Ποιον «ξεχνά» το ρετρό 

Του Μανώλη Κοττάκη 

Το πολιτικό μας σύστημα ζει περισσότερο άνετα μέσα στο παρελθόν του παρά μέσα στο μέλλον του. Αυτό θεωρώ ότι δείχνει η νέα, προληπτική αντιπαράθεση που ξέσπασε μεταξύ του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και του πρώην πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα για το 2015. Οι δύο «αιώνιοι», 10 χρόνια μετά την κρίση, δείχνουν να αγαπούν το deja vu. Ο ένας το «ανάθεμα» , ο άλλος τη «δικαίωση». Ωστόσο, η συζήτηση αυτή, για το περιεχόμενο της οποίας έχει λάβει θέση ο ελληνικός λαός σε κάλπες πέντε φορές -το φθινόπωρο του 2015, το θέρος του 2019 και του 2023-, αγνοεί δύο βασικά δεδομένα. Καταρχάς ότι, με εξαίρεση τον τότε πρόεδρο της Κομισιόν Γιούνκερ, όλοι οι πρωταγωνιστές της κρίσης έχουν «μιλήσει» – ακριβέστερα, έχουν γράψει, Ο Ομπάμα, η Μέρκελ, ο Σόιμπλε, ο Γκόρντον Μπράουν, το ΔΝΤ, ο Τόμσεν, ο Στρος Καν, η Λαγκάρντ, ο Ντάισελμπλουμ, ο Γκάλμπρειθ, όλες οι προσωπικότητες που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ενεπλάκησαν στην ελληνική κρίση. Έχουν γράψει επίσης ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου (υπουργός Οικονομικών), ο Ευάγγελος Βενιζέλος (υπουργός Οικονομικών,) ο Γιάνης Βαρουφάκης (υπουργός Οικονομικών), ο Γιάννης Παπαθανασίου (υπουργός Οικονομικών), η Λούκα Κατσέλη (υπουργός Οικονομίας), ο Χάρης Καστανίδης (υπουργός Δικαιοσύνης), ο Μιλτιάδης Παπαϊωάννου (υπουργός Δικαιοσύνης), ο Τάκης Ρουμελιώτης (εκπρόσωπος Ελλάδος στο ΔΝΤ), ο Νίκος Χριστοδουλάκης (υπουργός Οικονομικών του Σημίτη), ο Γιάννης Στουρνάρας (διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος) κ.ά.

Και από την ανάγνωση των πονημάτων και των συνεντεύξεών τους προκύπτουν ορισμένα ξεκάθαρα συμπεράσματα που μας απασχόλησαν όλη την υπό έρευνα περίοδο από το 2010 έως το 2015. Το πρώτο συμπέρασμα αφορά τα στρατηγικά θέματα της περιόδου εκείνης, όπως διατυπώθηκαν από πλείστες πολιτικές δυνάμεις: το βάθος της λιτότητας, το ζήτημα της αναδιάρθρωσης του χρέους και το ζήτημα της αμοιβαιοποίησης του χρέους (ευρωομόλογο). Όσον αφορά το τελευταίο, την αμοιβαιοποίηση, το έθεταν ως θέμα δυνάμεις από την Κεντροδεξιά από το 2009 και το Κέντρο, έως και δυνάμεις από την Αριστερά. Το αίτημα αυτό δικαιώθηκε ιστορικά από τη στιγμή που η Γερμανία ζήτησε φέτος, το 2025, κοινή έξοδο όλων των χωρών της Ένωσης στις αγορές για τη χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής άμυνας. Μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε εν τίνι μέτρω και για τις δαπάνες της πανδημίας. Το Βερολίνο και οι δορυφόροι του ήταν πεισματικά αντίθετοι όσον καιρό η κρίση χρέους χτυπούσε τον ευρωπαϊκό Νότο. Μόλις το ίδιο εξασθένησε οικονομικά λόγω της ακριβής ενέργειας και μόλις απαιτήθηκε να βάλει το χέρι στην τσέπη για τη χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής άμυνας, προσέφυγε απευθείας, χωρίς ίχνος αυτοκριτικής απέναντι στους εταίρους του, στο μοντέλο της αμοιβαιοποίησης. Γεγονός που δικαιώνει τους πολιτικούς από όλο το ιδεολογικό φάσμα, πλην των γνωστών προθύμων, για την ορθότητα της θέσης τους. 

Το δεύτερο στρατηγικό πρόβλημα της περιόδου ήταν το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους. Μια σειρά από πρωταγωνιστές της περιόδου, με πρώτους τη Μέρκελ, που το είπε στην Αθήνα προσφάτως, τον Σόιμπλε, τον Ντομινίκ Στρος Καν, που το είπε από την αρχή, και άλλους, έχουν αναγνωρίσει δημοσίως ότι η Ελλάδα χρειαζόταν κυρίως «κούρεμα» χρέους και όχι την επιμήκυνση που έλαβε επί Τσακαλώτου μέχρι το 2032. Δεν ήταν λάθος προσέγγιση λοιπόν η επαναδιαπραγμάτευση χρέους, όποιος και αν την έλεγε. Το ομολογούν και οι ίδιοι οι ξένοι. 

Όσον αφορά το τρίτο στρατηγικό ζήτημα της ακραίας λιτότητας, της επαναδιαπραγμάτευσης του Μνημονίου και των περίφημων λανθασμένων πολλαπλασιαστών του πρώτου προγράμματος (που γονάτισαν εκατομμύρια Έλληνες που αυτοκτόνησαν, απολύθηκαν, πτώχευσαν), όλοι οι ξένοι έχουν ομολογήσει το λάθος τους. Από το ΔΝΤ και την τρόικα στις αναδρομικές εκθέσεις τους έως τη Μέρκελ και τον Στουρνάρα. Είναι λάθος να επιβάλλεις βαθιά λιτότητα σε καιρούς ύφεσης. Το αποτέλεσμα είναι να μεγαλώνεις την ύφεση. Ο Γιάννης Στουρνάρας αυτό το χαρακτήρισε «μάθημα» σε μια συνέντευξή του στο Mega. 

Στρατηγικά, λοιπόν, θέλαμε τα σωστά πράγματα, ανεξαρτήτως παρατάξεων. Το μέγα ζήτημα είναι αν τα διεκδικήσαμε και πότε τα διεκδικήσαμε. Νωρίς ή αργά (timing); Η απάντηση για τις ευθύνες ενός εκάστου είναι μοιρασμένη. Όταν μπορούσαμε να τα διεκδικήσουμε το 2010 με αξιώσεις, καθώς δύο τράπεζες, μία γαλλική και μία γερμανική, διακρατούσαν τα 2/3 του ελληνικού χρέους, εμείς, σύμφωνα με όσα αποδίδει η Μέρκελ στον Γιώργο Παπανδρέου, είπαμε ότι «δεν θέλουμε τίποτα»! Τα ίδια τού αποδίδουν ο Ομπάμα, ο Μπράουν, ο Σόιμπλε και οι μισοί υπουργοί του ΠΑΣΟΚ της εποχής. Πότε είπαμε ότι «δεν θέλουμε τίποτα»; Όταν, με βάση το απόρρητο σχέδιο της Κομισιόν που αποκάλυψαν στην «Τελευταία Μπλόφα» οι κυρίες Βαρβιτσιώτη και Δενδρινού, η Ελλάδα ήταν ο απόλυτος συστημικός κίνδυνος για την Ένωση: σε 1 τρισ. ευρώ είχε υπολογιστεί το κόστος της εξόδου της από την ευρωζώνη και παρέμεινε ισχυρό μέχρι το 2012, όταν εφαρμόστηκε το PSI. Επί δύο ολόκληρα χρόνια κρατούσαμε την τύχη μας στα χέρια μας, αλλά ακατανοήτως την πετάξαμε. Όταν δεήσαμε να τα διεκδικήσουμε ως χώρα, το 2015, ήταν πολύ αργά. Η απειλή είχε ξεπεραστεί. Δεν ήμασταν συστημικός κίνδυνος, ήμασταν μόνο γεωπολιτικός. Η έξοδός μας στοίχιζε στην Ένωση τα μισά και λιγότερα από τα υπολογισθέντα. Η κυβέρνηση της Αριστεράς προέβαλε λοιπόν στρατηγικά σωστά θέματα, άκαιρα όμως, καθώς το πουλάκι είχε πετάξει. Και με τις αυταπάτες της επιδείνωσε την κρίση. Έπληξε με τα capital controls την πραγματική οικονομία με 100 δισ. ευρώ λογαριασμό, εμβάθυνε την αποικιοκρατία, βάζοντας ενέχυρο τη δημόσια περιουσία στο Υπερταμείο, παρέδωσε τη διοίκηση των ελληνικών τραπεζών σε ξένους τοποτηρητές και, σε αντάλλαγμα για το χρέος, πούλησε διαπραγματευόμενη από δυσμενή θέση την εθνική υπόθεση της Μακεδονίας. 

Η σωστή κριτική που πρέπει να της γίνεται, λοιπόν, δεν είναι ότι έθεσε τα λάθος θέματα – τα σωστά έθεσε, αλλά σε μια περίοδο που η ελληνική απειλή ότι θα τιναχθεί στον αέρα η ευρωζώνη είχε υπονομευτεί από το 2012 και είχε εξασθενήσει. 

Όποιος λοιπόν θέλει να ανοίγει συζήτηση για το παρελθόν πρέπει, εκτός από την Αριστερά, που επιδείνωσε την κρίση την οποία παρέλαβε, να ασκεί βαριά κριτική και στο ΠΑΣΟΚ που τη δημιούργησε. Και να μην έχει τον νου του στα ψηφαλάκια του Κέντρου. Δεν είναι δυνατόν όλοι οι μεγάλοι ξένοι ηγέτες και το μισό υπουργικό συμβούλιο του ΠΑΣΟΚ να σέρνουν τα εξ αμάξης στον Γιώργο Παπανδρέου, που ήθελε από την αρχή να δέσει την Ελλάδα στο ΔΝΤ (μου τα έχουν αποκαλύψει ο Ανδρέας Λοβέρδος και η Άννα Διαμαντοπούλου σε τηλεοπτικές συνεντεύξεις στην ΕΡΤ, το 2013), και η Ν.Δ. να εξαιρεί το ΠΑΣΟΚ και να ασχολείται μόνο με τον Τσίπρα. Οφείλει να ασχοληθεί και με τον Τσίπρα και με τον Παπανδρέου και με όσα διατήρησε η ίδια μετά το 2019, χωρίς να τα επαναδιαπραγματευτεί, από τις συμφωνίες του Τσίπρα. Ο διάλογος αυτός όμως πρέπει να διακατέχεται από πνεύμα αυτοκριτικής από όλο το πολιτικό σύστημα, καθώς, 15 χρόνια μετά, τα αποτελέσματα είναι γνωστά: οι ξένοι αγόρασαν τζάμπα μερικές ΔΕΚΟ, πήραν τα λεφτά τους πίσω και έφυγαν, ενώ εμείς όχι απλώς δεν αλλάξαμε τίποτα με τις «μεταρρυθμίσεις», αλλά (Τέμπη, ΟΠΕΚΕΠΕ) κυλήσαμε ξανά στις παλιές αμαρτίες υποτροπιάζοντες. Σε κάθε περίπτωση, το ρετρό για το 2015 δεν ωφελεί, γιατί εύλογα θυμίζει σε πόσα στρατηγικά θέματα (6 μίλια, νομιμοποίηση μεταναστών, γάμος ομοφύλων) συνέπλευσε από το 2019 έως σήμερα με τον ΣΥΡΙΖΑ η Ν.Δ. 

Καταληκτικώς, υπάρχει και ένα δεύτερο δεδομένο, εκτός από την ιστορική διάσταση της υπόθεσης. Ωραίο καταφύγιο το παρελθόν, αλλά πρέπει να οργανώσουμε τον δημόσιο διάλογο γύρω από το παρόν και το μέλλον. Το δίδυμο Μητσοτάκη – Τσίπρα έχει κονταροχτυπηθεί για το 2015 σε τέσσερις εκλογικές αναμετρήσεις (2019, 2023), με γνωστή λαϊκή ετυμηγορία. Περιμένουμε κάτι πιο πρωτότυπο και από τους δύο, με τόσο συγκλονιστικές αλλαγές σε εξέλιξη γύρω μας.