Η περίφημη «Λευκή Βίβλος» για τον εξοπλισμό της Ε.Ε. δεν είναι ακόμη δεσμευτική, καθώς στις 26 Ιουνίου οι ηγέτες των «27» θα υποβάλουν νέες προτάσεις στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, οι οποίες θα έχουν ελληνοτουρκικό ενδιαφέρον
Του Αλέξανδρου Τάρκα*
Η σύγκληση σύσκεψης του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με εκπροσώπους εταιριών της αμυντικής βιομηχανίας και τεχνολογίας αποτέλεσε -θεωρητικά μόνον- θετική πρωτοβουλία εν όψει του νέου εθνικού προγράμματος εξοπλισμών και των αποφάσεων στην Ε.Ε. για τη θωράκιση των κρατών-μελών της.
Πρακτικά, ακόμα κι αν αγνοηθούν τα εξόφθαλμα οργανωτικά λάθη που κατέστησαν αδύνατη μία παραγωγική συζήτηση (ασαφή κριτήρια προσκλήσεων, τεράστιος αριθμός συμμετεχόντων και μηδαμινός χρόνος παρουσιάσεων), δεν προέκυψε κάτι χρήσιμο. Δεν παρουσιάστηκε οτιδήποτε συγκεκριμένο που να πείθει ότι το Μέγαρο Μαξίμου διαθέτει πραγματικό σχέδιο, διαλύοντας το σημερινό τοπίο ομίχλης.
Δυστυχώς, για πολλοστή φορά δόθηκε έμφαση στην επικοινωνία παρά στην ουσία. Όπως στην αφετηρία των διαδικασιών του Ταμείου Ανάκαμψης το 2020 (για το οποίο όντως η ελληνική κυβέρνηση παρουσίασε ένα από τα καλύτερα σχέδια μεταξύ των «27») οι αρθρογράφοι της «λίστας Πέτσα» προέβλεπαν μεταμόρφωση της Ελλάδας σε απαράμιλλο παράδεισο μέχρι το καλοκαίρι του 2025, έτσι και τώρα φιλοτεχνείται η εικόνα του πρωθυπουργού που, εν μια νυκτί, θα προστατέψει τη χώρα από όλους τους εξωτερικούς κινδύνους. Αφελές και αλαζονικό για όποιον το πιστεύει. Και χειρότερο αν κάποιος δεν το πιστεύει, αλλά παραπλανά σκόπιμα την κοινή γνώμη. Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, ειδικά για την Ελλάδα, που επιπλέον των κοινών ευρωπαϊκών κινδύνων ζει την ορατή απειλή από την Τουρκία και δεν αποτολμά την άσκηση στοιχειωδών κυριαρχικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο.
Παραβίαση
Παράλληλα, όπως ήδη αναρωτώνται ορισμένες πρεσβείες και στελέχη ξένων αμυντικών ομίλων με ενδιαφέρον πωλήσεων στην ελληνική αγορά και σε τοπικές συνέργειες, είναι ασαφές πώς εμπλέκεται το Γραφείο Πρωθυπουργού στα πρώτα κιόλας στάδια της διαδικασίας αμυντικών προμηθειών και χρηματοδότησής τους.
Ο κ. Μητσοτάκης, στην προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση στη Βουλή στις 2 Απριλίου, δεν εξήγγειλε ούτε αλλαγή του νόμου λειτουργίας του ΚΥΣΕΑ ούτε συμβουλευτική ή αποφασιστική συναρμοδιότητα άλλων φορέων σε θέματα αποκλειστικής ευθύνης των Γενικών Επιτελείων και της Γενικής Διεύθυνσης Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων του υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Ανακοίνωσε μόνο την «παρακολούθηση των σύνθετων υβριδικών απειλών, δίπλα στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας, από την [αναβαθμισμένη] Γραμματεία Εθνικής Ασφάλειας». Αντίθετα, η σύσκεψη της 24ης Απριλίου έδωσε το σαφές μήνυμα ότι το Μαξίμου ηγείται όλων των διαδικασιών που σχετίζονται με το εξοπλιστικό πρόγραμμα και τα κεφάλαια για την αμυντική βιομηχανία.
Ωστόσο, η εμπειρία όσων συνέβησαν κατά τη διακυβέρνηση Σημίτη διδάσκει ότι δεν είναι επωφελές να αναμειγνύονται πολλοί αξιωματούχοι (και πολλαπλάσιοι που βρίσκουν ευκαιρία να τους επικαλούνται) στον στενό πυρήνα των θεμάτων εθνικής ασφάλειας και των μεγάλων κονδυλίων που απαιτούν.
Όλα σε εκκρεμότητα
Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν ήθελε το Μέγαρο Μαξίμου να παρουσιάσει συγκεκριμένο σχέδιο, δεν θα μπορούσε να το πράξει. Γιατί, την τρέχουσα περίοδο, οι εκκρεμότητες είναι πολλές και η Ε.Ε. βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο λήψης αποφάσεων, χωρίς τίποτα να έχει οριστικοποιηθεί. Συνοπτικά, η κατάσταση καταγράφεται ως εξής:
1. Η μόνη οριστική (και ελπιδοφόρα) απόφαση είναι η έναρξη του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αμυντικής Βιομηχανίας (EDIP) που θα χρηματοδοτήσει προγράμματα κοινής παραγωγής και επενδύσεων σε κρίσιμες τεχνολογίες. Το EDIP θα ενταχθεί και στο προσεχές Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο με αφετηρία το 2028. Ως τότε και ως μέτρο άμεσης δράσης η Κομισιόν πιθανόν να προτείνει στις εθνικές κυβερνήσεις -με εσωτερική ευθύνη τους- τη χρήση αδιάθετων κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης για αμυντικούς σκοπούς. Αυτό (αν τελικά ισχύσει) είναι το μοναδικό πεδίο που το Μέγαρο Μαξίμου μπορεί να προσφέρει κάτι χειροπιαστό στην εγχώρια αμυντική βιομηχανία μέχρι τις εκλογές του 2027. Αποτελεί, ασφαλώς, ερώτημα αν ακόμα και οι σοβαρές και μεγάλες εταιρίες θα είναι σε θέση να κινηθούν τόσο γρήγορα.
2. Ο καλλιεργηθείς υπερ-ενθουσιασμός για την ενεργοποίηση της εθνικής ρήτρας διαφυγής, ως προς τον υπολογισμό μέρους των αμυντικών δαπανών στο έλλειμμα, δεν σημαίνει ότι θα εισρεύσει ευρωπαϊκό χρήμα στη χώρα. Απλώς θα διευκολυνθεί η αύξηση των σχετικών κονδυλίων του εθνικού Προϋπολογισμού.
3. Η αισιοδοξία που εκφράστηκε κατά τη σύσκεψη στο Μαξίμου για ταχεία αξιοποίηση χρηματοδοτήσεων από το ReArm Europe/Readiness 2030 και τον Κανονισμό SAFE δεν είναι ρεαλιστική. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι η πρώτη σχετική εξαγγελία έγινε από την Κομισιόν τον Μάρτιο του 2024, χωρίς ακόμη να έχουν ξεπεραστεί οι αντιρρήσεις των κυβερνήσεων ορισμένων κρατών-μελών (και ομάδων στο Ευρωκοινοβούλιο) και το αίτημά τους για τη χρήση μεγάλου τμήματος των κονδυλίων σε κοινωνικά, περιβαλλοντικά και ερευνητικά προγράμματα. Ο πρωθυπουργός φέρεται ότι έκρινε, πριν από το έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις αρχές Μαρτίου, ότι μια πολυσέλιδη επιστολή της προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έλυνε το πρόβλημα. Ίσως αυτό να συμβεί, αλλά στο σκέλος που η κυρία Φον ντερ Λάιεν δίνει προτεραιότητα για την αντιαεροπορική και την αντιπυραυλική άμυνα. Δύσκολα η Ελλάδα θα έβρισκε βιομηχανικούς εταίρους σε αυτό το σκέλος, αφού η ίδια ενδιαφέρεται για την τουρκική απειλή, ενώ τα περισσότερα κράτη-μέλη ανησυχούν για τη ρωσική. Επιπλέον, όπως στην περίπτωση της ρήτρας διαφυγής, ο Κανονισμός SAFE δεν προσφέρει νέα χρηματοδότηση στην Ελλάδα, καθώς διευκολύνει μόνο τη λήψη δανείων για κοινοπραξίες με άλλα μέλη της Ε.Ε.
4. Στη λογική του παλαιού «Τσοβόλα, δώσ’ τα όλα», η κυβέρνηση υπόσχεται στις ελληνικές εταιρίες ότι οι κάνουλες των χρηματοδοτήσεων θα ανοίξουν σύντομα χάρη στην ανάμειξη της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Είναι γεγονός ότι η ΕΤΕπ, επιτέλους, ενέταξε τον κλάδο της Άμυνας στο προγραμματισμό της και μελετά ορισμένα αιτήματα (από τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία). Πάντως, πάλι, θα πρόκειται για δάνεια (όχι απευθείας χρηματοδότηση) και μόνον για έργα υποδομών, προϊόντα διττής χρήσης και δορυφορικά συστήματα για τα κράτη-μέλη που βρίσκονται, γεωγραφικά, κοντά στη Ρωσία. Από την άλλη πλευρά, συνεχίζεται ο αποκλεισμός όλων των κρίσιμων συστημάτων (αεράμυνας, πυροβολικού, πυρομαχικών κ.ά.), επειδή κρίθηκε ότι δεν μπορεί να παρακαμφθεί το καταστατικό της ΕΤΕπ. Γι’ αυτό μερίμνησαν και ορισμένοι σκληροί τεχνοκράτες της που ισχυρίστηκαν -και ως τώρα επικρατούν- ότι η δανειοδότηση απόκτησης τέτοιων συστημάτων θα γινόταν σε βάρος άλλων τομέων της οικονομίας και, συνεπώς, θα υπονόμευε τη ζηλευτή «ΑΑΑ» πιστοληπτική ικανότητα της ΕΤΕπ στα μάτια των διεθνών αγορών.
Σε όλα τα παραπάνω στοιχεία αμφιβολιών και ρευστότητας πρέπει να προστεθεί ότι η περίφημη «Λευκή Βίβλος» για την άμυνα της Ε.Ε. δεν είναι ακόμα δεσμευτική και πως, στα θέματα των (πολλών) δανείων και των (λίγων) χρηματοδοτήσεων αρκετοί από τους ηγέτες των «27» θα υποβάλουν νέες προτάσεις στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 26ης Ιουνίου. Και, αν περάσουμε στα ιδιαίτερα θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος, είναι άγνωστο πώς ορισμένοι εταίροι, με μεγάλα συμφέροντα στην Άγκυρα, θα αντιδράσουν στις δικαιολογημένες ελληνικές αντιρρήσεις για τη συμμετοχή των βιομηχανιών της Τουρκίας σε αμυντικά προγράμματα της Ε.Ε.
* Εκδότης του περιοδικού «Άμυνα & Διπλωματία» και σύμβουλος ξένων εταιριών μελέτης επιχειρηματικού ρίσκου για τη ΝΑ Ευρώπη
Δημοσιεύεται στη «δημοκρατία»
