Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και το Σήμερα

Του Δρ. Απόστολου Ε. Παπαφωτίου*

Βρισκόμαστε στις τελευταίες στιγμές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1453. Η μεγάλη και λαμπρή αυτή Αυτοκρατορία έχει συρρικνωθεί στην Κωνσταντινούπολη πόλη – κράτος και έχει περιορισθεί σε λίγες περιοχές της Θράκης γύρω από την Πόλη και σε ένα μεγάλο τμήμα της Πελοποννήσου.

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι ο τελευταίος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο τελευταίος Αυτοκράτορας των Ελλήνων. Εδώ και δύο χρόνια αρχηγός των Τούρκων είναι ο Μωάμεθ ο Β’, ένας νέος ηλικίας 21 ετών. Όνειρο της ζωής του η κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως, η εξάπλωση και η επέκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτή την εποχή η Κωνσταντινούπολη, η βασιλεύουσα της Ευρώπης, με δύο πανεπιστήμια το 1204, είχε καταντήσει στο μεγαλύτερο μέρος της, ένας ακατοίκητος σωρός ενδόξων ερειπίων. Αυτή την Πόλη παρά την ηρωική αντίσταση των αγωνιστών κατοίκων, με τον ένδοξο και “μονώτατο” Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, εκπόρθησε ο Μωάμεθ την Τρίτη – αποφράς ημέρα –  29 Μαΐου 1453. Οι περιγραφές των τεσσάρων βυζαντινών ιστορικών των Δούκα, Φραντζή ή (Σ)φραντζή, Κριτόβουλου & Χαλκοκονδύλη, αποτελούν ουσιαστικές πηγές για τη μελέτη της Αλώσεως, του ξεθεμελιώματος ανθρώπων και κτηρίων, του μένους και οργής των κατακτητών, αλλά και των γεγονότων πριν και μετά από αυτή.

Πριν από την Άλωση από τους Τούρκους της Κωνσταντινουπόλεως είχε συμβεί μία προηγούμενη Άλωση από τους Λατίνους και Φράγκους το 1204. Αυτή η Άλωση έχει ιδιαίτερα περιορισθεί στη συλλογική μνήμη μας παρόλο που απετέλεσε γεγονός αποφασιστικότερης σημασίας και από αυτή της δεύτερης Αλώσεως του 1453. Το πρώην παγκόσμιο Βυζάντιο ψυχορράγησε το 1204 και εξέπνευσε το 1453.

Τον Απρίλιο του 1204 οι στρατιές του Δυτικού Χριστιανισμού έγραψαν μία ακόμα αιματοβαμμένη σελίδα στην ιστορία των Ιερών πολέμων.

Δύο χρόνια νωρίτερα η Δ’ Σταυροφορία είχε ξεκινήσει με αποστολή να απελευθερώσει την Ιερουσαλήμ από το Ισλάμ. Τελικά στράφηκαν κατά των ομοδόξων αδελφών τους, χωρίς να πάνε στην Ιερουσαλήμ, πολιόρκησαν, κατέκτησαν και κατέστρεψαν την Κωνσταντινούπολη, τη Μητρόπολη του τότε γνωστού κόσμου.

Με αγριότητα δολοφόνησαν γέρους και νέους. Βίασαν γυναίκες, νέες κοπέλες μέχρι και μοναχές. Βεβήλωσαν εκκλησίες, λεηλάτησαν ιερά κειμήλια και θησαυρούς. Πυρπόλησαν ένα μεγάλο τμήμα της Πόλεως. Ένα ιστορικό γεγονός που χαρακτηρίζεται από βαρβαρότητα, αχρειότητα, φιλαργυρία, θρησκευτικό φανατισμό, προδοσία, προσωπική ανικανότητα αλλά και ηρωικές πράξεις και θυσίες.

Γεωγραφικά το Βυζάντιο κατείχε τον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής. Λόγω αυτής της θέσεως υφίσταται μεγάλο αριθμό επιδρομών και επεμβάσεων περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή. Οι επιδρομές αυτές επέτειναν την εσωτερική κρίση και δεν επέτρεψαν στην κοινωνία, στο ίδιο κράτος, στην πολιτεία να μετασχηματισθούν εσωτερικά και να προσαρμοσθούν στη νέα πραγματικότητα που δημιουργούνταν συνεχώς, ξεπερνώντας τις δομές του Βυζαντίου και τις δυνατότητες των Αυτοκρατόρων.

Έτσι νομοτελειακά οδηγήθηκε στην υποταγή, αρχικά στους Λατίνους και στη συνέχεια στους Τούρκους. Η συγκρότηση της Δύσης είχε μία άμεση ιστορική συνέπεια, την οικονομική απομύζηση του Βυζαντίου. Να αναφερθεί ότι το Βυζάντιο είναι μεταγενέστερος αδόκιμος όρος που άρχισε τον 16^ο αιώνα από τους καθολικούς ιερωμένους Bollandistes και αποδίδει το Ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Pars Orientis). Ο όρος αυτός δεν χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια της ύπαρξης της λεγόμενης «Βυζαντινής» Αυτοκρατορίας. Οι κάτοικοι ονομάζονταν «Ρωμαίοι» και το κράτος τους «Ρωμανία», ο αυτοκράτορας «Βασιλεύς Ρωμαίων» και η Κωνσταντινούπολη «Νέα Ρώμη».

Τελικά συνθλίβεται κάτω από τη συντονισμένη πίεση Ανατολής και Δύσης, με συνεχή συρρίκνωση των ελεύθερων εδαφών του, με οικονομική καχεξία και απονέκρωση και αδυναμία της ολοκλήρωσης της πνευματικής και οικονομικής Αναγέννησης που θα το έβγαζε από τη συνεχή κρίση. Έτσι η Άλωση και η πτώση της Βασιλεύουσας ήλθε ως τέλος μιας φθίνουσας εξελικτικής πορείας. Η σημασία της Άλωσης είναι τεράστια για τη χώρα μας, για τους Έλληνες. Πρέπει να εξαχθούν τα κατάλληλα συμπεράσματα και να κατατεθούν προτάσεις – πέρα από τη κριτική – για να αποφύγουμε ως έθνος νέες συμφορές.

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διατηρήθηκε για χίλια και πλέον έτη βασιζόμενη σε αξίες, αρχές και πολιτικές από την αυγή της ύπαρξης της. Μεταξύ αυτών η ρωμαϊκή διοίκηση, η χριστιανική θρησκεία, η χριστιανική Εκκλησία, η πλούσια ελληνική γλώσσα, η οικουμενική πνευματική κίνηση και διανόηση, τα οποία εξασφάλισαν τη βιωσιμότητα και το φάος του “ένδοξου” Βυζαντινισμού. Όλα αυτά μέσα στο πλαίσιο της Χριστιανοσύνης, της Ρωμιοσύνης και της Ελληνοσύνης.

Η ιστορική πληροφόρηση είναι ένα πολύτιμο εφόδιο αναγκαίο, όχι όμως επαρκές, για να αποκτήσει ο Έλληνας επίγνωση της οικουμενικής δυναμικής της πατρίδας του και του πολιτισμού του, αλλά και για τη δημιουργία μιας σχέσης γόνιμης και όχι αλλοτριωτικής μεταξύ Ελληνισμού και Δύσης.

Και σήμερα ο Έλληνας και ο Ελληνισμός συνθλίβεται και διεκδικείται και από τη Δύση και από την Ανατολή. Από την Ανατολή και απειλείται και διεκδικείται ο ελληνικός τόπος, από τη Δύση απειλείται και διεκδικείται ο ελληνικός τρόπος. Έτσι ο Ελληνισμός κατά τη ρήση του αείμνηστου Ν. Σβορώνου «μεταβάλλεται από μία διακριτή, αυτόνομη οικουμένη, σε χώρο των συνόρων».

ΣΗΜΕΡΑ

Οι καταστάσεις και το περιβάλλον που υπήρχε στην Πόλη λίγο πριν την πτώση μεταφέρονται αυτούσια και στο Σήμερα της πατρίδας μας.

Και τότε υπήρχε σε ένα διχαστικό περιβάλλον, μία εξουσία αποτελούμενη από μία ελίτ λίγων προσώπων η οποία μεγέθυνε και επιτάχυνε την κάθοδο και στη συνέχεια την πτώση της Βασιλεύουσας. Εφάρμοσε μία μυωπική, ιδιοτελή και τελικά ξεδιάντροπη πολιτική με πρακτικές των βυζαντινών αξιωματούχων να ληστεύουν και υπονομεύουν το κράτος, να συνεργάζονται με τους Τούρκους και να τους δίνουν τίτλους και δύναμη. Τους έκαναν συμμέτοχους στις κρατικές αυθαιρεσίες και ρυθμιστές στην πολιτική σκηνή και συγχρόνως τους εκχωρούσαν εδάφη και πληθυσμούς. Πολιτικές και πρακτικές που οδήγησαν τελικά στην Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως.

Και σήμερα στην πατρίδα μας, σε ένα διχαστικό περιβάλλον, υπάρχει μία εξουσία η οποία μορφοποιείται από μία κλειστή και μικρή ομάδα ελίτ η οποία έχει απλώσει ένα πέπλο προπαγάνδας πάνω από τη χώρα και ελέγχει απολύτως το κράτος. Μέσα από προσωπικές και ιδιοτελείς πολιτικές χαριεντίζεται με τους Τούρκους, τους βάζει στα σαλόνια της Ευρώπης. Συνεργάζεται στενά με αυτούς, τους δίνει τίτλους και δύναμη και κάνει οτιδήποτε να μην τους στεναχωρεί. Τελικά διαπραγματεύεται να τους εκχωρήσει κυριαρχία, εδάφη και δικαιώματα.

Και τότε και τώρα το διακύβευμα ήταν και είναι πάντοτε ο Ελληνισμός. Κάθε Έλληνας διερωτάται πως θα ήταν ο Ελληνισμός εάν ο τελευταίος αυτοκράτορας ο Μάρτυρας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είχε αποδεχθεί την προσφορά του νεαρού Πορθητή και  είχε παραδώσει την Πόλη. Εάν δεν είχε πει το ιστορικό:

«Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοὶ δοῦναι οὔτ’ ἐμὸν ἐστίν οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ• κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως άποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν». (Απάντηση του Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου στον Μωάμεθ Β’)

Στην περίπτωση παράδοσης της Πόλης δεν θα τον πείραζε να τον πουν προδότη και ενδοτικό γιατί θα είχε εξασφαλίσει τη ζωή των κατοίκων και των παιδιών τους μαζί με τη δική του ηγεμονία στην Πελοπόννησο.

Δεν θα είχε όμως εξασφαλίσει τη συνέχεια του Ελληνισμού, απεναντίας θα είχε σιγουρέψει την ταχεία και βίαιη αφομοίωση του ελληνικού στοιχείου από τους Οθωμανούς. Και την εξαφάνιση του ιστορικού γένους των Ελλήνων. Με τη θυσία του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά», εξασφαλίστηκε η συνέχεια του γένους μας, θυσία η οποία έγινε σημαία, όραμα και ευχή που οδήγησε στην Επανάσταση και στην Ανάσταση του Γένους το 1821.

Η μνήμη της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως δεν είναι απλώς ένα ιστορικό γεγονός αλλά Αναφορά για τη συλλογική ιστορική μας ταυτότητα και η οποία πρέπει να οδηγεί τις πολιτικές μας.

Ιδιαίτερα για μας τους Έλληνες αλλά και για τους ορθοδόξους της Βυζαντινής οικουμένης, η θυσιαστική μορφή του τελευταίου αυτοκράτορα του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας – Ρωμανίας (Pars Orientis) -και όχι του επινοημένου Βυζάντιου- έχει ιδιαίτερη σημασία, μέγα συναισθηματικό βάρος και αποτελεί αναφορά για τους Έλληνες απανταχού της Οικουμένης.

Μας καλεί λοιπόν ο Μαρμαρωμένος βασιλιάς και εθνομάρτυς βασιλιάς, παρά την ηθική κατάπτωση και ανεπάρκεια της πολιτικής εξουσίας της πατρίδος μας και τις φωνές ενδοτισμού και τις ανεξήγητες και απαράδεκτες αντιδράσεις και τον επιδεικνυόμενο «ραγιαδισμό» και τα «προσκυνήματα» μερικών μοχλών της εξουσίας να σταθούμε στο ύψος της θυσίας και της υποθήκης του και να δηλώσουμε στους εχθρούς μας αλλά και στους αγνώμονες φίλους μας, ποιοι είμαστε και εάν χρειαστεί θα εκτελέσουμε τις εντολές που κατέλειπε σε εμάς ο «Οσιομάρτυρας» Κωνσταντίνος Παλαιολόγος.

*Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π., Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.