Του Κωνσταντίνου Βαθιώτη*
Την Κυριακή 27 Απριλίου 2025 ξεκίνησε το 8o «ριάλιτυ αυτοεγκλεισμού» Big Βrother, το οποίο είχε πρωτοεμφανισθεί στην ελληνική τηλεόραση την προτεραία της 11ης Σεπτεμβρίου 2001! Με αυτήν την ευκαιρία, αξίζει να θυμηθούμε πώς είχαν επικρίνει σημαντικοί διανοούμενοι το νέο αυτό τοξικό τηλε-φρούτο, το οποίο συμπίπτει με την φοβερά επικίνδυνη δράση του κρατικού Μεγάλου Αδελφού, που είναι πιθανό ότι θα υλοποιηθεί από την ψευτοδημοκρατική κυβέρνηση Μητσοτάκη μέσω του Προσωπικού Αριθμού.
ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ
Ο Μάριος Πλωρίτης σε μια επιφυλλίδα του με τίτλο «Οι Μεγάλοι Αδερφοί – και οι Μέγιστοι» (εφημ. «Το Βήμα», 03.06.2001, σελ. Α60), σημείωνε ότι, μέσα από την καθημερινή προβολή ενός τέτοιου, εξευτελιστικού για τον άνθρωπο σόου, ο πολίτης μαθαίνει να «τρυπώνει στην αληθινή ζωή αληθινών προσώπων, όπως γαργαλάει η κλειδαρότρυπα τους ματάκηδες»· έτσι, χάρη στον τηλεοπτικό «Μεγάλο Αδελφό» και στα ανιψούδια του, «φτάσαμε στην παγκοσμιοποίηση και νομιμοποίηση του “μπανιστηριού”».
Δικαίως, ο Πλωρίτης τόνιζε ότι αυτά τα προγράμματα έχουν αναμφισβήτητα πολιτικό χαρακτήρα, αφού «η παρακολούθηση τέτοιων απόλυτα ανούσιων, απόλυτα ανόητων, απόλυτα παραισθησιογόνων θεαμάτων αποβλακώνει τους “λάτρεις” τους, τους απο-ανθρωπίζει, τους καλλιεργεί ηδονοβλεπτικά ένστικτα, τους αναπτύσσει την ανθρωποφαγία και την ωμο-φαγία (καταβρόχθιση ωμού κρέατος, έστω και με τα μάτια). Και τελικά τους απο-πολιτικοποιεί, τους καταντά, από έλλογους πολίτες, “μορφινομανείς” παντός τηλεοπτικού περιτρίμματος και φληναφήματος».
Πολύ σημαντική είναι η αντίστιξη που κάνει ο Πλωρίτης ανάμεσα στον τηλεοπτικό «Μεγάλο Αδελφό», ο οποίος οργανώνεται και παρακολουθείται με την συναίνεση παικτών και τηλεθεατών, και στον κρατικό «Μέγιστο Αδελφό», που δρα χωρίς την συναίνεσή μας και μας εξουθενώνει χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Πρόκειται για «τα σύγχρονα μέσα παρακολούθησης και πληροφορικής και ηλεκτρονικού φακελώματος, όπως το διαβόητο Echelon, που, με τις χιλιάδες συστοιχίες του, παρακολουθεί όλη την Υφήλιο και έχει τη δυνατότητα να νεκρώνει κάθε επικοινωνία, να καταγράφει κάθε κίνηση και συνδιάλεξή μας – μ’ ένα λόγο, να καταργεί κάθε ίχνος ιδιωτικής ζωής, πράξης, σκέψης» (βλ. και Πλωρίτη, Οι κατάσκοποι που έρχονται από παντού, εφημ. «Το Βήμα», 26.3.2000, Νέες Εποχές, σελ. Β2).
Εν τω μεταξύ, η Ελλάδα διαθέτει Υπερυπολογιστή «Δαίδαλο», Ηλεκτρονικές Ταυτότητες και Προσωπικό Αριθμό…
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΠΛΗΣΗΣ
Επίσης, ο Κύπριος λογοτέχνης και αρθρογράφος του περιοδικού «Ευθύνη» Κυριάκος Πλησής, σε ένα κείμενό του με τίτλο «Η υψηλή τεχνολογία» (εις: του ιδίου, Τα έργα των ανθρώπων, εκδ. Ευθύνη/Αναλόγιο, Αθήνα 2009, σελ. 66 επ., 68), είχε διατυπώσει τις εξής σημαντικές σκέψεις: «Το “ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον” είχε κάποτε μια μεταφυσική σημασία· σήμαινε πως υπήρχε μια υπέρτατη δύναμη, που ως παντεπόπτης μπορούσε να παρακολουθεί τα πεπραγμένα των ανθρώπων. Σήμερα, η υψηλή τεχνολογία όπλισε τον άνθρωπο με τέτοια μέσα, ώστε να μπορεί να εισδύσει ακόμη και στις ενδόμυχες σκέψεις και βουλήσεις των συνανθρώπων του. Φοβερό και μακάβριο παιγνίδι. Κυρίαρχος του παιγνιδιού όποιος έχει τη δύναμη και την υλική ευρωστία να προάγει την υψηλή τεχνολογία και να μονοπωλήσει τα επιτεύγματά της. Η ανεξαρτησία των κρατών και η αυτονομία των κοινωνικών ομάδων κατάντησαν έννοιες χωρίς περιεχόμενο. Ποια μυστικά μπορεί να φυλάξει ένα κράτος, όταν ο Μεγάλος Αδελφός έχει τα μέσα να εισχωρήσει στα άκρως εμπιστευτικά έγγραφά του; Η κατασκοπία, όπως τη γνώρισε η ανθρωπότητα, ήταν μέχρι σήμερα έργο μυστικών πρακτόρων, άριστα εκπαιδευμένων. Σήμερα τα μέσα άλλαξαν. Το βάρος δίδεται στην επιλογή και εκπαίδευση ανθρώπων, οι οποίοι είναι ικανοί να χρησιμοποιούν τα τεχνολογικά επιτεύγματα πιο αποτελεσματικά. Η κατασκοπία, σαν χταπόδι, αγκαλιάζει όλους τους τομείς: από την κλοπή των επιτευγμάτων άλλων κρατών στον τεχνολογικό και οικονομικό τομέα ως τις σκέψεις και βουλήσεις τους, τωρινές και μελλοντικές».
ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΚΑΡΓΑΚΟΣ
Με αφορμή το «1984» του Τζωρτζ Όργουελ, άκρως επίκαιρο είναι και το ακόλουθο σχόλιο του Σαράντου Καργάκου σε ένα κείμενο που είχε γράψει στις 4 Ιανουαρίου 1984 (Προβληματισμοί. Ένας διάλογος με τους νέους, Β΄ Τόμ., εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1988/1997, σελ. 34):
«Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι πως, σήμερα, δεν χρειάζεται η ύπαρξη ενός μανιακού -όπως ο “Μεγάλος Αδελφός” στην Ωκεανία και ο Χίτλερ στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία- που θα κηρύξει την τεχνοκρατική δικτατορία. Αυτή μπαίνει στη ζωή μας, σιγά σιγά, χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Διάφορες μορφές της εφαρμόζονται σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι βιομηχανικές κοινωνίες επιβάλλουν την τυραννία του καταναλωτισμού μέσω της διαφήμισης. Οι περισσότερες από τις χώρες του λεγόμενου “Τρίτου Κόσμου” έχουν επιβάλει το μονόλογο της εξουσίας μέσω της προπαγάνδας. Και οι δύο αυτές εξουσίες, παρά τις φαινομενικές τους διαφορές, αναπαράγουν τον κόσμο του Όργουελ.
Το φοβερό με τις μοντέρνες δικτατορίες είναι πως κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το τέλος τους και οι πιο πολλοί δε θέλουν το τέλος τους. Στις καταναλωτικές κοινωνίες οι αλυσίδες είναι χρυσές, για να φέρνουν δήθεν τους ανθρώπους πιο κοντά και ανεπαισθήτως να τους δένουν πιο σφιχτά. Παλιότερα, κάθε μορφή τυραννίας έπεφτε, χάρη στην ανθρώπινη φύση που διψούσε για λευτεριά. Τώρα, η ανθρώπινη φύση κινδυνεύει από τον έλεγχο του λόγου και της σκέψης, καθώς και από τα μαζικά πρότυπα ζωής που προβάλλονται και επιβάλλονται παντού.
Η “τηλεοθόνη” στην Ωκεανία του Όργουελ είναι το σύμβολο του ολικού ελέγχου και της αδυναμίας του ανθρώπου για προσωπική ζωή. Είναι έκφραση της εισβολής του κράτους μέσα στο σπίτι. Στις μέρες μας, υπάρχει μια ανάλογη τάση αστυνόμευσης των πάντων, με τη μορφή αποθήκευσης πληροφοριών -συχνά άνω του αναγκαίου- που είναι αποτέλεσμα της τεράστιας χωρητικότητας που έχουν αποκτήσει τα μικροκυκλώματα. Οι ποικιλώνυμες κρατικές υπηρεσίες, οι αστυνομίες, οι τράπεζες και οι μεγάλες εταιρίες έχουν ηλεκτρονικά αρχεία, με ακριβείς και λεπτομερείς πληροφορίες για τους πολίτες και τους εργαζομένους, για το ψυχολογικό τους πορτραίτο, για τις συνήθειες, την οικογενειακή τους κατάσταση, την ιδεολογική και κομματική τους τοποθέτηση.
Αυτή η συσσώρευση πληροφοριών, οι οποίες μπορούν να χρησιμεύσουν για κάθε λογής εκβιασμό, παραβιάζει το ατομικό απόρρητο και αποτελεί προσβολή της ιδιωτικής ζωής. Είναι ένα από τα πολλά στοιχεία που δικαιώνουν τον Όργουελ […]».
ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ
Την διάστιξη ανάμεσα στον κρατικό «Μεγάλο Αδελφό», που έλκει την καταγωγή του από το δυστοπικό μυθιστόρημα του Όργουελ, και τον τηλεοπτικό «Μεγάλο Αδελφό» έχει επιχειρήσει και ο Ουμπέρτο Έκο στο βιβλίο του «Χρονικά μιας ρευστής κοινωνίας» (μτφ.: Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2016, σελ. 159 επ.). Ενώ στον κρατικό «Μεγάλο Αδελφό», σημειώνει ο συγγραφέας, «οι ελάχιστοι παρακολουθούσαν τους πάντες», στον τηλεοπτικό Μεγάλο Αδελφό «όλοι μπορούν να παρακολουθήσουν μερικούς ελάχιστους».
Η ανάστροφη αυτή σχέση των δύο «Μεγάλων Αδελφών» έχει, κατά τον Έκο, την εξής ολέθρια συνέπεια: «Συνηθίζουμε να σκεφτόμαστε τον Μεγάλο Αδελφό σαν κάτι πολύ δημοκρατικό και εξαιρετικά ευχάριστο. Και, στο μεταξύ, ξεχνάμε ότι πίσω απ’ την πλάτη μας, ενώ παρακολουθούμε την εκπομπή, βρίσκεται ο πραγματικός Μεγάλος Αδελφός, αυτός με τον οποίο ασχολούνται τα συνέδρια για την privacy, αυτός που αποτελείται από διάφορες ομάδες εξουσίας, οι οποίες ελέγχουν πότε μπαίνουμε σε ένα σάιτ στο Ίντερνετ, πότε πληρώνουμε με την πιστωτική κάρτα σε ένα ξενοδοχείο, πότε αγοράζουμε κάτι με το ταχυδρομείο, πότε μας κάνουν τη διάγνωση μιας ασθένειας στο νοσοκομείο, κι ακόμα πότε κυκλοφορούμε σε ένα σούπερ μάρκετ που ελέγχεται από κλειστό κύκλωμα. Ξέρουμε ότι αν όλα αυτά δεν μπουν σε αυστηρό έλεγχο, μπορούν να φορτώσουν στον καθέναν μας έναν εντυπωσιακό αριθμό στοιχείων που θα μας έκαναν εντελώς διαφανείς, αφαιρώντας μας κάθε μυστικότητα και διακριτικότητα».
Ο Έκο καταλήγει σε μια ευφυή παρατήρηση, η οποία ισχύει για όλους τους Έλληνες τηλεθεατές που ετοιμάζονται να αποχαυνωθούν βλέποντας στην οθόνη της τον 8ο Big Brother: «Ενώ παρακολουθούμε τον Μεγάλο Αδελφό στην TV, είμαστε περίπου σαν έναν σύζυγο που ελαφρώς ντροπιασμένος, επειδή κάνει ένα αθώο φλερτ σε ένα μπαράκι, δεν ξέρει ότι το έτερόν του ήμισυ τον κερατώνει κανονικά. Ο τίτλος Μεγάλος Αδελφός μάς βοηθάει λοιπόν να μη μαθαίνουμε ή να ξεχνάμε ότι την ίδια στιγμή κάποιος γελάει πίσω απ’ την πλάτη μας».
*Πρ. Αναπλ. Καθηγητής Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ.
