Ο Πυθαγόρας κι ο σκασμός!

Του Γιώργου Κ. Στράτου

Η σιωπή είναι σοφή στάση ζωής. Την αξία της έχουν αναδείξει από ρήσεις μεγάλων ανδρών μέχρι παροιμίες και γνωμικά. Είναι πολύ δύσκολο να κατακτηθεί παρότι το αντιλαμβανόμαστε όλοι. Ιδίως, από τα αποτελέσματα των λόγων μας, σε στιγμές που δεν έπρεπε να μιλήσουμε. Γι’ αυτές ο Αμερικανός πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν είπε: «Είναι καλύτερα να είσαι σιωπηλός και να θεωρείσαι βλάκας παρά να μιλάς και να αίρεις κάθε αμφιβολία».

Στους καιρούς μας, καθώς τα πάντα περνάνε μέσα από επικοινωνιακούς χειρισμούς, οι πληροφορίες αυξάνονται και η γνώση υποχωρεί, η ισχυρότερη επιβεβαίωση ύπαρξης για τους περισσότερους είναι η ακατάσχετη ομιλία παντού και επί παντός επιστητού. 

Μέσα σε αυτό το παραληρηματικό πλαίσιο, που καθορίζει πλέον την ανθρώπινη επικοινωνία, από τις διεθνείς σχέσεις κρατών μέχρι τις διαπροσωπικές φίλων, ολοένα και περισσότερο αδυνατούμε να κατανοήσουμε ότι «η σιωπή είναι μία από τις σπουδαίες τεχνικές συζήτησης» όπως έλεγε ο Κικέρων, ο σπουδαιότερος Ρωμαίος ρήτορας. Πολύ περισσότερο να αναλογιστούμε αν «αυτό που θα πω είναι ευγενικό, είναι απαραίτητο, είναι αληθινό, είναι καλύτερο από τη σιωπή;», όπως μας προτρέπει ο μεγάλος Ινδός πνευματικός δάσκαλος Σίρντι Σάι Μπάμπα.

Κατά συνέπεια, δυσκολευόμαστε και να αντιληφθούμε, αφού, όπως σημειώνει ο μεγάλος Ιταλός σκηνοθέτης Φεντερίκο Φελίνι, «αν υπήρχε λίγο περισσότερο σιωπή, αν μπορούσαμε όλοι να σιωπήσουμε, ίσως θα μπορούσαμε να καταλάβουμε κάτι».

Τις μεγάλες αυτές δυσκολίες επισήμανε πρώτος ένας αρχαίος Έλληνας από τη Σάμο, μεγάλος φιλόσοφος και επιστήμονας, ο Πυθαγόρας, από το έργο του οποίου εμείς στα σχολεία μας διδασκόμαστε μόνο το θεώρημά του, ότι «σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο το τετράγωνο της υποτείνουσας ισούται με το άθροισμα των τετραγώνων των δύο κάθετων πλευρών». Ας δούμε πώς προσπάθησε να τις υπερβεί. 

Εξύψωση ψυχής 

Ο Πυθαγόρας ταξίδεψε στην Αίγυπτο, στη Βαβυλώνα και την Ινδία, ερχόμενος σε επαφή με όλες τις μαθηματικές και αστρονομικές γνώσεις της εποχής. Στη συνέχεια ίδρυσε μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή περί το 520 π.Χ. στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Σε αυτήν εισήγαγε από τους πρώτους στην εκπαίδευση την πρακτική φιλοσοφία και την ηθική των ανθρωπίνων καθηκόντων. Σκοπός του, να βοηθήσει τον άνθρωπο να εξυψώσει την ψυχή και τον νου του, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό όχι μόνο στην ατομική αλλά και στην καθολική πρόοδο.

Στην προσπάθειά του χρησιμοποίησε τη συμβολή της σιωπής. Πίστευε ότι μέσα από αυτή γεννιέται η αρμονία που επιτρέπει στον καθένα να ακούσει τον εσωτερικό ήχο της ψυχής, της δικής του αλλά και όλου του κόσμου. Από τους πιο σημαντικούς κανονισμούς της σχολής ήταν ο όρκος σιωπής, η εχεμύθεια. Οι υποψήφιοι, οι «ομάκοοι», υποβάλλονταν σε όρκο σιωπής που διαρκούσε πέντε χρόνια!

Στο διάστημα αυτό της μύησης δεν αντίκριζαν, αλλά μόνο άκουγαν σιωπηλά τη φωνή του Πυθαγόρα, ακολουθώντας πιστά τις ρήσεις του δασκάλου τους, χωρίς να ζητούν εξηγήσεις. Στη συνέχεια, ανερχόμενοι στις τάξεις των μαθηματικών και της φυσικής, απαλλαγμένοι από τον όρκο σιωπής, είχαν την υποχρέωση να διδάξουν οι ίδιοι.

Στο μαγικό κόσμο των Πυθαγορείων μάς ξεναγεί ο συγγραφέας Μπενίνιο Μορίγια στο βιβλίο του «Πυθαγόρας ο γιος της σιωπής» (εκδ. Λιβάνη, μτφρ. Μ. Ακριβάκη). Ο καλύτερος τρόπος για να πεισθούμε ότι «όταν μιλάμε πρέπει να λέμε κάτι καλύτερο από τη σιωπή», όπως μας δίδαξε αυτό το λαμπρό πνεύμα.