Εξέθεσε στο Πνευματικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Αθηνών, κτίριο Κωστή Παλαμά, τα έργα ζωγραφικής του με ακριλικά χρώματα, που εύκολα θα μπορούσε να τα χαρακτηρίσει κανείς χρωματιστές ιδέες
Της Μάγδας Αναγνωστή*
Πέρασε τις -πολύ αυστηρές- κατατακτήριες εξετάσεις για τον κλάδο της ζωγραφικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Κι αυτό τον έκανε περήφανο, ευτυχισμένο, θα μπορούσα να πω, αλλά και ανυπόμονο να ξεκινήσει. Η περίπτωσή του ίσως μοναδική. Δεν ξανάκουσα, εγώ τουλάχιστον, ομότιμο καθηγητή του μεγαλύτερου πανεπιστήμιου της χώρας να υποβάλλει τον εαυτό του στη βάσανο της αξιολόγησης, προκειμένου να ξεκινήσει από την αρχή καινούργιες σπουδές.
Τον Γιάννη Μάζη ως ακαδημαϊκό δάσκαλο τον έχουν γνωρίσει και αγαπήσει πλήθος φοιτητές που διδάχτηκαν από εκείνον οικονομική γεωγραφία και γεωπολιτική θεωρία, αλλά κυρίως πώς να αναλύουν δεδομένα και να τα επανασυνθέτουν, ικανότητα που μπορεί να βρει εφαρμογή σε κάθε πεδίο σκέψης και δράσης. Εμείς οι υπόλοιποι τον μάθαμε μέσα από τις σφιχτές και αποκαλυπτικές γεωπολιτικές του αναλύσεις, από την τηλεόραση ή από τα βιβλία του. Κάποιοι τον έχουν συναντήσει και ως λογοτέχνη, ποιητή και πεζογράφο, να χρησιμοποιεί την ίδια ακριβή και ταυτόχρονα λυρική γλώσσα του προφορικού του λόγου (Αμεθύστη η έκπαγλος, Algunos Tangos). Τα τελευταία χρόνια, όμως, προπάντων μετά τη συνταξιοδότησή του από το πανεπιστήμιο, επέστρεψε, «πλούσιος με όσα κέρδισε στον δρόμο», σε έναν νεανικό του έρωτα, τη ζωγραφική, από την οποία τα πολλά χρόνια των επιστημονικών του ασχολιών δεν κατάφεραν να τον αποσυνδέσουν οριστικά.
Ό,τι δημιούργησε κατ’ αυτήν την επιστροφή τα εξέθεσε (εκτιθέμενος και ο ίδιος) στο Πνευματικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Αθηνών, κτίριο Κωστή Παλαμά, ενώ ταυτόχρονα εξέδωσε και σχετικό λεύκωμα. Πρόκειται κυρίως για έργα με ακριλικά χρώματα, που εύκολα θα μπορούσε να τα χαρακτηρίσει κανείς χρωματιστές ιδέες, ενώ ο λόγος συμμετέχει κάποτε συμπληρωματικά ή υπαινικτικά στην εικόνα και την ολοκληρώνει. Έχουν την αφετηρία τους στη φιλοσοφία, στη θεολογία, στη μυθολογία, στα μαθηματικά, στη λογοτεχνία, στη φύση αλλά και τη μεταφυσική. Πολλά από αυτά κινούνται στα όρια του μοντερνισμού, προπάντων του συμβολισμού και, με κάποια δόση ίσως υπερβολής, ενός λανθάνοντα αποκρυφισμού. Πρέπει, ωστόσο, να κάνουμε τη διάκριση πως ο «αποκρυφισμός» του Μάζη είναι όπως και ο γραπτός του λόγος, ένα παιχνίδι γλώσσας και εικόνας που εδράζεται όμως σε στέρεα πατριωτική βάση, περήφανη αλλά απαλλαγμένη από εθνικισμό. Το σχέδιό του, αποφασιστικό και δυναμικό, κυριαρχεί στο υπόβαθρο, απόρροια του χαρακτήρα του, μα και της νεανικής μαθητείας του στον Κώστα Ηλιάδη, τον οποίον θεωρεί μέντορά του. Δεν διστάζει, όμως, να ενσωματώσει επιρροές από κάθε είδους -ισμούς, π.χ. έναν ιδιόρρυθμο νατουραλισμό, στοιχεία ιμπρεσιονιστικά ή καθαρή naivite, να αναμείξει κανόνες και τυπικά της βυζαντινής εικονογραφίας με τη διακοσμητική τάση στο πλαίσιο ενός ελληνόπρεπου art nouveau, και πάει λέγοντας. Με δυο λόγια, η ζωγραφική του είναι εξίσου πολυδιάστατη με την προσωπικότητά του, και αντανακλά την ευρυμάθειά του. Επειδή δε αποτελεί πάντα ειλικρινή έκφραση του βαθύτερου εαυτού του μπορεί, παρά τη φαινομενική διαφορετικότητα, να παραμένει ενιαία και αναγνωρίσιμη.
«Η αποθέωσις του Ε. Παλληκαρίδη»
Κυρίαρχο στοιχείο στην έκθεση αποτελούσαν ανενδοίαστα οι φτερωτές μορφές. Είτε πρόκειται για πορτρέτα φίλων, όπως του προσφιλούς του δασκάλου, με κόμες ανεμόεσσες και ανεμίζουσες, έτοιμες να υποστηρίξουν και να υποβοηθήσουν την όποια υψιπετή προδιάθεσή τους. Κόμες που μοιάζουν με πολύχρωμες, τρυφερές φτερούγες και γαλάζια πούπουλα που περιβάλλουν και προστατεύουν το άτομο στην ελευθερία του μέσα στον αιθέρα, αυτό το πέμπτο και απροσδιόριστο στοιχείο που μαζί με τη γη, το ύδωρ, τον αέρα και το πυρ συναποτελούν το Σύμπαν, κατά τους προσωκρατικούς. Είτε πρόκειται για… ψάρια ή πετεινούς. Έτσι κι αλλιώς ο κόκορας συνιστά παγκόσμιο έμβλημα: σύμβολο της αντρικής γονιμότητας και της αρσενικής αυτοπεποίθησης, ιερό πουλί του Απόλλωνα και φρουρός του Χρόνου, αποκρούει τους δαίμονες της νύχτας και προαναγγέλλει τη νίκη του φωτός πάνω στο σκοτάδι.
Δεσπόζουσα, όμως, στην έκθεση και κομβική για την προσέγγιση της ζωγραφικής και της προσωπικότητας του Γιάννη Μάζη είναι μια σειρά από φτερωτά όντα, με απαρχή τον πίνακα «Ανατολές και Ανατολές», ένα ιδιόρρυθμο Σεραφείμ με αντρική κεφαλή περιστοιχισμένη από τον ηλιακό δίσκο εν είδει φωτοστέφανου. Γι’ αυτό το σύγχρονο εξαπτέρυγο-φύλακα γύρευε ποιας Εδέμ, εφευρίσκει μάλιστα, εν πλήρει συνειδήσει, τη λέξη «υστεροπτέρυγον». Φυσικά φτερωτές ανθρωπόμορφες φιγούρες συναντούμε πλήθος ήδη στην αρχαιότητα. Συνήθως αποδίδουν ψυχές νεκρών, ενώ δεν λείπουν και φτερωτοί θεοί και δαίμονες: ο Ύπνος και ο Θάνατος, ο Μορφέας ή Όνειρος, ο Ερμής και η Ίρις, η Νίκη, ο Έρως, αλλά και ο φτερωτός Πήγασος, πηγή κάθε δημιουργικής έμπνευσης. Τάγματα αγγέλων διασχίζουν τους ουρανούς της Παλαιάς Διαθήκης παραμένοντας και στον χριστιανισμό. Φτερωτά μεταφυσικά όντα: νεράιδες, αερικά, δράκους και διαβόλους θα βρούμε σε κάθε θρησκεία. Φτερά τεχνητά φόρεσε ο Ίκαρος, με τη γνωστή τραγική κατάληξη, αφού δεν κατάφερε να διαχειριστεί σοφά τη χειραφέτηση που του παρείχαν. Μα, όπως λέει ο Κάλβος στην τέταρτη ωδή του «εις Σάμον»: «…και αν έπεσεν / ο πτερωθείς κι επνίγη / θαλασσωμένος· / Αφ’ υψηλά όμως έπεσε, / και απέθανεν ελεύθερος». Κι αυτό μας φέρνει στην παναθρώπινη αρχέγονη επιθυμία για πέταγμα, που οδήγησε στην κατάκτηση του διαστήματος. Σε συμβολικό, όμως, πεδίο τα φτερά παραπέμπουν ευθέως στον έρωτα προς την ελευθερία και την επιδίωξή της πάσει θυσία, καθώς και στη δεδηλωμένη βούληση για ανύψωση του ατόμου ώσπου να αγγίξει τα Ουράνια και τη Θεότητα, να ενωθεί με την Παγκόσμια Ψυχή, κι αν δεν μπορεί να αγγίξει τη θέωση, να πετύχει την αποθέωση (βλέπε την «αποθέωση του Ευαγόρα Παλληκαρίδη»).
Ο Γιάννης Μάζης, έπειτα από τόσα χρόνια καθηγητής σε σημαντικό και ευαίσθητο αντικείμενο διδασκαλίας, εντόπισε, συνειδητοποίησε και έμαθε διά της εκλαΐκευσης να παραμερίζει αφαιρετικά και να υπερπηδά τους περιορισμούς, της προσγειωμένης επιστημονικής διαμεσολάβησής του. Ομοιότροπα και στην τέχνη του περνάει από τον επίγειο κόσμο σε υπερβατικές περιοχές, βάσει της προσωπικότητάς του, των αισθήσεων και αισθημάτων του, πάντα με τις φτερούγες που τελικά συνοδεύουν τον ίδιο. Παίρνει τη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση από τα πράγματα και μπορεί να δει από ψηλά τον πλανήτη με τους ανθρώπους συνολικά, με πανοραμική και σε βάθος ματιά, σε μια συνθετική εικόνα γεωγραφικά, ιστορικά, ψυχικά, συμπαντικά.
«Η οδύνη της γνώσης»
Ο Γιάννης δεν είναι απλά ένα πρόσωπο με πάθος για ό,τι καταπιάνεται. Έχει την ορμή της περιέργειας, την ασήχαστη έφεση να εισχωρήσει στον πυρήνα. «Ορέγεται φύσει ειδέναι», κατά τη γνωστή ρήση του Αριστοτέλη. Ιδού το κίνητρο για να αποφασίσει να υποβάλει τον εαυτό του σε διαδικασία δοκιμασίας και κρίσης, και στην πιθανότητα μιας αποτυχίας δημοσίως, χωρίς κανέναν δισταγμό. Να ξανακάτσει τελικά «στο θρανίο», πρωτοετής σπουδαστής, για να μάθει πραγματικά την τέχνη που επιθυμεί να θεραπεύσει. Προάγγελος η ζωγραφιά του «Η οδύνη της γνώσης» όπου ο στοχαστής, βυθισμένος στο βιβλίο του, κάθεται πάνω σε σύννεφα αλλά με ορθωμένες τις φτερούγες του, και μας προκαλεί συνειρμούς, ενώ ταυτόχρονα αιμορραγεί καθώς το τριαντάφυλλο-πέννα έχει διαπεράσει την καρδιά του. Τα φτερά έχουν σχέση με τη γνώση των πραγμάτων, έχουν όμως και με την επικίνδυνη διάσταση. Η γνώση είναι ωραία, ελεύθερη, δυνατή, έχει θέληση και αυτοπεποίθηση, συγχρόνως όμως η γραφίδα δεν είναι μόνο τριαντάφυλλο, είναι και μαχαίρι που στάζει αίμα, φέρνει τρόμο και πόνο. Αυτός ο συνδυασμός ηδονής και οδύνης είναι απαραίτητος για να κρατάει τη συνοχή με τη συνέχεια της ζωής. Κι ο Γιάννης το γνωρίζει.
*Αρχιτέκτων – συγγραφέας
