Από τα στενά του Βοσπόρου… περνάει η επισιτιστική κρίση – «Χαρτί» στα χέρια της Άγκυρας

Πληθαίνουν τα καμπανάκια συναγερμού για επισιτιστική κρίση, ακόμα και για πείνα, τους επόμενους μήνες, εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία. Ήδη γίνεται λόγος ακόμα και για στρατιωτική επιχείρηση, προκειμένου να αρθεί ο ρωσικός ναυτικός αποκλεισμός της Οδησσού, ούτως ώστε να μεταφερθούν οι μεγάλες ποσότητες αποθηκευμένων ουκρανικών σιτηρών. «Κλειδιά» η στάση της Τουρκίας, τα στενά του Βοσπόρου και η Συνθήκη του Μοντρέ

Η επίλυση ενός από τα σοβαρότερα προβλήματα που απειλεί τον κόσμο, της επισιτιστικής κρίσης -και για ορισμένες χώρες, της πείνας- περνάει από τα στενά του Βοσπόρου, εφόσον η Δύση επιχειρήσει να ακολουθήσει τη σκληρή γραμμή έναντι της Ρωσίας.

Ένα από τα σενάρια που ολοένα περισσότερο ανακινείται στη Δύση από τους πιο «σκληροπυρηνικούς» εναντίον της Μόσχας είναι ότι ακόμα και με στρατιωτικό τρόπο η Ρωσία πρέπει να αναγκαστεί σε άρση του ναυτικού αποκλεισμού της Ουκρανίας, και ειδικότερα του ενός μόνο λιμανιού που της έχει απομείνει, της Οδησσού, προκειμένου να μεταφερθούν στις διεθνείς αγορές οι τεράστιες ποσότητες σιτηρών που έχουν αποθηκευτεί στα σιλό της χώρας, αλλά εξαιτίας του πολέμου είναι αδύνατον να εξαχθούν.

Ως γνωστόν, η Ρωσία ήδη κατέλαβε τη Μαριούπολη και το μεγάλης σημασίας -για το εμπόριο- λιμάνι της. Έτσι, έχοντας προσαρτήσει και την Κριμαία, μετέτρεψε πλέον την Αζοφική Θάλασσα σε κλειστή ρωσική λίμνη. Την ίδια στιγμή, έχει επιβάλλει ναυτικό αποκλεισμό στο έτερο λιμάνι της Ουκρανίας, την Οδησσό.

Ανοικτά της Οδησσού, ως γνωστόν, η Ρωσία «έχασε» το πλοίο της, «Μόσκβα», που θεωρείτο ναυαρχίδα του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Ένα σοβαρό πλήγμα που πιθανώς συνδέεται με τις προσπάθειες της Δύσης και του Κιέβου για άρση του ναυτικού αποκλεισμού της Οδησσού. Παρά ταύτα, ο αποκλεισμός συνεχίζεται, ενώ προ εβδομάδων απέτυχε παταγωδώς η ουκρανική επιχείρηση για ανακατάληψη της -πασίγνωστης πλέον- βραχονησίδας, «Φιδούσα», ανοικτά του κόλπου της Οδησσού.

Να σημειωθεί ότι ειδικά στον εναέριο χώρο της δυτικής Μαύρης Θάλασσας σε καθημερινή βάση ίπτανται κατασκοπευτικά αεροσκάφη και μη επανδρωμένα αεροσκάφη (UAV) των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Τα περισσότερα από αυτά, απογειώνονται από την Ιταλία και την Ελλάδα. Σε προχωρημένη φάση βρίσκονται και οι εργασίες για ανάπτυξη αμερικανικών UAV στη Λάρισα.

Η Ουκρανία, επίσης, έχει ναρκοθετήσει θαλάσσιες περιοχές και παραλίες της Οδησσού και το Κίεβο δεν επιθυμεί την αποναρκοθέτηση, φοβούμενο μια ρωσική επίθεση στην Οδησσό με στόχο την κατάληψή της. Κάτι που πρακτικά θα σημάνει ότι η Ουκρανία θα μείνει χωρίς λιμάνι και, ουσιαστικά, έξοδο στη θάλασσα. Θα γίνει, δηλαδή, ένα… ηπειρωτικό κράτος.

Το φάσμα της πείνας

Το Antinews, με βάση επισημάνσεις επαγγελματιών του αγροτο-κτηνοτροφικού χώρου, επανειλημμένως έχει επισημάνει τα μεγάλα προβλήματα που ήδη υπάρχουν στην Ελλάδα τόσο ως προς τις εισαγωγές σιτηρών, όσο και τις τροφές για την κτηνοτροφία.

Σύμφωνα με πάμπολλα δημοσιεύματα σε Δυτικά ΜΜΕ, ιδιαίτερα τις τελευταίες ημέρες, οι προβλέψεις είναι λίαν απαισιόδοξες. Εκτιμάται ότι οι επόμενοι δέκα μήνες θα είναι ιδιαίτερα δύσκολοι. Κάτι που καθιστά ολοένα πιο απειλητικό το φάσμα της επισιτιστικής κρίσης, ακόμα και της πείνας στην περίπτωση ορισμένων χωρών.

Να σημειωθεί ότι Ρωσία και Ουκρανία καλύπτουν το 28% της παγκόσμιας κατανάλωσης σε σιτάρι, το 29% σε κριθάρι, το 15% σε αραβόσιτο, και το 75% σε ηλιέλαιο. Σε ορισμένες περιπτώσεις η κατάσταση τείνει να πάρει δραματικές διαστάσεις. Η Αίγυπτος και η Λιβύη, για παράδειγμα, εισάγουν από τη Ρωσία και την Ουκρανία τα δύο τρίτα των δημητριακών που καταναλώνουν. Λίβανος και Τυνησία, το ήμισυ.

Διπλωματία ή πόλεμος

Δύο είναι τα σενάρια που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, προκειμένου να εξαχθούν τα ουκρανικά σιτηρά. Ο διπλωματικός τρόπος. Τον περιέγραψε ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ είπε ότι πρέπει να χαλαρώσουν οι Δυτικές κυρώσεις προς τη Ρωσία, για παράδειγμα μεταξύ άλλων ως προς τα λιπάσματα, με αντάλλαγμα να σταματήσει το ρωσικό «μπλόκο» στα ουκρανικά σιτηρά.

Ο ίδιος πρόσθεσε ότι ήδη γίνονται διαβουλεύσεις με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, από τη Ρωσία μέχρι την Τουρκία και άλλες χώρες. Τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων επιβεβαίωσε η Τουρκία. Ο σύμβουλος του Ερντογάν, Ιμπραήμ Καλίν, έκανε λόγο για ύπαρξη ομάδας επαφής για το θέμα των εξαγωγών ουκρανικών σιτηρών.

Το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών ανταποκρίθηκε θετικά στο κάλεσμα Γκουτέρες, υπογραμμίζοντας, ωστόσο, ότι «είναι απαραίτητο να εξεταστεί, μεταξύ άλλων, το ενδεχόμενο άρσης των κυρώσεων κατά της Ρωσίας». Έως τώρα, δεν είναι σαφές ποιες κυρώσεις ζητάει η Μόσχα να αρθούν.

Άγνωστο είναι, επίσης, εάν οι μεγάλες Δυτικές δυνάμεις που στηρίζουν τις κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας, και κυρίως οι ΗΠΑ, είναι διατεθειμένες σε υποχωρήσεις ή εξακολουθούν να έχουν ως στόχο τους να ασκήσουν πίεση στη Ρωσία, ακόμα και με το βαρύ τίμημα της επισιτιστικής κρίσης και βέβαια της… εκτόξευσης των τιμών στη Δύση και παγκοσμίως.

Η Βρετανία, από τη μεριά της, η οποία στον ουκρανικό πόλεμο έχει αναλάβει τον ρόλο του «κακού», εμφανίζεται υπέρ του σκληρού σεναρίου, του στρατιωτικού. Εσχάτως, σε δημοσίευμα του βρετανικού περιοδικού, Economist, αναφέρθηκε ότι εδώ και καιρό οι Βρετανοί προωθούν το σενάριο της άρσης του ναυτικού αποκλεισμού της Οδησσού με στρατιωτικά μέσα και τη συνοδεία εμπορικών πλοίων με ουκρανικά σιτηρά από πολεμικά πλοία του ΝΑΤΟ.

«Η Ρωσία επιβάλλεται να επιτρέψει την κίνηση των ουκρανικών πλοίων, η Ουκρανία να αποναρκοθετήσει τις προσβάσεις στην Οδησσό και η Τουρκία να επιτρέψει σε ναυτική συνοδεία (σ.σ. του ΝΑΤΟ) να διασχίσει τον Βόσπορο», γράφει ο Economist στο ίδιο δημοσίευμα. Προηγουμένως, η επίσης βρετανική εφημερίδα, The Guardian, σημείωνε ότι το Λονδίνο προωθεί την άρση του αποκλεισμού με στρατιωτικά μέσα.

Η Μόσχα, από τη μεριά της, υποστηρίζει ότι ο πραγματικός στόχος της άρσης του αποκλεισμού δεν είναι τόσο η εξαγωγή σιτηρών, όσο η μεταφορά οπλισμού στην Ουκρανία. Μάλιστα, ο εκπρόσωπος της Ρωσίας στον ΟΗΕ, Βασίλι Νεμπένζια, υποστήριξε ότι είναι η Ουκρανία που στην πραγματικότητα σαμποτάρει τον απόπλου των πλοίων με σιτηρά από τα ουκρανικά λιμάνια, παρ’ ότι Ρωσία δεν εμποδίζει τον απόπλου. Η Ουκρανία, αντίθετα, χαρακτηρίζει αυτούς τους ισχυρισμούς ψευδείς.

Το «χαρτί» του Βοσπόρου

Ακόμα, όμως, και αν προκρινόταν το σκληρό σενάριο του Λονδίνου, προκειμένου να περάσουν ΝΑΤΟϊκά καράβια στη Μαύρη Θάλασσα, θα έπρεπε να ερωτηθεί η Τουρκία. Εξάλλου, η Τουρκία είναι τυπικώς ο «θεματοφύλακας» της διεθνούς Συνθήκης του Μοντρέ (1936) για τα Στενά.

Η Άγκυρα, ως γνωστόν, λίγο μετά την έκρηξη του πολέμου, έκλεισε τα Στενά για πολεμικά πλοία των αντιμαχόμενων κρατών. Βέβαια, η Ουκρανία πρακτικά δεν είχε Πολεμικό Ναυτικό. Μπορεί, λοιπόν, να μην περνούν ρωσικά πολεμικά από τη Μεσόγειο στη Μαύρη Θάλασσα, ωστόσο ατύπως η Τουρκία έχει κλείσει τα Στενά και για τα πολεμικά του ΝΑΤΟ. Κάτι, πάντως, που η Συνθήκη της δίδει το δικαίωμα να κάνει και επίσημα, επικαλούμενη ότι «απειλείται από άμεσο κίνδυνο πολέμου» η ίδια η Τουρκία.

Τα Στενά του Βοσπόρου είναι ένα «χαρτί» – αβαντάζ στα χέρια της Τουρκίας. Και έρχεται να προστεθεί σε άλλα, όπως το «όπλο» του βέτο που έχει στο ΝΑΤΟ στην προκειμένη για την υποψηφιότητα της Σουηδίας και της Φινλανδίας, και, ως όλα δείχνουν, θέλει να το ανταλλάξει με την ικανοποίηση απαιτήσεών της σε άλλους τομείς.

Η συγκυρία του πολέμου στην Ουκρανία μπορεί να δημιουργεί προβλήματα και στην Τουρκία, αλλά της προσφέρει και ευκαιρίες για κέρδη. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να υποτιμώνται οι προβοκατόρικες κινήσεις της Άγκυρας στα ελληνο-τουρκικά και στην Κύπρο (Αμμόχωστος), όπως επίσης οι σχεδιαζόμενες νέες επιθετικές στρατιωτικές κινήσεις της στη Συρία, αλλά και οι προσπάθειες για αναθέρμανση των ενεργειακών σχεδίων της στη Λιβύη (τουρκο-λιβυκό μνημόνιο για την ΑΟΖ).

Αναμφισβήτητα, οι υψηλοί τόνοι ρητορικής στα ελληνο-τουρκικά και σε άλλα θέματα εξωτερικής πολιτικής απευθύνονται στο εσωτερικό ακροατήριο ενόψει εκλογών, τον Ιούνιο του 2023, στην Τουρκία, αλλά, ανεξαρτήτως αυτού, σκόπιμο είναι… οι φύλακες να αγρυπνούν!

Σύγκρουση ΝΑΤΟ – Ρωσίας

Πάντως, το σενάριο μια δυναμικής κίνησης του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα θα σήμαινε την ευθεία αυτή τη φορά αντιπαράθεση ΝΑΤΟ – Ρωσίας. Κάτι που, έως τώρα, κάθε άλλο παρά δείχνει να επιθυμεί το ΝΑΤΟ.

Γι’ αυτό άλλωστε, αρκετοί αναλυτές προβλέπουν ότι δεν πρόκειται να ανοίξει το λιμάνι της Ουκρανίας τους επόμενους έξι μήνες. Κάτι, όμως, που σημαίνει ότι ο κίνδυνος για επισιτιστική κρίση αυξάνεται, εάν δεν βρεθεί διπλωματική συμβιβαστική λύση.

Να σημειωθεί πως το Κίεβο, αν και δεν τίθεται ούτε υπέρ ούτε κατά της εμπλοκής ΝΑΤΟΪκών πλοίων, ζητάει από τη Δύση να προμηθεύσει στις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις, ή όσες έχουν απομείνει, πυραύλους κατά πλοίων μεγάλου βεληνεκούς.

Το «τέρας» της Κομισιόν

Τα προβλήματα στον επισιτιστικό τομέα, βέβαια, δεν εμφανίστηκαν με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Άρχισαν με την πανδημία του κορονοϊού και τα σημαντικά προβλήματα στην αλυσίδα των διεθνών μεταφορών. Ωστόσο, το Ουκρανικό ήλθε να τα οξύνει.

Προβλήματα εμφανίστηκαν εν μέσω πανδημίας και στις τιμές της ενέργειας, ενώ συνεχίστηκαν με μεγαλύτερη ένταση με την άνοδο της τιμής του φυσικού αερίου και του ρεύματος. Κάτι που έσπρωξε προς τα πάνω τις τιμές των λιπασμάτων και το τελικό κόστος παραγωγής των αγροτικών προϊόντων. 

Όλα αυτά εκδηλώθηκαν το 2021. Ενώ, λοιπόν, με την υποχώρηση της πανδημίας, η οικονομία άρχισε να ανακάμπτει και η ζήτηση για ενέργεια να μεγαλώνει, άρχισαν να εφαρμόζονται οι ολέθριες πολιτικές της Κομισιόν στον ενεργειακό τομέα. Το έκτρωμα της ονομαζόμενης ενιαίας απελευθερωμένης αγοράς ενέργειας και των «πράσινων» τεχνολογιών. Όλα αυτά εκτόξευσαν τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας στα ύψη και βέβαια τα κόστη παραγωγής.

Τώρα, ο πόλεμος στην Ουκρανία, αλλά και σειρά άλλων παραγόντων, όπως για παράδειγμα, το κύμα καύσωνα στην Ινδία, που έκανε τη χώρα να απαγορεύσει τις εξαγωγές σιταριού, επιδείνωσαν τα προβλήματα και οδήγησαν σε ακόμα μεγαλύτερες ελλείψεις, με αποτέλεσμα ακόμα πιο τσουχτερές τιμές στα αγροτικά – κτηνοτροφικά προϊόντα.

«Εναλλακτικός» δρόμος

Όπως αναφέρει το περιοδικό, Economist, παγκοσμίως ο αριθμός εκείνων που δεν έχουν αρκετό φαγητό έχει ήδη αυξηθεί κατά 440 εκατομμύρια (1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι). Εάν δεν εξομαλυνθεί η προμήθεια σιτηρών, «και άλλα εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα μπορούσαν να πέσουν κάτω από το όριο της φτώχειας».

Η Ουκρανία είναι η χώρα που διαθέτει το 18% των παγκόσμιων εξαγωγών καλαμποκιού, κατέχει ηγετική θέση σε ορισμένα άλλα είδη σιτηρών, και έχει την πρωτιά στις παγκόσμιες εξαγωγές ηλιελαίου.

Σύμφωνα με αμερικανικές εκτιμήσεις, σήμερα έχει αποθηκευμένους 20 εκατομμύρια τόνους σιτηρών (25, κατά τον ΟΗΕ), τους οποίους όμως δεν μπορεί να εξάγει, εξαιτίας του πολέμου. Πέρυσι, εξήγαγε 27 εκ. τόνους.

Αυτές οι τεράστιες αποθηκευμένες ποσότητες κινδυνεύουν να χαλάσουν. Επιπλέον, εάν δεν αδειάσουν τα σιλό, δεν θα υπάρχει μέρος για να αποθηκευτεί η νέα σοδειά, προς το τέλος του καλοκαιριού. Αυτή, πάντως, έτσι κι αλλιώς θα είναι κατά πολύ μικρότερη, εξαιτίας του πολέμου. Εκτιμάται, μάλιστα, ότι η εκτάσεις που σπάρθηκαν ήταν τουλάχιστον κατά 30% λιγότερες σε σχέση με την προηγούμενη σπορά.

Εφόσον δεν λυθεί το πρόβλημα, προκειμένου να μεταφερθούν στις διεθνείς αγορές αυτές οι ποσότητες, συζητούνται σενάρια μεταφοράς μέσω των λιμένων της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας και της Βαλτικής. Ακόμα και μέσω της Λευκορωσίας, με την προϋπόθεση ότι θα αρθούν κάποιες κυρώσεις σε βάρος του Μινσκ.

Αλλά ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, εάν δεν ανοίξουν τα λιμάνια της Ουκρανίας (και αυτό της Μαριούπολης, υπό ρωσικό έλεγχο πλέον), εκτιμάται ότι μόνο το 20% των αποθηκευμένων ποσοτήτων θα μπορέσει να εξαχθεί.