πολύ καλύτερα. Ο κύριος οργανισμός βοήθειας για τους Παλαιστινίους, η UNRWA, βρίσκεται στο στόχαστρο του Ισραήλ από τότε που αρκετοί υπάλληλοί του κατηγορήθηκαν για συμμετοχή στα πογκρόμ που διέπραξε η Χαμάς εναντίον του εβραϊκού κράτους στις 7 Οκτωβρίου. Το Διεθνές Δικαστήριο και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο θεωρούνται, επίσης, ότι μεροληπτούν από Αμερικανούς και Ισραηλινούς για τις ενέργειές τους εναντίον του Ισραήλ, μετά τις φρικαλεότητες που διέπραξε τους τελευταίους μήνες η Tsahal εναντίον αμάχων στη Γάζα. Οι οργανισμοί του ΟΗΕ δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να βρουν λύσεις, κι αυτό είναι πέρα για πέρα εμφανές. Έχουν γίνει μια απλή αντανάκλαση των επικίνδυνων διαιρέσεων στον κόσμο.