Ο Ίων δεν άφησε εποχή για τη σιωπή του ασκητή, αλλά με τη ρητορική του πολεμιστή. Έγραψε και έδρασε όχι για να πείσει, αλλά για να συγκινήσει
Του Παναγιώτη Λιάκου
«Οἱ Ἑλλαδίτες πολιτικοὶ κατάντησαν νὰ συνταυτίσουν μὲ τὸ νοῦ τους κράτος καὶ ἔθνος ἢ καλήτερα μὴ μπορώντας νὰ φτάσουν στὴ γενικότητα τοῦ “ἔθνους” ἔκαμαν τὴν ἀνικανότητά τους θεωρία, γενίκεψαν τὸ νόημα “κράτος” λέγοντας· “κάθε κράτος ἔχει ἀπὸ ἕνα λαό, ἄρα καὶ τὸ Ἑλληνικὸ κράτος ἔχει Ἑλληνικὸ λαὸ καὶ λαὸς εἶναι κεῖνος ποὺ πληρόνει τοὺς φόρους”. Καὶ ἔπειτα λαός, κράτος καὶ ἔθνος ἔγιναν στὸ κεφάλι τους ἕνα».
Ίδας, «Ελληνικός Πολιτισμός», έκδοση του περιοδικού Γράμματα, Αλεξάντρεια: 1914, σελ. 9
Ίδας δεν ήταν άλλος από τον Ίωνα Δραγούμη, τον μαρτυρικό εθνικό αγωνιστή και στοχαστή που έπεσε στις 31 Ιουλίου 1920 νεκρός από τις σφαίρες των βενιζελικών παρακρατικών. Η επίδραση των έργων και των αποτυπωμένων σε κείμενα σκέψεων του Δραγούμη απλώνεται από τις μέρες του, φτάνει μέχρι τις δικές μας και θα συνεχίσει να υφίσταται για πολύ καιρό ακόμα. Το εναρκτήριο απόσπασμα, αν διαβαστεί με την προσήκουσα προσοχή, τότε θα αρκέσει για να ερμηνεύσει την αδιαφορία του κράτους για τις ελληνικές και ελληνορθόδοξες κοινότητες εκτός συνόρων και για τον αφανισμό τους από χώρες όπως η Αίγυπτος, η Συρία, η Τουρκία και -τώρα τελευταία- η Αλβανία. Οι πολιτικοί δεν νοιάζονται για το έθνος. Το κράτος τους κόφτει, οι φόροι, τα έσοδα…
Ο Δραγούμης δικαίως θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς του ελληνικού εθνικιστικού κινήματος (και ναι, υπάρχει αυτό και είναι κοινωνικά, όχι εκλογικά πλειοψηφικό). Είναι ίσως ο πρώτος που έχει ορίσει τόσο κρυστάλλινα τη διαφορά της αποστολής του κράτους από το έθνος. Γράφει στη σελίδα 14 του ίδιου βιβλίου:
«Τὸ κράτος δὲν εἶναι ἡ ζωή. Τὸ κράτος -κέντρο πολιτικὸ τοῦ ἔθνους- γίνηκε ὄχι γιὰ νὰ ζήσει αὐτὸ τὸ ἴδιο, παρὰ γιὰ νὰ φυλάξει τοῦ ἔθνους τὴ ζωή. Ὅσο γιὰ τὸ ἔθνος, αὐτὸ πρέπει, εἶναι ἀνάγκη νὰ ζήσει μὲ ὁποιαδήποτε πολιτικὴ μορφὴ ἢ μὲ πολλὲς μορφὲς καὶ ξένες ἴσως, καὶ κομματιαστὰ ἀκόμη ἂν δὲ γίνεται ἀλλοιῶς, γιὰ νὰ δημιουργήσει κάτι. Γιατὶ τὸ ἔθνος εἶναι ἡ ζωὴ καὶ θέλει νὰ δημιουργήσει. Μονάχα τὸ ἔθνος μπορεῖ καὶ δημιουργεῖ, αὐτὸ ἔχει τὴ χάρη τούτη, ἀπόδειξη πὼς δημιουργεῖ καὶ τοὺς πολιτικοὺς ὀργανισμοὺς ποὺ λέγονται κράτη».
Και η αποστολή του έθνους ποια είναι; Αυτήν που όλοι έχουμε αντιληφθεί βιωματικώ τω τρόπω αλλά αποφεύγουμε, οι περισσότεροι, να την επιτελέσουμε: «Ὁ πολιτισμός! Νά ἔργο ἄξιο γιὰ τὰ ἔθνη, ἔργο ἀνθρωπιστικό, ἔργο ἀληθινὰ ἀνθρώπινο. Νά ἡ δικαιολογία τῶν ἐθνῶν. Νά πῶς τὰ ἔθνη εἶναι χρήσιμα στὴν ἀνθρωπότητα. Νὰ πῶς ξεπερνοῦν τὰ σύνορά τους, ξεχειλίζουν, πλαταίνουν, ὑψόνονται, γεμίζουν καὶ καταχτοῦν τὸν κόσμο». Παράγει ελληνικό πολιτισμό αυτό το κράτος; Σαφέστατα όχι.
Ο Δραγούμης δεν μιλούσε τη γλώσσα που μιλάμε σήμερα. Δεν είχε κατά νου να υφαρπάξει την ευαρέσκεια του ακροατηρίου ή των αναγνωστών του με πλουμιστές και υποκριτικές πομφόλυγες, που σήμερα θάλλουν στα βαλτόνερα της πολιτικής ορθότητας. Ο λόγος του δεν είχε κοινοτοπίες γιατί ο τρόπος της ζωής του δεν ήταν κοινότοπος. Διάλεξε μονοπάτι ξεχωριστό, εκείνο του πολεμιστή των ιδεών αλλά και του κανονικού μαχητή. Δεν απέφευγε τον κίνδυνο αν το αντίτιμο ήταν ικανό, αντάξιο των φιλοδοξιών του – και η μεγαλύτερη ομολογημένη φιλοδοξία του ήταν η Μεγάλη Ιδέα, η Κωνσταντινούπολη, ένας λαμπρός ελληνικός πολιτισμός που θα λάμπρυνε τον κόσμο με τη φωταυγή του.
Ο Ίων δεν άφησε εποχή για τη σιωπή του ασκητή (η οποία ουδέποτε τον διέκρινε), αλλά με τη ρητορική του πολεμιστή. Έγραψε και έδρασε όχι για να πείσει, αλλά για να συγκινήσει. Όχι για να συνδιαλλαγεί, αλλά για να σηκώσει παντιέρα πολεμική.
Ανήκει σε εκείνη τη συνομοταξία των διανοουμένων που δεν φιλοδόξησαν να θεμελιώσουν φιλοσοφικά οικοδομήματα ασχολούμενοι με την οντολογία, αλλά να σταθούν «στρατιώτες του νοήματος» στα χαρακώματα των ιστορικών εξελίξεων. Αν η παρακμή μιλάει με χρήμα και αφήνει πίσω της τη γλίτσα της υποταγής, εκείνος έγραψε με πέτρα, φωτιά και το αίμα του.
Στο φιλοσοφικό επίπεδο, δεν θα τον αναζητήσει κανείς στις βιβλιοθήκες των μεταφυσικών στοχαστών. Δεν έγραψε για το Είναι, αλλά για το Γίγνεσθαι. Δεν ανέλυσε την ουσία και τη φύση της ελευθερίας. Υπερασπίστηκε παθιασμένα την ανάγκη της μάχης για την απόκτησή της. Η σκέψη του ίσως φαντάζει ακόμα και ρηχή για όσους αναζητούν στοχαστική θεμελίωση, αλλά λυτρωτική για όσους διψούν για λόγο με καρδιά.
Αυτός ο λόγος, όμως, έχει και το αντίτιμό του. Ο Δραγούμης πλήρωσε την ελληνικότητά του με τις σφαίρες που έριξε εναντίον του το ξενόδουλο βενιζελικό παρακράτος. Η ζωή του τερματίστηκε στις 31 Ιουλίου 1920. Όχι όμως η αθανασία της υστεροφημίας του.
Ο Δραγούμης φλογίζει τις ελληνικές συνειδήσεις με τη θέρμη του λόγου του. Σήμερα που παλεύουμε να επιβιώσουμε ως έθνος αυτό αρκεί. Κι ο αδικοσκοτωμένος ήρωας των εθνικών ιδεών το έθνος ήθελε να υπηρετήσει. Όχι το κράτος.
ΥΓ.: Το παρόν αφιερώνεται στα 120 χρόνια από τη δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη.
ΑΘΑΝΑΤΟΣ