Άλλος Θεός κάτω από την Ομόνοια

Του Γιώργου Χατζηδημητρίου

Παρατηρώ τα πρώτα κύματα τουριστών που άρχισαν σαν αποδημητικά πουλιά να επιστρέφουν θαρρείς στον προορισμό τους κι αναρωτιέμαι ποια συναισθήματα άραγε να τους ξυπνά το αθηναϊκό περιβάλλον. Γυρεύω σχεδόν ενοχικά στο βλέμμα τους κάποιο σημάδι που να δείχνει ότι αποτελούν μέρος ενός ενδιαφέροντος αστικού αφηγήματος που να περιλαμβάνει και τους ίδιους και δεν τους προκαλεί δυσφορία…

Έχει πολλές ενδιαφέρουσες γωνιές η Αθήνα, χωρίς αμφιβολία, που γοητεύουν. Έχει όμως και το σκοτεινό της πρόσωπο που απωθεί και τρομάζει. Κάτω από την πλατεία Ομονοίας, το καταλαβαίνει κανείς μόλις περάσει το άτυπο σύνορο, υπάρχει ένας άλλος Θεός. Η φτώχεια περπατάει αγκαζέ με την πρέζα και τη φθηνή πορνεία, όπου καταφεύγουν απόκληροι και μετανάστες. Αλλά και στις εύπορες γειτονιές, στο κέντρο του άστεως, βρίσκεσαι στην επικράτεια των αντιθέσεων. Εμπορικά με πανάκριβα προϊόντα πλάι σε τσιμεντένια κτίρια με αφρόντιστες και άσχημες προσόψεις, πεζοδρόμια-παγίδες και στενάχωρα -που να χωρέσει εκεί ένας γονιός με παιδικό καρότσι ή ένα αναπηρικό αμαξίδιο;-, αδιαφορία εν γένει για τους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες και κινητικά προβλήματα, απουσία πρασίνου, οδικές αρτηρίες με κλειστά καταστήματα, όπου άλλοτε δέσποζαν ισχυρά πνευματικά τοπόσημα που απέπνεαν Ιστορία, όπως το βιβλιοπωλείο της «Εστίας» που τώρα έγινε κατάστημα καλλυντικών, μια πόλη κακοφωτισμένη -δεν έχεις παρά να περάσεις νύχτα από το Ζάππειο, κάτω από τον Εθνικό Κήπο-, που προσπαθεί να επινοήσει τον μύθο της, αλλά παραδίδεται στην τρέχουσα παρακμή, έχοντας επίγνωση ότι δύσκολα μπορεί να τα καταφέρει.

Η Αθήνα, βέβαια, διαθέτει την (πολιορκημένη από την ασχήμια…) Ακρόπολη και τα Αναφιώτικα, τα στενά της Πλάκας, το Μοναστηράκι και το αναβαθμισμένο Ψυρρή, διάσπαρτα νεοκλασικά που δίνουν κάποια φτερά στη φαντασία, μπαλκόνια πράσινα, δρομάκια με νεραντζιές και πορτοκαλιές, θερινούς κινηματογράφους, που επιμένουν να διασώζουν τη μαγεία, ταβερνάκια και μαγειρεία, όπου μαζεύονται οικογένειες, φοιτηταριό και φίλοι, που δημιουργούν εγκάρδιες κοινότητες, και ένα φως που την αγκαλιάζει όλες τις ώρες, κάνοντας τις νύχτες να γεμίζουν καμπύλες.

Όσο κι αν ένας δημοσιογράφος δεν μπορεί να εισβάλει με ελαφρότητα στα χωράφια της Πολεοδομίας ή της αρχιτεκτονικής, δεν μπορεί να μη συμμεριστεί τον αφορισμό του Γιάννη Τσαρούχη που έγραψε ότι οι νέοι εθνικοί ευεργέτες θα απαλλοτριώνουν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα της Αθήνας και θα τα γκρεμίζουν ώστε να δημιουργούνται ζωτικοί χώροι. Φυσικά, κάτι τέτοιο προϋποθέτει και ένα εθνικό σχέδιο ενίσχυσης της υπαίθρου, ώστε να γυρίσουμε στα μέρη που αφήσαμε και ερημώνουν τώρα, καταρρέοντας δημογραφικά και οικονομικά.

Ίσως επανέλθει στο προσκήνιο τότε η φιλοσοφία του μεγάλου μας αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη, που υποστήριξε μια λιτή, σχεδόν δωρική άποψη για τις κατοικίες, που έρχεται από πολύ παλιά, όπως δείχνουν οι ναοί και οι κατοικίες που διαχρονικά ανασκάφτηκαν και διακρίνονται για το άσπιλο εσωτερικό ενδιαίτημα, την αυλή και έναν ημιυπαίθριο χώρο, που λειτουργεί μεταβατικά ως χώρος-γέφυρα, ικανοποιώντας την ανάγκη του μεσογειακού ανθρώπου να περνά τον χρόνο του στην αιθρία. Ήταν ο δικός μας τρόπος που διαμορφώθηκε με ταπεινά υλικά, αυτό που ο Κωνσταντινίδης ονόμασε «θεόκτιστη δομή» και βρισκόταν στον πυρήνα μιας αρχιτεκτονικής που δεν ήταν μέσον κοινωνικής επιβολής και την οποία θαυμάζουμε μέχρι σήμερα και μεταποιεί τον στίχο του Ρίλκε ««όσο κι αν μεταμορφώνεται ο κόσμος γρήγορα / όπως τα σύννεφα στον ουρανό / ό,τι είναι τέλειο/ επιστρέφει στο πολύ παλιό».