Του Σάββα Καλεντερίδη
Η Τουρκία, μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, για να αντιμετωπίσει πιθανές διεκδικήσεις της Σοβιετικής Ένωσης στην περιοχή του Αντικαυκάσου και του Ευξείνου Πόντου και ανάμειξή της στο Κουρδικό, αποφάσισε να στραφεί προς τη Δύση. Έτσι, για λόγους καθαρά εθνικού συμφέροντος, όπως το εννοεί η Άγκυρα, η τουρκική κυβέρνηση του Ισμέτ Ινονού υποχρεώθηκε να υιοθετήσει το πολυκομματικό σύστημα, γιατί αυτό ήταν προϋπόθεση για να ενταχθεί στο νεοϊδρυθέν τότε ΝΑΤΟ.
Έκτοτε, το ΝΑΤΟ, για την εξυπηρέτηση των δικών του γεωπολιτικών συμφερόντων, που ήταν κυρίως η αντιμετώπιση της σοβιετικής απειλής, και η Τουρκία, για την εξυπηρέτηση των δικών της συμφερόντων, που ήταν ο με κάθε τρόπο εκτουρκισμός και εξισλαμισμός των πάντων στην Τουρκία, πορεύονται μαζί, με τις Βρυξέλλες και την Ουάσινγκτον να κάνουν τα στραβά μάτια στις εθνοκαθάρσεις, στα εγκλήματα πολέμου και στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από πλευράς του αιμοσταγούς τουρκικού κράτους.
Με την είσοδο στον 21ο αιώνα, λόγω της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης και της αλλαγής των παγκόσμιων συσχετισμών, το τουρκικό βαθύ κράτος άρχισε να επεξεργάζεται κινήσεις για αλλαγή του γεωπολιτικού προσανατολισμού της χώρας, με κύρια κατεύθυνση την Ευρασία. Τότε ο Ερντογάν ήταν φαινομενικά ή κατ’ ουσίαν φιλοδυτικός, μόνο ο ίδιος γνωρίζει την αλήθεια γι’ αυτό, όμως, σταδιακά, συμβιβάστηκε ή υποτάχθηκε στο βαθύ κράτος και άρχισε να ακολουθεί την πολιτική του εκκρεμούς, μεταξύ Ουάσινγκτον και Μόσχας, ενώ ταυτοχρόνως έκανε και συνεχίζει να κάνει βήματα για να υλοποιήσει το παντουρκικό, πανισλαμικό και νεοοθωμανικό «όραμά» του.
Μέλη των BRICS
Για τις κινήσεις που κάνει η Τουρκία και το ενδιαφέρον που δείχνει για τους BRICS, ο έμπειρος αρθρογράφος της «Χουριέτ» Sedat Ergin γράφει: Είμαστε έτοιμοι για τη συζήτηση να γίνουμε μέλη των BRICS; Πρώτα, η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας την περασμένη εβδομάδα, όπου δήλωσε το ενδιαφέρον της Τουρκίας για συνεργασία με τον οργανισμό BRICS. Στη συνέχεια αυτή την εβδομάδα συμμετείχε σε συνάντηση στη Μόσχα με τους υπουργούς Εξωτερικών αυτού του οργανισμού, φέροντας στην ατζέντα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής το θέμα της συμμετοχής μας στους BRICS.
Είναι δυνατόν να παρατηρήσουμε ότι το ενδιαφέρον της Τουρκίας για τους BRICS έχει ήδη προκαλέσει κάποια ανησυχία. Σε δήλωσή του στο πρακτορείο Reuters τις προάλλες ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Άγκυρα Τζεφ Φλέικ είπε: «Ελπίζω ότι η Τουρκία δεν θα ενταχθεί στους BRICS. Ωστόσο, ένα τέτοιο βήμα δεν θα αλλάξει τη θέση της Τουρκίας απέναντι στη Δύση».
Προτού αξιολογήσουμε αυτή τη συζήτηση, ας δούμε πολύ συνοπτικά την ταυτότητα των BRICS. Οι BRICS είναι μια δομή διεθνούς συνεργασίας που ιδρύθηκε το 2009, υπό την ηγεσία της Ρωσίας, από τέσσερις σημαντικές δυνάμεις του κόσμου, όπως η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, η Ινδία και η Βραζιλία, για να έχουν μεγαλύτερο λόγο στην παγκόσμια οικονομία και πολιτική. Όταν ιδρύθηκε, ονομαζόταν BRIC, με βάση τα πρώτα γράμματα των ονομάτων των τεσσάρων χωρών. Την επόμενη χρονιά, με τη συμμετοχή της Νότιας Αφρικής το όνομά της έγινε BRICS.
Οι BRICS, που είναι ο «παγκόσμιος Νότος», είναι μια έκφραση αντίρρησης και αναζήτησης ισορροπίας έναντι του βάρους του «Βορρά», που αποτελείται κυρίως από δυτικές οικονομίες και χώρες στην ίδια κατεύθυνση στην παγκόσμια οικονομία. Οι χώρες που συμμετέχουν στους BRICS στοχεύουν να δημιουργήσουν ένα αντίβαρο στον «Βορρά» στην παγκόσμια οικονομία εντείνοντας τη συνεργασία μεταξύ τους και υιοθετώντας μια σειρά θεσμικών ρυθμίσεων.
Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η οργάνωση δημιούργησε μεγάλο ενδιαφέρον στη διεθνή σκηνή σε σύντομο χρονικό διάστημα και πολλές χώρες χτύπησαν την πόρτα των BRICS για να γίνουν μέλη. Οι BRICS αποφάσισαν να ανοίξουν τις πόρτες τους σε νέα μέλη πέρυσι και από τις αρχές του τρέχοντος έτους ο αριθμός των μελών των BRICS αυξήθηκε σε εννέα, με τη συμμετοχή τεσσάρων νέων χωρών, του Ιράν, της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Αιθιοπίας. Ο οργανισμός ονομάζεται πλέον BRICS+ και φαίνεται ανοιχτός σε επέκταση. Φαίνεται ότι πολλές χώρες περιμένουν στην ουρά για να μπουν.
Όταν λέμε BRICS, πρέπει να αναγνωρίσουμε το μεγαλείο που αντιπροσωπεύει. Περίπου το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι εδώ. Το 37,3% του συνολικού ακαθάριστου προϊόντος στην παγκόσμια οικονομία ανήκει σε αυτό το σύμπλεγμα.
Η συμμετοχή του Φιντάν
Η Τουρκία ενδιαφέρεται εδώ και πολύ καιρό για τέτοιες δομές διεθνούς συνεργασίας. Η συμμετοχή του Φιντάν σε συνάντηση των BRICS την περασμένη εβδομάδα δεν ήταν η πρώτη για την Τουρκία. Πριν από αυτό, για πρώτη φορά, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συμμετείχε στη σύνοδο κορυφής των BRICS που πραγματοποιήθηκε στη Νότια Αφρική τον Ιούλιο του 2018 ως πρόεδρος του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας. Στην ομιλία του εκεί ο Ερντογάν είπε ότι «βλέπουν τη συνάντηση ως ευκαιρία για την ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και BRICS. Θέλουμε να συνεργαστούμε με τις χώρες BRICS, ειδικά στους τομείς της οικονομίας, του εμπορίου, των επενδύσεων και της ανάπτυξης».
Ο Ερντογάν σημείωσε επίσης ότι θα μπορούσαν να δημιουργήσουν συνεργασία μεταξύ της Τράπεζας Ανάπτυξης BRICS και του Επιχειρηματικού Συμβουλίου και ιδρυμάτων στην Τουρκία.
Ένα ενδιαφέρον σημείο ήταν ότι ο Ερντογάν είπε ότι «μπορεί να αναληφθεί κοινή δράση με τους BRICS για τη δημιουργία ενός νέου, δικαιότερου, πιο αμερόληπτου διεθνούς οργανισμού αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας». Ο πρόεδρος περιέγραψε τους BRICS ως «πλατφόρμα συνεργασίας χωρίς status quo».
Το θέμα της συμμετοχής της Τουρκίας στους BRICS ήλθε ξανά στην ημερήσια διάταξη με τις τελευταίες δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών Φιντάν. Ο Φιντάν είπε για πρώτη φορά την περασμένη Δευτέρα στο think tank που ονομάζεται «Κέντρο Κίνας και Παγκοσμιοποίησης» στο Πεκίνο: «Αν και η Τουρκία βρίσκεται στην Τελωνειακή Ένωση με την Ε.Ε., διερευνά επίσης νέες ευκαιρίες συνεργασίας με διάφορους εταίρους σε διαφορετικές πλατφόρμες όπως οι BRICS».
Την εμφάνιση του Φιντάν στο Πεκίνο ακολούθησαν οι επαφές του στη Ρωσία νωρίτερα αυτή την εβδομάδα. Ο Φιντάν παρευρέθηκε στη συνάντηση στο Νίζνι Νόβγκοροντ της Ρωσίας την Τρίτη, όπου οι υπουργοί Εξωτερικών των χωρών-μελών των BRICS συναντήθηκαν με ομολόγους τους από προσκεκλημένες τρίτες χώρες μετά τη μεταξύ τους συνάντηση.
Οι υπουργοί Εξωτερικών του Μπαχρέιν, του Μπανγκλαντές, της Λευκορωσίας, της Αλγερίας, της Ινδονησίας, του Καζακστάν, της Κούβας, του Λάος, της Μαυριτανίας, της Νιγηρίας, της Ταϊλάνδης, της Σρι Λάνκα, της Βενεζουέλας και του Βιετνάμ παρευρέθηκαν σε αυτή τη συνάντηση που φιλοξενήθηκε από τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ. Στην ομιλία του σε αυτή τη συνάντηση ο Φιντάν εξήγησε ότι η Τουρκία καταβάλλει προσπάθειες για μεταρρυθμίσεις στον ΟΗΕ και στους πολυμερείς οργανισμούς και είπε: «Σε αυτό το πλαίσιο, εκτιμούμε τη συνεργασία μας με τους BRICS. Πιστεύουμε ότι η ποικιλομορφία στο πλαίσιο των BRICS είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την αύξηση της ανάπτυξης και της σταθερότητας».
Ταξίδι στη Μόσχα
Ο Φιντάν πήγε στη Μόσχα την ίδια μέρα και έγινε δεκτός από τον Ρώσο ηγέτη Βλαντιμίρ Πούτιν στο Κρεμλίνο. Η δήλωση του Κρεμλίνου μετά τη συνάντηση αποκάλυψε την ικανοποίηση του Πούτιν για το ενδιαφέρον της Τουρκίας για τους BRICS. Σύμφωνα με τη δήλωση, ο Πούτιν είπε: «Χαιρετίζουμε το ενδιαφέρον της Τουρκίας για το έργο των BRICS. Θα υποστηρίξουμε σίγουρα με κάθε τρόπο την επιθυμία της Τουρκίας να είναι μαζί με τις χώρες αυτής της ένωσης».
Εν τω μεταξύ, αφού ο Φιντάν επέστρεψε από τη Ρωσία και συναντήθηκε με τον υπουργό Εξωτερικών της Βραζιλίας Μάουρο Βιέρια στην Άγκυρα την προηγούμενη μέρα, έκανε την ακόλουθη δήλωση σχετικά με τη συνάντηση των BRICS στη Ρωσία: «Ήταν πολύ χρήσιμο όσον αφορά την κατανόηση της ατζέντας των BRICS και την ακρόαση των απόψεων των μελών από πρώτο χέρι. Είδαμε για άλλη μία φορά ότι οι BRICS είναι ένας οργανισμός που αυξάνει την ποικιλομορφία των προσεγγίσεων, των ταυτοτήτων και των πολιτικών στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Κατά την εκτίμησή μας, οι BRICS διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαφοροποίηση του υπάρχοντος συστήματος».
Όταν βάζουμε όλες αυτές τις δηλώσεις δίπλα δίπλα, είναι προφανές ότι η Τουρκία είναι πρόθυμη να προωθήσει τη συνεργασία της με τους BRICS. Ωστόσο, δεν είναι ακόμη σαφές εάν αυτή η επιθυμία θα επεκταθεί και σε επίσημη αίτηση για να γίνει μέλος των BRICS…
