… Πίσω από τον «λιβυκό διασυρμό»

Του Αλέξανδρου Τάρκα*

Οι επιδεινούμενες σχέσεις Ελλάδας – Λιβύης και η ταχεία προώθηση των ενεργειακών σχεδίων της Τουρκίας νότια της Κρήτης (που παλαιότερα ακουγόταν σαν ακραίο κινδυνολογικό σενάριο) πλήττουν τα διπλωματικά και οικονομικά συμφέροντα της χώρας, χωρίς ορατή προοπτική ανάταξης. 

Οι συνέπειες διαφαίνονται ως ισοδύναμες της θεωρίας των γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο και της πολυετούς αμφισβήτησης του ενιαίου συνόλου των θαλάσσιων ορίων Ελλάδας – Τουρκίας από τις εκβολές του Έβρου μέχρι το Καστελόριζο. Άλλωστε ο χάρτης, που μόλις προ ημερών κατέθεσε η Τουρκία στην UNESCO, αμφισβητεί συνολικά το ενιαίο όριο, την υφαλοκρηπίδα των νησιών και τον πρόσφατο χωροταξικό σχεδιασμό των θαλάσσιων πάρκων.

Οι ρίζες της κρίσης βρίσκονται στην ακατανόητη αδράνεια του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, το 2019. Παρά τις έγκαιρες προειδοποιήσεις από τον τότε υπουργό Εξωτερικών (και νυν Πρόεδρο) της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκο Χριστοδουλίδη και από τον Αιγύπτιο υπουργό Άμυνας, στρατηγό Μοχάμεντ Ζάκι, δεν ανέλαβε καμία πρωτοβουλία αποτροπής των τουρκολιβυκών μνημονίων για στρατιωτική συνεργασία και οριοθέτηση ΑΟΖ με παράκαμψη των νησιών του Αιγαίου και της υφαλοκρηπίδας τους (συμπεριλαμβανομένης της Κρήτης). Το τρίτο μνημόνιο, που υπεγράφη τον Οκτώβριο του 2022 και αφορά τη συνεκμετάλλευση των λιβυκών υδρογονανθράκων με τον τουρκικό ενεργειακό όμιλο TPAO, αιφνιδίασε πλήρως την ελληνική πλευρά, που θεωρούσε ότι τα πάντα είχαν παγώσει εν όψει εκλογών στη διαιρεμένη χώρα (σ.σ.: οι εκλογές ακόμα δεν έχουν διεξαχθεί). 

Κατόπιν αυτών, οι πρόσφατες και οι τρέχουσες εξελίξεις ξεκινούν από τον Μάρτιο του 2025, όταν ο πρωθυπουργός της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (με έδρα την Τρίπολη) Αμπντουλχαμίντ Ντμπεϊμπά και ο προεδρεύων της Εθνικής Εταιρίας Πετρελαίου (NOC) Μασούντ Σουλεμάν ανακοίνωσαν την προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού εκμετάλλευσης 22 χερσαίων και θαλάσσιων οικοπέδων υδρογονανθράκων. Το γεγονός ότι μόνον δύο οικόπεδα, εκ των 22, απλώς εφάπτονται στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, όπως έχει καθοριστεί με τον σημαντικότατο νόμο 4001/2011 (ο λεγόμενος «νόμος Μανιάτη»), έγινε αντικείμενο -βιαστικών και αδικαιολόγητων- πανηγυρισμών από την κυβέρνηση και το ΠΑΣΟΚ. Δεν είδαν τη «φάκα» ότι η NOC απλώς προέβαινε σε μια πρώτη φάση προσεκτικών ανακοινώσεων (έπειτα από 17 ολόκληρα χρόνια) για συγκεκριμένες θαλάσσιες περιοχές, ώστε να μην υπάρξουν επιφυλάξεις από τις ενδιαφερόμενες διεθνείς εταιρίες πετρελαιοειδών, και ότι θα ακολουθούσε και δεύτερη φάση. Παραμένει ασαφές αν οι πανηγυρισμοί είχαν εκδηλωθεί μόνο στο πλαίσιο των συνήθων επικοινωνιακών παιγνίων. Ή αν κάποιοι, πραγματικά, πίστευαν ότι η Τουρκία και η Λιβύη, βαθέως μετανοούσες, αναιρούσαν το παράνομο μνημόνιό τους έπειτα από έξι χρόνια και ατάκτως υποχωρούσαν σεβόμενες τον «νόμο Μανιάτη».

Το δεύτερο σκέλος της τακτικής της NOC αποκαλύφθηκε την περασμένη εβδομάδα. H ηγεσία της Ανατολικής Λιβύης (με έδρα τη Βεγγάζη και το Τομπρούκ) αποφάσισε την κύρωση του μνημονίου με την Τουρκία, ενώ η κυβέρνηση της Τρίπολης αμφισβήτησε τους διαγωνισμούς του ελληνικού υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε θαλάσσια οικόπεδα κοντά στην Κρήτη. Ακολουθεί, δυστυχώς, και επόμενη «φάκα» με την πιθανότατη εκμετάλλευση, από την TPAO, των δύο λιβυκών οικοπέδων που εφάπτονται στην υφαλοκρηπίδα, οπότε θα τεθεί, δολίως, και ζήτημα συνεργασίας με τις εταιρίες που εμπλέκονται στα ελληνικά οικόπεδα. 

Χωρίς ανταλλάγματα

Λίγο αργότερα, στις αρχές Απριλίου, ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης φέρεται ότι ενέκρινε την πραγματοποίηση αναβαθμισμένων διπλωματικών επαφών με εκπροσώπους της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. 

Ουδείς μπορεί να κακίσει τον κ. Γεραπετρίτη για την αναζήτηση μεθόδων άρσης του αδιεξόδου, αφού είναι πάντα προτιμητέος ο διάλογος αντί της έλλειψης επικοινωνίας με την απέναντι πλευρά. Ωστόσο, κεντρική ιδέα των επαφών ήταν ότι οι διμερείς σχέσεις μπορούν να προχωρήσουν, «βάζοντας στο ράφι» το εμπόδιο των τουρκολιβυκών μνημονίων. Ενδεχομένως, ο -προερχόμενος από το ΠΑΣΟΚ- κ. Γεραπετρίτης να αντέγραψε το «ράφι» στο οποίο έβαλε, πρόσκαιρα, το Κυπριακό το 1988 ο Ανδρέας Παπανδρέου με σκοπό την αυτόνομη πρόοδο των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ξέχασε, όμως, ότι ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ αναγνώρισε το βαρύ λάθος του, εντός μόλις λίγων μηνών, αναφωνώντας το ιστορικό «mea culpa» μετά το κοινοβουλευτικό σφυροκόπημα που υπέστη από τους Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και Ευάγγελο Αβέρωφ. Επιπλέον, κατά τις επαφές του φετινού Απριλίου, προγραμματίστηκε επίσκεψη του κ. Γεραπετρίτη (πιθανώς στις αρχές Ιουλίου) στην Τρίπολη και τη Βεγγάζη. Όχι μόνον η Αθήνα δεν έθεσε οποιονδήποτε προηγούμενο όρο για την πραγματοποίηση του ταξιδιού, αλλά εξέφρασε και την πρόθεση να ικανοποιήσει το αίτημα επανάληψης της απευθείας αεροπορικής σύνδεσης Αθήνας – Τρίπολης. Το ίδιο αίτημα είχε απορριφθεί, προ τριετίας, από τον τότε υφυπουργό Εξωτερικών Κων. Φραγκογιάννη, ενώ συνεχίζονται ως σήμερα οι αυστηρές απαγορεύσεις της Ε.Ε. στη λιβυκή πολιτική αεροπορία. 

Το δίδυμο λάθος του «ραφιού» και της έλλειψης αυστηρών όρων και ανταλλαγμάτων για το ταξίδι του διορισμένου -μη εκλεγμένου- κ. Γεραπετρίτη αποδεικνύονται αυτές τις μέρες. Αφενός, αν ο υπουργός Εξωτερικών επισκεφθεί τελικά τις ηγεσίες της Τρίπολης και της Βεγγάζης, η Ελλάδα θα εμφανιστεί ανήμπορη να αντιδράσει στις προκλήσεις αμφότερων και σαν ανεχόμενη τις παράλογες θέσεις τους για τα θαλάσσια οικόπεδα υδρογονανθράκων και τον ρόλο της Τουρκίας. Αφετέρου, αν ο κ. Γεραπετρίτης αναβάλει ή ματαιώσει το ταξίδι, θα ακολουθήσει νέος γύρος όξυνσης των διμερών σχέσεων. Πρακτικά, ό,τι από τα δύο κι αν συμβεί, μοναδική ωφελημένη θα είναι η Τουρκία.

Λάθος εικόνα 

Παράλληλα, στα μέσα Μαΐου η κυβέρνηση αναθάρρησε με βάση όσα συμπέρανε ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σταύρος Παπασταύρου κατά τις επαφές του στο Χιούστον και στην Ουάσινγκτον. Ο (επίσης διορισμένος και μη εκλεγμένος) κ. Παπασταύρου μετέφερε στην Αθήνα ένα -σχεδόν πανηγυρικό- κλίμα άμεσης ανάδειξης της Ελλάδας σε κόμβο ενεργειακών δικτύων, διεθνών εμπορευματικών μεταφορών και ναυπηγικών κατασκευών. 

Στην πραγματικότητα, καμία αμερικανική πηγή δεν επιβεβαιώνει, πέραν του παραγωγικού πλαισίου εργασίας, μια τόσο υπεραισιόδοξη εικόνα. Αντιθέτως, οι επίσημοι συνομιλητές του κ. Παπασταύρου απέρριψαν πλήρως -με ευγενή διπλωματικό τρόπο- τη μονομανία της ελληνικής κυβέρνησης με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εξηγώντας τη μείζονα σημασία και μακροπρόθεσμη χρησιμότητα των ορυκτών καυσίμων. Επίσης, παρά την εκτεταμένη ανταλλαγή απόψεων για το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ (Great Sea Interconnector) και το σχήμα συνεργασίας «3+1» (μαζί με τις ΗΠΑ), δεν προκύπτει -από κανένα απολύτως στοιχείο- διάθεση παρέμβασης της Ουάσινγκτον προς την αντιδρώσα Τουρκία. Τα δε ορόσημα του προσεχούς φθινοπώρου στην Αθήνα, με τον 6ο γύρο του Στρατηγικού Διαλόγου Ελλάδας – ΗΠΑ και την 6η συνάντηση του «Συνεταιρισμού για τη Διατλαντική Συνεργασία στην Ενέργεια και το Κλίμα» (P-TECC), αντιμετωπίζονται από την υπηρεσιακή γραφειοκρατία της Ουάσινγκτον ως απλώς επιβεβαιωτικά των ήδη εφαρμοζόμενων πολιτικών, χωρίς συζήτηση για νέες πρωτοβουλίες. 

Αντίστοιχο περιεχόμενο είχαν οι επισημάνσεις προς τον κ. Παπασταύρου από τους εκπροσώπους των ιδιωτικών ενεργειακών ομίλων. Έδωσαν έμφαση στην αυτονόητη διαβεβαίωση ότι δεν θα πράξουν τίποτα που να θίγει κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στη ΝΑ Μεσόγειο, χωρίς να αναλάβουν καμία δέσμευση συνεργασίας βραχυπρόθεσμα. Επισήμαναν ακόμα ότι, εν μέσω παγκόσμιας αναταραχής, ίσως απαιτηθεί περισσότερος χρόνος για τον σχεδιασμό τους (και, απαραιτήτως, μακριά από περιττή δημοσιότητα) ως προς τους ελληνικούς διαγωνισμούς νοτίως της Πελοποννήσου και νοτίως της Κρήτης. 

*Εκδότης του περιοδικού «Άμυνα & Διπλωματία» και σύμβουλος ξένων εταιριών μελέτης επιχειρηματικού ρίσκου για τη ΝΑ Ευρώπη