Του Γιώργου Χατζηδημητρίου
Από κει που ήμουν άρχοντας στην Τριανδρία στη Σαλονίκη, βρέθηκα τον πρώτο χρόνο στην Αθήνα να ζω σαν θηρίο ανήμερο σε ένα ημιυπόγειο στην Αγίου Στυλιανού στου Γκύζη. Αφού γράφτηκα στο Πολιτικό Τμήμα «του Καποδιστριακού» και μέχρι να οργανωθώ και να βρω δουλειά στις λαϊκές αγορές πουλώντας πατάτες στις συνοικίες της Β’ Αθήνας, (Πατησίων, Κυψέλη, Αμφιθέας, Καλλιθέα, Νέο Κόσμο, Παγκράτι, Καλλιδρομίου, εναλλάξ με Αμπελοκήπους τα Σάββατα που είναι οι μεγαλύτερες και βάλε), πέρασε κάμποσος καιρός αλητείας στα πέριξ. Λεφτά δεν υπήρχαν, αλλά περίσσευε η δίψα για όλα τα υπόλοιπα.
Οι εμπειρίες προσφέρονταν αφειδώς – δεν είχες παρά να απλώσεις το χέρι να τις αδράξεις. Πήγα ένα βράδυ μετά την παράσταση «Ο Μέγας Αλέξανδρος και ο κατηραμένος Όφις» στο Θέατρο Σκιών που διατηρούσε στο Φανάρι του Διογένη στην Πλάκα (σήμερα είναι καφετέρια…) ο καραγκιοζοπαίχτης Χαρίδημος και ζήτησα να γίνω βοηθός του. «Είσαι μεγάλος, παλικάρι μου», μου ’πε, «η τέχνη αυτή μαθαίνεται από μικρός…» Διαβάζοντας αργότερα τα απομνημονεύματα του κορυφαίου Σωτήρη Σπαθάρη μπήκα στο κόλπο.
Ανάλογη απογοήτευση εισέπραξα κι από το περίφημο Οργανοποιείο των αδελφών Παναγή στην πλατεία Καρύτση, εκεί όπου ο ανεπανάληπτος Χιώτης παρήγγειλε το πρώτο τετράχορδο μπουζούκι. Ακούγοντάς τους ένα βράδυ στο ράδιο στη μεταμεσονύχτια εκπομπή του αδικοχαμένου Χρήστου Βακαλόπουλου (κοιμόμασταν με το ράδιο αγκαλιά τότε, προτού να χαθεί η μαγεία…) να λένε «οι νέοι δεν ενδιαφέρονται σήμερα…», προσφέρθηκα να γίνω μαστοράκι, χωρίς αμοιβή. Ήταν κουρασμένοι, όμως, πια και το κλείσαν. Πρόλαβα να αγοράσω λίγο πριν μια λαϊκή κιθάρα με συρμάτινα τέλια, την πιο φθηνή που είχαν, με 30.000 παλιές δραχμούλες.
Λειτουργούσε εντούτοις τα απογεύματα στην Ευελπίδων Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων όπου, εκτός άλλων, μπορούσες να διδαχτείς δωρεάν την τέχνη της Αγιογραφίας. Και πήγα. Τα πρωινά, όμως, αφού έτρωγα στα πεταχτά μια φέτα ψωμί αλειμμένη με βιτάμ και κονσέρβα σαρδέλα (το συνιστώ για έκτακτες… μνημονιακές καταστάσεις…) κατηφόριζα συχνά, γραμμή για Δικαστήρια όπου είχανε μεταφερθεί από την οδό Σανταρόζα.
Από τη «Σανταρόζα», που πρωτοεμφανίστηκε στους αγώνες της Κέρκυρας του Μάνου Χατζιδάκι με το εξαιρετικό τραγούδι του ο Βασίλης Νικολαΐδης, του οποίου το βιβλίο χρόνια αργότερα ως δημοσιογράφος έτυχε κι επιμελήθηκα στο «Ποντίκι».
Τριγυρνούσα στις αίθουσες και παρατηρούσα φυσιογνωμικά τι σόι άνθρωποι είναι αυτοί που αντί να καταπιάνονται εκείνη την ώρα με ειρηνικές ασχολίες, είχανε βάλει τα καλά τους, ας πούμε, ό,τι διέθετε ο καθένας, και στεκόντουσαν εναγώνια με τα χέρια πλεγμένα σαν ικέτες κάτω από τα απόμακρα εικονίσματα και το βλοσυρό βλέμμα των δικαστών, άλλοι περιμένοντας επιείκεια κι άλλοι δικαίωση.
Δεν πρόκειται για κάποιο είδος διαστροφής. Είναι εξαιρετικά διδακτικό κοινωνικό μάθημα να περνά κανείς μια φορά στο τόσο από κει για να δει ποια βάσανα, πραγματικά ή κατασκευασμένα από τις Αρχές, και ποια πάθη οργώνουν τον κανονικό κόσμο που εμείς εξιδανικεύουμε, έχοντας συνηθίσει να κινούμαστε αμέριμνοι σε ένα ασφαλές περιβάλλον μεταξύ γνωστών και φίλων, όπου είναι όλα σχετικώς προβλέψιμα.
Το μετέφερα αργότερα στα παιδιά μου. Αν δεν έχεις εικόνα από τα δικαστήρια, τις φυλακές και τα νοσοκομεία, τους έλεγα, δεν θα μπεις στο νόημα αυτού του κόσμου. Δεν μιλάμε για πληκτικό διδακτισμό και ανυπόφορη ηθικολογία. Ηθικολόγοι και υποκριτές είναι όσοι περνάνε ξώφαλτσα με αφορισμούς τις ανθρώπινες καταστάσεις της έκπτωσης γιατί φοβούνται να πάνε παραμέσα. Εκεί είναι το καμίνι του ανθρώπινου πόνου. Εκεί δοκιμάζονται και αποκαλύπτονται οι αντοχές, οι αξίες, η Αρχή του Δικαίου και τα ηθικά όρια των ανθρώπων. Κι αυτό το θέαμα δεν το σηκώνουν πολλοί…
