Είκοσι εννέα πίνακες του Γιάννη Μάζη και 7 πλαστικά (και αναπλαστικά) έργα του Νίκου Έξαρχου προσκαλούν τον θεατή να συμμετάσχει στον διάλογο με το έργο και τον δημιουργό του, και τελικά με τον βαθύτερο εαυτό του
Της Μάγδας Αναγνωστή*
Στον φιλόξενο χώροτου Σπιτιού της Κύπρου μπορούμε από τις 11 έως τις 28 Ιουνίου να επισκεφτούμε μια πολύ ενδιαφέρουσα και σημαντική έκθεση με τον γενικό τίτλο «Σπαράγματα, τομές, σύμβολα». Στην αίθουσα του 2ου ορόφου, την προορισμένη για εκθέσεις, εκτίθενται 29 πίνακες του Γιάννη Μάζη και 7 πλαστικά (και αναπλαστικά) έργα του Νίκου Έξαρχου, που συνομιλούν μεταξύ τους και προσκαλούν τον θεατή να συμμετάσχει στον διάλογο με το έργο και τον δημιουργό του, και τελικά με τον βαθύτερο εαυτό του.
Το Σπίτι της Κύπρου στα 38 χρόνια της λειτουργίας του (στο Κολωνάκι αρχικά και από το 2011 στο κτίριο της κυπριακής πρεσβείας στο Σύνταγμα) ως Κέντρο Πολιτισμού της Κυπριακής Δημοκρατίας φιλοξένησε κάθε είδους πνευματική, καλλιτεχνική ή και επιστημονική δραστηριότητα Ελλήνων δημιουργών, Κυπρίων και Ελλαδιτών. Έχει συντελέσει καθοριστικά στη γνωριμία του κοινού της Ελλάδας με τα έργα των Κυπρίων και έχει συνεισφέρει στη σύσφιξη των δεσμών γενικότερα μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας. Διαδραματίζει επομένως και έναν κρίσιμο εθνικό ρόλο, όλο και πιο κρίσιμο στις μέρες μας.
Φαντάζει, λοιπόν, πολύ φυσικό να επιλεγεί ο χώρος αυτός για τη συγκεκριμένη έκθεση, μια και ο Μάζης, λόγω και της πολύ μακρινής του καταγωγής από τη Μεγαλόνησο, διατηρεί πάντα στενότατες σχέσεις και επαφές με την Κύπρο, ψυχικά και φυσικά. Άλλωστε από τους 29 πίνακες που έχει αναρτήσει οι 10 σχετίζονται άμεσα (επί το πλείστον) ή έμμεσα με την Κύπρο. Προπάντων την Κύπρο της σύγχρονης ιστορίας, αιματοβαμμένης αλλά και ένδοξης. Από την αφροστεφάνωτη Κύπριδα μέχρι το κουλμπάνι του Σολωμού, μεσολαβούν ο Ευαγόρας (Βαγορής) Παλληκαρίδης (αλήθεια, πόσο το όνομα προσδιορίζει καμιά φορά τη μοίρα!), ο Διγενής Ακρίτας, ο Μακάριος… τα φαντάσματα της Αμμοχώστου. Εκκλήσεις των μυστών της Ελευσίνας που μάταια προσπαθούν να καλύψουν τις οιμωγές της Κερύνειας. Μα πού είναι επιτέλους ο μυστικός Ίακχος για να επαναλάβει το θαύμα της Σαλαμίνας;
Δίνει φωνή στους σπαραγμούς
Το σύντομο κείμενο που συνοδεύει την έκθεση σκαλίζει βαθύτερα και δίνει φωνή στα σπαράγματα και… τους σπαραγμούς. Μαρμάρινες κεφαλές, από τον Απόλλωνα και τον Ερμή μέχρι τον Όμηρο, κεφαλές ασώματες, διαιωνίζουν την άφθαρτη ομορφιά τους στον αέναο χρόνο. Σπίτια που ήδη επέτρεψαν στη φύση να τα εποικίσει και να εγκατασταθεί στα σπλάχνα τους, που γίναν ήδη σύμβολα του κόσμου μας, αυτού που επιτρέψαμε να χαθεί, ενώ κατά βάθος ελπίζουν πως η μπουκαμβίλια και το αγιόκλημα δεν θα πάψουν να ανθίζουν. Πορτρέτα σε chiaroscuro: ο Καποδίστριας, η σύζυγος του ζωγράφου, η ηλικιωμένη κυρία που αποπνέει αρχοντιά και πνευματικότητα. Πυκνές σκέψεις γύρω από την ιστορία μας σε φρέσκο ή πάνω σε ταρτάν, προσωποποιημένες σε μορφές που λες και βγαίνουν από πορτρέτα φαγιούμ ή πρώιμες χριστιανικές εικόνες, κ.ο.κ. Όλα αυτά και άλλα παρατίθενται χωρίς να αντιπαρατίθενται, γιατί ο Μάζης είναι όλα αυτά.
Θα νόμιζε κανείς πως ο ζωγράφος ψάχνεται, ακολουθώντας διαφορετικές τεχνοτροπίες. Όμως δεν συμβαίνει έτσι. Ο Μάζης απλά υπηρετεί το θέμα που έχει επιλέξει γιατί αυτό τον συγκίνησε, με εκείνον τον τρόπο ή εκείνες τις τεχνικές που αισθάνεται πως θα το αναδείξουν καλύτερα, ώστε να αναμεταδώσει τη συγκίνηση που ένιωσε. Αναλύοντας και ανασυνθέτοντας. Και πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, αφού έτσι διέτρεξε σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του. Δεν ακολουθεί τους παγκοσμιοποιητικούς κανόνες, μα μια προσωπική και εντελώς χαρακτηριστική πορεία, ακόμη κι όταν αυτό δεν είναι ορατό με την πρώτη ματιά. Απλώνει με συμβολικό τρόπο τις σκέψεις του για τον Ελληνισμό και τον Δυτικό κόσμο, βασισμένο άλλοτε σε σταθερές αξίες, και τώρα παραδομένο στην παρακμή και τη φθορά, αποκομμένο απ’ τις ζωοδότρες ρίζες του. Χέρι χέρι με τις φτερωτές μορφές του Παλληκαρίδη και του Σολωμού περνάει διά της τέχνης από τον επίγειο κόσμο σε υπερβατικές περιοχές, με βάση την προσωπικότητά του, τις αισθήσεις και τα αισθήματά του, μα και τις φτερούγες που μάλλον συνοδεύουν και τον ίδιο. Παίρνει τη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση από τα πράγματα, και μπορεί να δει από ψηλά τον πλανήτη με τους ανθρώπους συνολικά, με πανοραμική και σε βάθος ματιά, σε μια συνθετική εικόνα γεωγραφικά, ιστορικά, ψυχικά. Και ταυτόχρονα με γνώση και σεμνότητα, με αυτοπεποίθηση αλλά χωρίς αλαζονεία, με αφοσίωση στους σκοπούς και στις πεποιθήσεις του. Τα φτερά έχουν σχέση με τη γνώση των πραγμάτων, έχουν όμως και με τον κίνδυνο. Η γνώση είναι ωραία, ελεύθερη, δυνατή, έχει θέληση. Συγχρόνως όμως μπορεί να επιφέρει τρόμο και πόνο. Αυτός ο συνδυασμός ηδονής και οδύνης είναι απαραίτητος για να κρατάει τη συνοχή με τη συνέχεια της ζωής.
Ο Μάζης δεν διστάζει να διατυμπανίσει τις επιλογές – απόψεις του και να τις υποστηρίξει έμπρακτα με το προσωπικό του παράδειγμα. Γι’ αυτό πιστεύω πως αυτή η έκθεση ζωγραφικής αποτελεί και ένα είδος διακήρυξης – καλλιτεχνικού μανιφέστου. Πολλώ μάλλον που στα εγκαίνιά της παρουσιάστηκε το τελευταίο του βιβλίο «Γεωπολιτική και Τέχνη», με το οποίο αφαιρεί κάθε ισχυρισμό άγνοιας, πραγματικής ή υποκριτικής, για τα παιχνίδια γεωπολιτικής που παίχτηκαν και συνεχίζουν να παίζονται εις βάρος της τέχνης τελικά, βιβλίο που ήδη αποτελεί best seller. Αλλά για αυτό θα μιλήσουμε σε επόμενο σημείωμα.
Συνοδοιπορεί καλλιτεχνικά
Τα ίδια ισχύουν, νομίζω, και για τον γλύπτη Νίκο Έξαρχο που συνεκθέτει, ενώ συνοδοιπορεί καλλιτεχνικά με τον Μάζη τα τελευταία χρόνια. Δύσκολα μπορεί να βρεθούν οι λέξεις που θα περιγράψουν τη «δουλειά» του. Είναι ο ορισμός αυτού που λέμε «μόνο αν το δεις θα το καταλάβεις». Διότι ενώ τα έργα του είναι τρισδιάστατα, με συνηθέστερο υλικό τον μπρούτζο (και σπανιότερα συνθετικά υλικά), ενώ επιτρέπουν την περι-θέαση, εν τούτοις υπάρχει μόνον η ευθέως μετωπική θέση που παρέχει τη δυνατότητα της συνολικής θέασης. Σαν ένα είδος ιδιόρρυθμου ανάγλυφου. Ξεκινάει από μια δισδιάστατη εικόνα, την αποδομεί και τη μετασχηματίζει στον τρισδιάστατο χώρο. Ή θα μπορούσε να το δει κανείς και αντίστροφα. Ότι δηλαδή έχοντας ένα τρισδιάστατο θέμα το αναλύει σε κομμάτια (εγκάρσιες τομές), σαν ένας νοερός αξονικός τομογράφος, και το ανασυνθέτει σε έναν δυνάμει τετραδιάστατο χώρο, αφού επιτρέπει στον θεατή μετακινούμενος να έχει διαφορετική οπτική ανάγνωση την κάθε στιγμή, προσπαθώντας να εισάγει και τη διάσταση του χρόνου.
Πιο προχωρημένη η εκδοχή της κεφαλής του Ερμού. Εδώ η προέλευση της αρχικής έμπνευσης από τον κυβισμό είναι επαρκώς κατανοητή, καθώς οι τομές στην περίπτωση αυτή είναι τρισδιάστατες. Θέμα και περιβάλλον χώρος αναλύονται σε ισομεγέθεις κύβους, εφαρμόζοντας έτσι έναν ιδιότυπο αλλά κυριολεκτικό κυβισμό. Επιβάλλει έτσι την περι-θέαση, η οποία και μόνον οδηγεί στην τελική συνολική εικόνα του θέματος απ’ όλες τις πλευρές, ακόμη και μέσα από την εξωτερική επιφάνεια. Ένας Ερμής που συνομιλεί με τις όψεις του Θεού στους πίνακες του Μάζη. Έτσι και η παρουσίαση δίπλα δίπλα του κοινού θέματος Μάζη – Έξαρχου. Ο λόγος για το memento mori, που έρχεται να σταθεί πλάι στη «Νοσταλγία» του Μάζη για το πατρικό σπίτι στην Κέρκυρα.
Η έκθεση στην ουσία πραγματεύεται την ελληνικότητα, στο παρελθόν και το σήμερα, κι ας τη δούμε έχοντας στον νου μας έναν λόγο του Andre Gide. «Το έργο το πιο βαθιά εθνικό, το πιο ιδιότυπο από την εθνική την άποψη, είναι μαζί και το έργο το πιο ανθρώπινο, εκείνο που μπορεί το περισσότερο να συγκινήσει τους λαούς τους πιο ξένους». Ταυτόχρονα αποτελεί μια έκκληση για αφύπνιση. Διότι η Ύβρις έχει συντελεστεί προ πολλού και οι Νέμεσις και Τίσις καιροφυλακτούν. Μα η ελπίδα δεν χάθηκε, «αφού ο Σολωμός Σολωμού και ο Ερμής δίνουν αίμα και φως ο ένας στον άλλον». Όπως προφητικά τραγούδησε ο Μίκης, ο εθνικός και ο παγκόσμιος: είσαι Έλληνας/ Αυτό που ήσουν κάποτε/ θα γίνεις ξανά!
*Αρχιτέκτων – συγγραφέας
