Οι αγράμματοι χωρικοί επαναστατούσαν, οι «γραμματισμένοι αστοί» τηρούν σιγήν ιχθύος…

Του Αλκιβιάδη Κεφαλά*

Το 1848 οι χωρικοί στη Σκάλα Κεφαλλονιάς εξεγέρθηκαν κατά των Βρετανών λόγω της ληστρικής φορολογίας. Ένας φόρος στις ελιές, ένας στο καλύβι, ένας ακόμη στους φούρνους, ένας τέταρτος στη χρήση του δρόμου, οι χωρικοί εξεγέρθηκαν με φωνή, άρνηση πληρωμής και όπλα. Η συντριβή της εξέγερσης οδήγησε σε εκατοντάδες εκτελέσεις, απαγχονισμούς, φυλακίσεις, βιασμούς γυναικών και ακρωτηριασμούς.

Η ληστρική φορολογία στην Ελλάδα πάντα κατέληγε σε αιματηρές εξεγέρσεις κατά της εξουσίας. Η βαριά φορολογία των Οθωμανών ήταν ένας από τους λόγους της μαζικής λαϊκής συμμετοχής στην επανάσταση του 1821. Ο Σπύρος Ζαμπέλιος στο ιστορικό του μυθιστόρημα «Οι κρητικοί γάμοι» περιγράφει μια αντίστοιχη εξέγερση στην Κρήτη κατά των Βενετών το 1570 λόγω της ληστρικής φορολογίας.

Τούρκοι, Βενετοί και Άγγλοι έφυγαν, αντικαθιστάμενοι από το πολιτικό σύστημα και τον Μητσοτάκη.

Το ερώτημα, λοιπόν, που προκύπτει είναι γιατί στο παρελθόν οι αγράμματοι χωρικοί επαναστατούσαν συνεχώς λόγω της αβάστακτης φορολογίας, ενώ σήμερα οι «γραμματισμένοι αστοί» τηρούν σιγήν ιχθύος σε μια αδιανόητη φορολογική επιδρομή, που τους εξαφανίζει βιολογικά και αφανίζει το έθνος. Η απάντηση είναι ότι η αφωνία οφείλεται κυρίως στην εξαφάνιση της συλλογικής και της ατομικής μνήμης.

Στην Ελλάδα οι οικογενειακές φωτογραφίες του παππού πετάχτηκαν στα σκουπίδια επειδή αυτά τα πρόσωπα συνδέονται με τη Σκάλα και τους κρητικούς γάμους. Αν οι επίγονοι γνώριζαν την ιστορία τους, θα είχαν αρνηθεί τα χαράτσια, τη φορολογία των ελαιοδέντρων, τα πρόστιμα για τα σπίτια, τον φόρο για το χώμα.

Η Σκάλα δεν διδάσκεται στα σχολεία επειδή δείχνει τον δρόμο της αντίστασης. Η ελίτ και το πολιτικό σύστημα δεν θέλουν ούτε να θυμόμαστε ούτε να δεχόμαστε το μήνυμα της μη υποταγής στη βία. Η εξουσία τρέμει τη στιγμή που ο άνθρωπος θα ενωθεί με τη μνήμη του. Τότε γίνεται επικίνδυνος. Η μεταπολιτευτική σαπίλα μάς ταΐζει με επετείους ανύπαρκτων και ακίνδυνων γεγονότων και ταυτόχρονα διαγράφει τη μνήμη που θα τους εξαφανίσει πολιτικά.

Με στόχο την «αγροτική συστηματοποίηση», στη Ρουμανία του Τσαουσέσκου οι Σάξονες των Καρπαθίων, με ρίζες από τον 13ο αιώνα, εξαφανίστηκαν όταν οι μπουλντόζες γκρέμισαν τα χωριά τους, τις εκκλησίες και τα σπίτια. Ο πληθυσμός μεταφέρθηκε με τη βία στις σοσιαλιστικές πολυκατοικίες, κόβοντας κάθε δεσμό με γη, γειτονιά, ιστορία. Ένας ολόκληρος πολιτισμός σβήστηκε, όχι με σφαίρες, αλλά με πολεοδομικά διατάγματα. 

Σήμερα στην Ελλάδα, στα ίχνη του Τσαουσέσκου, με την πρόφαση της «χωρικής ανάπλασης» του «εθνάρχη», ο χώρος απογυμνώνονται από ιστορία και μνήμη. Αυτή η πρακτική δεν συνιστά απλώς μια διαδικασία χρηματικής μίζας. Αποτελεί μια συστημική εμβόλιμη αναστολή στην ιστορική πρόσβαση. Η επέμβαση αφορά την αρχιτεκτονική και την αρχειακή μνήμη και συνεπώς έχουμε μπροστά μας το πιο ύπουλο και σκοτεινό πρόσωπο της εξουσίας που διαχειρίζεται τη συλλογική ιστορική μνήμη ως προσωπική ιδιοκτησία. 

Η ελίτ δεν χρειάζεται να δέσει τους υπηκόους με αλυσίδες για να τους κάνει σκλάβους ώστε να τους φορολογεί αδιαμαρτύρητα. Αρκεί να τους κάνει να ξεχάσουν από πού ήλθαν. Όταν ο άνθρωπος δεν έχει παρελθόν, δεν έχει σημείο αναφοράς. Δεν έχει αφήγημα να υπερασπιστεί. Γίνεται ΑΦΜ, ένας καταναλωτής για να πληρώνει ΦΠΑ.

Η καταστροφή της μνήμης στην Ελλάδα δεν είναι τυχαία, είναι ο σκοπός της εξουσίας. Μνήμη σημαίνει ρίζες. Ρίζες σημαίνουν αντίσταση. Άνθρωποι με μνήμη δεν αποδέχονται εύκολα την καταπίεση, τους φόρους, τις εντολές. Η ελίτ θέλει ανθρώπους, χωρίς μνήμη, χωρίς τάφους, χωρίς παλιές φωτογραφίες, χωρίς οικογενειακές αφηγήσεις.

Μόνο τότε μπορεί να επιβάλει φόρο στην ύπαρξη χωρίς αντίσταση. Αν ξεχάσεις πως κάποτε καλλιεργούσες ελεύθερα, θα σου φανεί λογικό να σου φορολογούν τη γη και το σπίτι. Η λήθη συμφέρει την εξουσία. Όσα λιγότερα θυμάσαι τόσο πιο εύκολα θα δέχεσαι την εξάρτηση, τη δουλικότητα και την απουσία προστάγματος ελευθερίας.

*∆ιδάκτωρ Φυσικής του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, UK, τ. διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών