Του Δρ. Απόστολου Ε. Παπαφωτίου*
Ο σεισμός μεγέθους 8,8 R ανατολικά της Petropavlovsk-Kamchatsky στη χερσόνησο Καμτσάτκα Ρωσίας, της 29ης Ιουλίου 2025, είναι το μεγαλύτερο σεισμικό γεγονός ακολουθούμενο από τσουνάμι, που έχει συμβεί παγκοσμίως μετά τον σεισμό μεγέθους 9,1 R στο Τοχόκου της Ιαπωνίας το 2011. Ο άνω σεισμός είναι ο τελευταίος μιας σειράς σεισμών που σημειώθηκαν στα ανοιχτά της χερσονήσου Καμτσάτκα και ξεκίνησαν 10 ημέρες νωρίτερα, με σεισμό μεγέθους 7,4 R στις 20 Ιουλίου. Αυτοί οι σεισμοί σημειώθηκαν στη σεισμικά ενεργή ζώνη βύθισης της πλάκας Κουρίλας-Καμτσάτκα η οποία βρίσκεται ανατολικά των Κουρίλων Νήσων και της χερσονήσου Καμτσάτκα, εκεί όπου η πλάκα του Ειρηνικού βυθίζεται βορειοδυτικά κάτω από τη μικροπλάκα Okhotsk, που είναι μέρος της μεγαλύτερης πλάκας της Βόρειας Αμερικής. Αποτέλεσμα της βύθισης είναι η δημιουργία του τόξου το οποίο εκτείνεται περίπου 2.100 χλμ. από το Χοκάιντο της Ιαπωνίας, κατά μήκος των Νήσων Kuril και της ειρηνικής ακτής της χερσονήσου Kamchatka της Ρωσίας, μέχρι την τομή του με το Αλεούτιο τόξο κοντά στα Νησιά Commander της Ρωσίας.
Με τους άνω σεισμούς δίνεται η αφορμή να αναφερθούμε σε προηγούμενους – ιστορικούς σεισμούς αντίστοιχου μεγέθους οι οποίοι έχουν ενταχθεί σε καταλόγους της Ιστορικής Σεισμολογίας. Μεταξύ λίγων είναι ο σεισμός που έλαβε χώρα το πρωί της 21ης Ιουλίου 365 μ.Χ. και έπληξε μεγάλο τμήμα της Μεσογείου και ακολούθησε τσουνάμι με καταστρεπτικά αποτελέσματα στις περιοχές Αλεξάνδρεια, Επίδαυρος της Δαλματίας, Γόρτυνα, Μεθώνη, Κρήτη, Σικελία.
Ήταν τόσο καταστρεπτικός σεισμός και άφησε θλιβερές εντυπώσεις, όπως αναφέρεται από πολλούς ιστορικούς της εποχής με εντυπωσιακές περιγραφές, οι οποίες μας βοηθούν μέσα από τα μακροσκοπικά αποτελέσματα που περιγράφονται να εκτιμήσουμε το μέγεθος και την ένταση του σεισμού.
Αυτός ο σεισμός είναι ο πιο συζητούμενος και συχνότερα αναφερόμενος από τους σεισμούς της Πρωτοβυζαντινής περιόδου (4ος – 7ος αιώνας μ.Χ). Δεν έχει ακόμα γίνει κατανοητό τι ακριβώς συνέβη στον σεισμό αυτό. Αντίστοιχα σεισμικά γεγονότα της εποχής μας, τα οποία κατανοούνται ικανοποιητικά, δύνανται να ενισχύουν την αντίληψή μας για τον ιστορικό αυτό σεισμό. Κατά τον αείμνηστο καθηγητή Β. Παπαζάχο, το ρήγμα της Ελαφονήσου νοτιοδυτικά της Κρήτης, μήκους L=200 χλμ., έδωσε αυτό τον Σεισμό, ο οποίος είναι και ο μεγαλύτερος της Μεσογείου, μεγέθους 8,2 R.
Είναι πολλές οι ιστορικές πηγές από τις οποίες αντλούμε πληροφορίες για τον σεισμό και μάλιστα από ιστορικούς της εποχής του γεγονότος:
1. Η μαρτυρία του ιστορικού Αμμιανού Μαρκελλίνου (Ammianus Marcellinus) έχει ιδιαίτερη σημασία. Ο ίδιος βρισκόταν στην Αντιόχεια (επί του Ορόντου) και κατέγραψε μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν το σεισμό:
“Αυτός ο νεωτεριστής του οποίου έχουμε περιγράψει πολλά έργα και τον θάνατο, είχε επιζήσει έως τότε, αρχικά υποστηριγμένος από τον αδελφό του, κατά τη διάρκεια της δωδέκατης ημέρας του Αυγούστου την εποχή της θητείας του Valentiniano, διαδόθηκαν προδοτικοί φρικτοί φόβοι σε κάθε άκρη του κόσμου, τέτοιοι που ούτε σε παραμύθια ούτε σε αρχαίες αλήθειες είχαν ποτέ αφηγηθεί.
Πράγματι, λίγο μετά από το πρώτο φως της αυγής, ταλαντευόμενη η ένταση του πρώτου φωτός της αστραπής που σπινθήριζε πιο δυνατά, κλονίστηκε η σταθερότητα όλου του βάρους του εδάφους, και η θάλασσα, διωκόμενη προς τα πίσω από τα ανεστραμμένα κύματα, αποτραβήχτηκε, τόσο πολύ που τα διάφορα ποικιλόμορφα είδη ψαριών των πιο βαθιών νερών ήταν εμφανή, ξαπλωμένα επάνω στην λάσπη του ακάλυπτου πυθμένα. Και οι απέραντες πεδιάδες και βουνά (όπως μπορούσαν πλέον να θεωρηθούν) εκτίθετο στις ηλιακές ακτίνες, που με τις μεγάλες δίνες, εκείνη η αρχέγονη φύση περιπλανιόντουσαν στην τύχη σε περιοχές που είχαν ακόμη νερό για να μαζέψουν ψάρια και παρόμοια ζώα με τα χέρια. Οι θόρυβοι της θάλασσας αντηχούσαν πιο ανάλαφροι, αναδύονται αντίστροφα από το συνηθισμένο και μέσω διαβάσεων κτυπούσαν σε νησιά κα μεγάλες ηπειρωτικές πεδιάδες. Κατεδαφίστηκαν αναρίθμητα οικοδομήματα, στις πόλεις και όπου αλλού υπήρχαν. Σαν από θυελλώδη διαμάχη των στοιχείων της φύσης, η σκοτεινή πλευρά του κόσμου αναδείκνυε θαυμαστά έργα. Η μετακίνηση της απέραντης θαλάσσιας μάζας, αφού καθόλου δεν μπορούσε να έχει προβλεφθεί, προκάλεσε τον θάνατο και τον καταποντισμό πολλών χιλιάδων ανθρώπων, και εξ αιτίας των δινών που δημιουργούνταν λόγω των τεράστιων κυμάτων μερικά πλοία, αφού το φούσκωμα των υδάτων είχε κατακαθίσει, φαίνονταν εκεί βυθισμένα: και τα άψυχα σώματα των ναυαγών κείτονταν στο έδαφος, άλλα ανάσκελα και άλλα μπρούμυτα. Πολλά άλλα πλοία, παρασυρμένα από θυελλώδης ριπές ανέμου, σκαλώνανε στις κορυφές των σκεπών, όπως συνέβη στην Αλεξάνδρεια και ορισμένα διαλύθηκαν επάνω σε ένα βράχο αρκετά μακριά από την ακτή, όπως το Λακωνία (όνομα πλοίου) που είδαμε εμείς περνώντας, κοντά στα τείχη της Μεθώνης, κατεστραμμένο εδώ και πολύ καιρό”.
Αμμιανός 26,10,15-19
Ο συγγραφέας πέρασε με το πλοίο κοντά στη Μεθώνη στο ταξίδι του από την Αντιόχεια στη Ρώμη το 378 μ.Χ., μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Βάλη, οπότε περιέγραψε το πλοίο που το τσουνάμι του σεισμού είχε πετάξει στα βράχια.
2. Ένας άλλος σύγχρονος συγγραφέας είναι ο Ιερεμίας, ο οποίος σημειώνει το γεγονός σε τρία (3) κείμενα:
α) Το χρονικόν.
β) Σχολιασμός στον Ισαΐα.
γ) Η ζωή του Αγίου Ιλαρίωνος.
α) Στη συνέχεια της ιστορίας του χρονικού του Ευσέβιου, το οποίο γράφτηκε περίπου το 380 μ.Χ., ο Ιερεμίας αναφέρει:
“Υπήρξε ένας σεισμός σ’ όλον τον κόσμο και η θάλασσα σκέπασε την ακτή, προκαλώντας τη συμφορά σε αμέτρητους ανθρώπους στη Σικελία και σε πολλά άλλα νησιά.”
β) Επίσης ο ίδιος αναφέρει το σεισμικό κύμα της 21ης Ιουλίου 365 μ.Χ. στον σχολιασμό του στον Ισαΐα, όπου συνδέει αυτό με ένα σεισμό στην Αερόπολη, στα σύνορα Αραβίας και Παλαιστίνης, ο οποίος πράγματι συνέβη τον Μάιο του 363 μ.Χ.
γ). Στη ζωή δε του Αγίου Ιλαρίωνος αναφέρει τα αποτελέσματα του σεισμικού κύματος στην περιοχή κοντά στην Επίδαυρο της Δαλματίας:
“Εκείνη τη στιγμή, λόγω ενός σεισμού που συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο, και που επαληθεύτηκε μετά τον θάνατο του Ιουλιανού, οι θάλασσες βγήκαν από τα όριά τους, και σαν ο Θεός να απειλούσε ξανά με κατακλυσμό και να ξαναγυρίσουν όλα στο πρωταρχικό χάος, τα πλοία παρασύρθηκαν στους γκρεμούς των βουνών όπου και παρέμειναν κρεμασμένα. Όταν οι κάτοικοι της Επιδαύρου αντίκρισαν όλα αυτά, ότι δηλαδή η θορυβώδης και τεράστια μάζα των κυμάτων και τα βουνά από δίνες να έχουν παρασυρθεί μέχρι τις παραλίες, μεταφέροντας αυτό που έβλεπαν ότι είχε ήδη συμβεί, και για να μην καταστραφεί η πόλη εκ θεμελίων, πήγαν στον γέροντα και σαν να προχωρούσαν για μάχη, τον πήγαν στην παραλία. Αυτός, κάνοντας τρεις φορές το σήμα του σταυρού στις πλάτες και απλώνοντας τα χέρια προς τα στοιχεία της φύσης, είναι συγκλονιστικό να το περιγράφει κανείς, κατά μήκος όλου του ύψους, όπου είχε φθάσει η θάλασσα πριν έρθει αυτός, παφλάζοντας μεν για αρκετή ώρα, και σαν να ήταν θυμωμένη με το εμπόδιό της, λίγο λίγο μαζεύτηκε στον εαυτό της.”
Η ζωή του Αγίου Ιλαρίωνος, από τον Ιερεμία (Άγιος και Πατέρας της Λατινικής Εκκλησίας).
3. Στη συριακή έκδοση των εορταστικών γραμμάτων, του Μ. Αθανασίου συναντάμε αναφορά για τον σεισμό του 365 μ.Χ.
4. Επίσης ο Σεισμός αναφέρεται σ’ άλλα κείμενα του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνος:
“Το 365 μ.Χ. κατά τη διάρκεια της υπατείας του Βαλεντινιανού και Βάλεντος η θάλασσα ξεπέρασε τα όριά της τη 12η ημέρα πριν από τις Καλένδες του Αυγούστου (21 Ιουλίου).”
5. Στο Λατινικό χρονικό του 5ου μ.Χ. αιώνος Consularia Constatninopolitana. Ο John Cassian ο οποίος ήταν επίσκοπος Αιγύπτου στο βιβλίο του Conlationes αναφέρει για το σεισμικό κύμα που δημιουργήθηκε το 365 μ.Χ. στην Αίγυπτο, τις συνέπειες αυτού στο ανάγλυφο της περιοχής και τις αλλαγές που έγιναν στην περιοχή της σημερινής ΕΙ Manzala:
“Αφού πήρε το ραβδί και το δισάκι, όπως συνηθίζουν όλοι οι καλόγεροι οι οποίοι ακολουθούν εκείνο τον δρόμο, μας πήγε στην πόλη του, δηλαδή στο Panefisi, γινόμενος ο ίδιος οδηγός της διαδρομής. Τα προάστια γύρω από την πόλη, συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου μέρους της γειτονικής περιοχής, κάποτε πολύ πλούσιας (εάν είναι αλήθεια, όπως λέγεται, ότι κάθε προϊόν που παραγόταν από αυτή τη γη εχρησιμοποιείτο για τα βασιλικά γεύματα) τα κατέλαβε η θάλασσα, η ακτογραμμή της οποίας μεταβλήθηκε λόγω ενός απότομου κατακλυσμού που, έχοντας καταστρέψει σχεδόν τα πάντα, δημιούργησε αλμυρά έλη σε περιοχές που κάποτε ήσαν γεμάτες ζωή, όπως ακριβώς πνευματικά αφηγείται στον ψαλμό: “Μοίρασε ποτάμια στην έρημο και πηγές νερού στην ξηρασία. Πιστεύεται, σύμφωνα με τις Αγίες Γραφές, ότι για εκείνη την περιοχή είχε προειπωθεί (από την κακία των κατοίκων της) ότι γόνιμη γη θα ήταν ανάμεσα στα σημεία όπου ξέμενε το αλάτι της θάλασσας”. Σε αυτές τις περιοχές, λοιπόν, εκείνος ο κατακλυσμός, μετέτρεψε πολλές μικρές πόλεις συγκεντρωμένες στις κορυφές λόφων, που μόλις που ξεχώριζαν από την πεδιάδα, σε νησιά που προσφέρουν την ποθητή μοναξιά στους άγιους ερημίτες.”
6. Ο ιστορικός Σωκράτης γράφοντας πριν από το 440 μ.Χ., αναφέρει:
“Ακριβώς όταν ο θόρυβος του εμφυλίου πολέμου αναμενόταν, ένας σεισμός συνέβη, καταστρέφοντας πολλές πόλεις. Αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια της πρώτης υπατείας των δύο βασιλέων (εννοείται Βαλεντινιανός και Βάλης).”
7. Ο ιστορικός Θεοφάνης αναφέρει:
“Μεγάλος σεισμός έγινε το βράδυ της 21ης Ιουλίου σε όλη τη γη. Στην Αλεξάνδρεια, το θαλάσσιο κύμα σήκωσε τόσο ψηλά τα πλοία που ήταν προσορμισμένα στο λιμάνι, ώστε έφτασαν στις ψηλές οικοδομές και τα τείχη και έπεσαν μέσα στις αυλές και στα δωμάτια. Κατόπιν υπαναχώρησε η θάλασσα και έμειναν στην ξηρά. Οι κάτοικοι έτρεξαν για να πάρουν τα φορτία των πλοίων, αλλά το θαλάσσιο κύμα τους έπνιξε όλους. Άλλοι ναυτικοί διηγούνται ότι την ημέρα εκείνη και ενώ βρισκόντουσαν στο μέσον της Αδριατικής, ξαφνικά κάθισε το πλοίο στον πυθμένα της θάλασσας και ύστερα από κάμποση ώρα επανήλθε το νερό και έτσι απέπλευσε.”
Αντίστοιχη αναφορά λαμβάνεται και από τον Κεδρηνό.
Συμπέρασμα
Οι άνω ιστορικές πληροφορίες των μακροσεισμικών αποτελεσμάτων είναι πολύ σημαντικές και απαραίτητες για τη γνώση των χαρακτηριστικών των σεισμών, αποκτούν όμως μεγαλύτερη, προστιθέμενη αξία με την αυξανόμενη αλματωδώς γνώση της επιστήμης της Σεισμολογίας, όπου μέσω της προόδου δύνανται να εκτιμηθούν και να αξιολογηθούν με την καινούργια γνώση.
*Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π., Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
