Γράφει η Ελένη Παπατσώρη
Τα λόγια που προφέρονται πάνω στα ικριώματα,
ακούει μόνο ο εκτελεστής των υψηλών έργων.
Είμαστε μάρτυρες αυτού του απογοητευτικού
Θεάματος. Τα λόγια αυτά τα επαναλαμβάνουν
υποκείμενα κάθε ποιότητας.
Επιτρέπεται να αμφιβάλλουμε.
Ο άνθρωπος που ασχολείται με αμοιβή, γράφοντας για δημόσια πράγματα ή εκφράζοντας δημοσίως την άποψή του, λέμε πως κάνει το δημοσιογραφικό επάγγελμα.
Η γένεση του επαγγέλματος
Αρχικά και για μεγάλο διάστημα , ήταν ο εφημεριδογράφος διότι το μόνο μέσον ενημέρωσης του κοινού που υπήρχε στη χώρα μας, ήταν η εφημερίδα (τελευταίο τέταρτο του 19 αιώνα ). Προηγουμένως ο εκδότης της εφημερίδας και ο συντάκτης ήταν το ίδιο πρόσωπο και τότε δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί η επαγγελματική συνείδηση. Με την πρόοδο του τύπου, η σύνταξη μιας εφημερίδας απαιτούσε περισσότερους ανθρώπους, για περισσότερο χρόνο απασχολούμενους, με ειδική μόρφωση, που αποκτούσαν με την πείρα και την μετέδιδαν με την επαγγελματική παράδοση.
Ο τύπος σήμερα παίζει τεράστιο ρόλο στην ζωή και για τούτο ο δημοσιογράφος ασχολείται επί παντός θέματος. Δεν χρειάζεται να είναι παντογνώστης αλλά ούτε η επιπολαιότητα ταιριάζει στην προσέγγιση των θεμάτων. Πρέπει να έχει την ικανότητα τριών πραγμάτων. Πρώτα να αναγνωρίζει τι θέλει η κοινή γνώμη ή τι ακόμα μπορεί να δεχθεί η κοινή γνώμη, δεύτερον να ξέρει πού θα ζητήσει ό,τι ενδιαφέρει την κοινή γνώμη και τρίτον να μπορεί να της το προσφέρει με τρόπο προσιτό δηλαδή με τρόπο που να το καταλαβαίνει. Ο κύριος βοηθός του στα παραπάνω είναι η επικαιρότητα.
Η ροή της ζωής φέρνει στην επιφάνεια ζητήματα τα οποία λόγω της ζωτικής τους σημασίας προσελκύουν το ενδιαφέρον και την προσοχή του κοινού, γίνονται αντικείμενο κοινής συζήτησης και έτσι είναι σε όλους προσιτά. Εδώ παρεμβαίνει ο δημοσιογράφος, (θα έπρεπε) δημιουργικά και προσφέρει στο κοινό το συμπέρασμα μιας ιδέας,μιας θεωρίας επιστημονικής ιστορικής, μιας φιλοσοφικής γνώσης, όσες φορές κάποιο συμβάν του καθημερινού βίου γίνεται χειροπιαστό παράδειγμά της. Δημιουργική (θα έπρεπε) είναι ακόμη η προσφορά του δημοσιογράφου στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Στο άμορφο, ασυνάρτητο και ασυνεχές υλικό της, παρεμβαίνει κάνοντας δημιουργική σύνθεση και όχι άθροιση των επιμέρους γνωμών και έτσι αυτό παίρνει συγκεκριμένη και σαφή μορφή, η οποία στην συνέχεια βαρύνει στην εξέλιξη της κοινής ζωής.
Δημιουργικό (θα έπρεπε) επίσης είναι το έργο του στο καθαρά πληροφοριακό μέρος το ειδησεογραφικό. Είναι αυτός που από την συνεχή ροή γεγονότων μερικά τα αποχωρίζει, διότι γνωρίζει ότι ενδιαφέρουν ή θα ενδιαφέρουν το κοινό και τα διαμορφώνει σε ειδήσεις. Δεν είναι απλός συλλέκτης ειδήσεων. Οι ειδήσεις δεν θα υπήρχαν χωρίς αυτόν. Οι περισσότερες θα περνούσαν απαρατήρητες αν ο δημοσιογράφος δεν τις εξέθετε στην προσοχή του κοινού. Πολλές φορές είναι ο ίδιος δημιουργός γεγονότων (όχι κατά κυριολεξία, μεταφέρει την θέση του αφεντικού του εργοδότη του) και επιδρά στην κοινή γνώμη.
Το έργο του έχει προορισμό να διαφωτίζει και να χειραγωγεί την κοινή γνώμη και σαν τέτοιο μπορεί να ξεχωρίσει σε καθαρά πληροφοριακό και κριτικό. Ειδησεογραφικά εκθέτει όσα γεγονότα κρίνει κατάλληλα για ειδήσεις, αρθρογραφικά δε, τα σχολιάζει και τα κρίνει. Η παραπάνω διάκριση δεν έχει σαφώς καθορισμένα όρια διότι και όταν πληροφορεί στην ουσία ασκεί κριτική με την επιλογή των γεγονότων, με τον τόνο που δίνει σε αυτά και με την θέση καταχώρησης στην εφημερίδα, κανάλια αλλά και όταν κριτικάρει στην αρθρογραφία δεν μπορεί να απομακρυνθεί από την είδηση. Πολλές φορές ακόμα με το έργο του σκοπό έχει όχι την ενημέρωση ή την διαφώτιση, αλλά την ευχαρίστηση πάντοτε στα πλαίσια της επικαιρότητας.
Ο κάθε δημοσιογράφος με την εν γένει παρουσία του υπηρετεί μία ιδεολογία (πολιτική, κοινωνική, εθνική, θρησκευτική, φιλοσοφική κ.τ.λ.) και εκτός από τους σκοπούς που πηγάζουν από αυτή, επιδιώκει και άλλους δημοσιογραφικούς(αύξηση κυκλοφορίας, τόνωση της επιρροής του κ.τ.λ.).Τα μέσα για τα παραπάνω τον κάνουν “κίτρινο” ή όχι. Ο “κίτρινος” δημοσιογράφος θέλει την ζωηρή εντύπωση, ζητάει να κρατάει την κοινή γνώμη σε διέγερση ενδιαφέροντος, υποδαυλίζει το ενδιαφέρον όταν δεν υπάρχει με την υπερβολή και στην έκθεση των γεγονότων και στα σχόλια, απευθυνόμενος προς τα ταπεινά ένστικτα του κοινού, κεντρίζοντας την περιέργεια και την φαντασία ή και την ‘’κλειδαρότρυπα, εδώ κι αν υπάρχει ενδιαφέρον’’ ή ακόμη και το μυστήριο. Βεβαίως αδιαφορεί για τις συνέπειες! Ο μη “κίτρινος” επιδιώκει βεβαίως την εντύπωση θέλει να κρατήσει το ενδιαφέρον αμείωτο, αλλά είναι επιφυλακτικότερος, αποφεύγει την υπερβολή, έχει συναίσθηση των συνεπειών. Προσπαθεί να σταθμίσει με ακρίβεια και γενικά απευθύνεται στην λογική και όχι στο συναίσθημα του κοινού δηλαδή προσπαθεί περισσότερο να πείσει και όχι να ενθουσιάσει ή να φανατίσει.
Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε πως όλοι οι δημοσιογράφοι έχουν δόση κιτρινισμού. Ξεθώριασε πλέον η ατάκα: το είπε το ράδιο, το κανάλι, το έγραψε η εφημερίδα. Αιτία είναι οι ίδιοι με την συμπεριφορά τους. Δεν είναι τυχαίο πως η έκφραση «δημοσιογραφικό ύφος» ή «δημοσιογραφικά», γίνεται χρήση με αρκετή δόση ειρωνείας. Στα αρνητικά σχόλια εναντίον τους απαντούν: Δεν είναι όλοι ίδιοι. Ναι; Διαλέξτε αν τολμάτε ανάμεσα στη βρόμη και στην περικοκλάδα.
Στην αναζήτηση της αλήθειας που έχει σκοπό, οφείλει να έχει ως όπλο την βαθιά συναίσθηση της ελευθερίας, την καλή πίστη και την ειλικρίνεια των προθέσεων του. Εξ αυτών προκύπτει η επαγγελματική ηθική του δημοσιογράφου. (Απαιτείται το φανάρι του Διογένη και αν).
Στην άσκηση της κοινωνικής του λειτουργείας διαχειρίζεται μια εξουσία ανεπίσημα μεν αλλά όχι λιγότερο ισχυρή και έρχεται σε σύγκρουση πολλές φορές με τις άλλες εξουσίες. Ναι αλλά όπως και όποτε το επιβάλλει το κοινό αφεντικό τους η Εξουσία: Το οικονομικό κεφάλαιο.
Το δικαίωμα να φέρνει στην δημοσιότητα και να ελέγχει πρόσωπα και πράγματα δεν του αναγνωρίζεται πάντοτε και ούτε είναι από όλους ευχάριστο. Και τούτο επειδή η κοινή γνώμη δεν είναι κάτι το σαφώς καθορισμένο αλλά κάτι το πολύμορφο και πολύτροπο, εν ονόματι της οποίας “θα έπρεπε” ο δημοσιογράφος να ασκεί το δικαίωμα τούτο, προκύπτει πολλές φορές διάσταση απόψεων όσον αφορά το θεμιτό ή όχι του δικαιώματος της δημοσιότητας κατ’ αρχήν και όσον αφορά τον τρόπο άσκησης αυτού. Εδώ η ελευθερία δημιουργεί εσωτερικές δεσμεύσεις επαγγελματικής ηθικής.
Αλλά για να υπάρξει κοινή γνώμη χρειάζονται αριθμός ανθρώπων σε τόπο και χρόνο που τους ενώνουν δεσμοί φυλής, Ιστορίας, γεωγραφίας και οικονομίας. Άνθρωποι που συγκροτούν κράτος ή κοινωνία, συγκροτημένοι ιδεολογικά, θρησκευτικά εκτός κρατικών ορίων, διεθνή. Από αυτήν τη διαπίστωση προκύπτουν περιορισμοί του δημοσιογραφικού έργου και απορρέουν ηθικές επιταγές όπως επίσης και από τις συνθήκες του επαγγέλματος δηλαδή δημοσιογραφικό απόρρητο, αλληλεγγύη, όχι στον αθέμιτο ανταγωνισμό και καλή πίστη.
Από αυτή την κοινωνική λειτουργία απορρέει πλέον για τον δημοσιογράφο η υποχρέωση σεβασμού της ελευθερίας της συνείδησης και της ανεξαρτησίας του φρονήματος οποιασδήποτε ιδεολογία και αν υπηρετεί πρέπει να παραμείνει πάντοτε εργάτης της ελευθερίας, να δείχνει και να είναι απόλυτα ανεξάρτητος και να διακηρύσσει την αλήθεια. Υπάρχει κάτι χειρότερο από την κακομεταχείριση της αλήθειας, ή άγνοια ή η απόκρυψη (στα χειρότερα κινείται).
Η Τέταρτη Εξουσία και οι κίνδυνοι της αυθαιρεσίας
Ο δημοσιογράφος κατά την άσκηση του επαγγέλματός του έρχεται σε στενή επαφή με τον πολιτικό με τον οποίο συνήθως τον συνδέει κοινός σκοπός, ταυτότητα απόψεων και ομοιότητα τρόπου δράσεις και πάνω από όλα (έτσι για να μην ξεχνιόμαστε) έχουν το ίδιο αφεντικό. Εάν ο πολιτικός “μεταχειρίζεται” πολλές φορές τον δημοσιογράφο για να προσεταιριστεί την κοινή γνώμη (το παντεσπάνι του)και ο δημοσιογράφος όμως προκειμένου να πετύχει επαγγελματικά δημιουργεί συχνά απρόσκοπτες ή και ανεπιθύμητες πραγματικότητες στον πολιτικό προς τις οποίες όμως αυτός εξαναγκάζεται να προσαρμοσθεί.
Επειδή ο τύπος σήμερα έχει τον ρόλο που προανέφερα δικαίως χαρακτηρίζεται τέταρτη εξουσία. Την δύναμή του την στηρίζει όχι στη ρεκλάμα, ούτε στην είδηση, ούτε στα επιστημονικά άρθρα αλλά στην εκλογή και ταξινόμηση των ειδήσεων, στον τρόπο παρουσίασης, στην διατύπωση και την καταχώρησή τους. Ελέγχει και σχολιάζει τα συμβάντα όχι μόνο τις πράξεις αλλά και τα σχέδια και τις προθέσεις, στιγματίζει ή επαινεί τους μεν, ενθαρρύνει ή απειλεί τους δε και συνιστά στον λαό να τους “αγαπήσει” ή να τους “μισήσει”. Εκπροσωπώντας κατ΄αυτό το τρόπο την κοινή γνώμη με όλα της τα δικαιώματα, τους τιμωρεί με ηθική εξουθένωση.
Στο σημείο αυτό τίθεται το ερώτημα: Από που προκύπτει το δικαίωμα αυτό; Η ταύτιση του τύπου με την κοινή γνώμη πόθεν προκύπτει; Και ακόμα ένα: Τώρα η κοινή γνώμη βρίσκει μέσα στον τύπο την νόμιμη έκφρασή της χωρίς ενδοιασμούς;
Την απάντηση θα την πάρουμε αν δούμε πως γίνεται μια εφημερίδα ή ένα κανάλι ή ένα ραδιόφωνο. Ο πρώτος τυχόντας, κερδοσκόπος, τυχοδιώκτης, αν έχει χρήματα μπορεί να μαζέψει γύρω του πολυάριθμο επιτελείο από επαγγελματίες δημοσιογράφους και να γίνει έτσι από την μια ημέρα στην άλλη μία δύναμη που να ασκεί πίεση πάνω στη κυβέρνηση, στη βουλή, στην τέχνη την λογοτεχνία, στο εμπόριο και κατ΄επέκταση στον τελικό αποδέκτη το λαό.
Θα έχει το επιχείρημα πως η νέα εφημερίδα στηρίζει τη δύναμή της στη μεγάλη κυκλοφορία της που προϋποθέτει πως γράφεται από διακεκριμένους και αρέσει στο κοινό. Ο αριθμός των φύλλων, τηλεθεατών που πουλιούνται είναι ο αριθμός των ψήφων που συγκεντρώνει για να αντιπροσωπεύει την κοινή γνώμη.
Αντίλογος είναι η πείρα που μας αποδεικνύει ότι με τα λεφτά μπορείς παντού και πάντα να αγοράσεις την συνεργασία ανθρώπων, με ταλέντο αλλά χωρίς χαρακτήρα. Κατά χιλιάδες υπάρχουν δόλιοι χρεοκόποι, εγκληματίες με καταδίκες για τυχοδιωκτισμό, τοκογλύφοι που ίδρυσαν εφημερίδες και κανάλια και στρατολόγησαν πληρωμένους κονδυλοφόρους και διευθύνανε την επιχείρησή τους με την χυδαιότητα, την ανηθικότητα και την έλλειψη αρχών και πεποιθήσεων. Ούτε βεβαίως ο αριθμός κυκλοφορίας, τηλεθέασης συνηγορεί θετικά καθώς γνωρίζουμε πως ο ασυνείδητος επιχειρηματίας κερδοσκοπεί στα άθλια και μικροπρεπή αισθήματα του πλήθους ή προσφέρει απλώς λαχεία με υπόσχεση χρηματικά κέρδη. Όλα τα φύλλα με αυτά τα αισχρά μέσα μπορούν να αποκτήσουν μεγάλη κυκλοφορία και έτσι μεγάλη επιρροή. Είναι μια από τις παράδοξες αντιφάσεις του σύγχρονου πολιτισμού. Οι δημοσιογράφοι είναι οι κατεξοχήν χρήστες, του κύριου χαρακτηριστικού της σύγχρονης προπαγάνδας που είναι η Σύγχυση: Λίγες αλήθειες, πολλά ψέματα, για την χειραγώγηση του λαού σύμφωνα με τις επιταγές της εξουσίας (του μεγάλου αφεντικού).
Υπάρχουν “ευτυχώς” ιδέες που επαναστατούν σε κάθε εξουσία που δεν πηγάζει από το λαό. Ο δημοσιογράφος ασκεί εξουσία πάνω και από την βουλή και την κυβέρνηση είναι μια δύναμη που δεν χρειάζεται καμμιά επικύρωση. Οι περισσότεροι γνωρίζουμε ότι ο τύπος δεν εκφράζει την κοινή γνώμη όπως οφείλει , αλλά είναι προϊόν αμάθειας ,επιπολαιότητας στενότητας αντίληψης ανηθικότητας και πάνω από όλα όργανο της εξουσίας του οικονομικού κεφαλαίου. Η ιδιοτέλεια και το προσωπικό συμφέρον καλά κρατεί. Πώς αυτό το ψέμα, ότι ο τύπος είναι αυθεντικό όργανο της κοινής γνώμης μπορεί να αντικατασταθεί με μια αλήθεια; Όχι βέβαια στο περιορισμό της ελευθερίας του τύπου, αλλά με έγκριση της εξουσίας του από το ίδιο το λαό.
Εργαζόμενοι νέοι των Μ.Μ.Ε, μέλη της σύγχρονης γαλέρας για ένα ξεροκόμματο και μπόλικη χρυσόσκονη (που στο τέλος θα σας μείνει η μουτζούρα) τονώνοντας την ματαιοδοξία σας, ότι κατέχετε το δημοσιογραφικό τίτλο. Να γράφεις (γράφετε;) σωστά είναι σαν να περπατάς ίσια. Αλλά αν τιτιβίζετε προσφέρετε αυτό το θέαμα το καταθλιπτικό, το αξιοθρήνητο. Πρέπει να ντρέπεστε για αυτό. Σας ρουφούν με κάθε μέσο τη δροσιά και τη δύναμη της νιότης σας και στη συνέχεια σας πετούν σαν την τρίχα από το προζύμι. Α μη μακιγιάρετε τα τραπουλόχαρτα. Οι εργοδότες σας το κάνουν συνειδητά. Να προσπαθείς να ξεγελαστείς έτσι, είναι σαν να κάνεις την πουτάνα με τη σκέψη πως έχει πλάκα.
Και; “Μονάχος βρες την άκρη της κλωστής κι αν είσαι τυχερός ξεκίνα πάλι’’. Στοίχοι λαϊκού τραγουδιού.
Υστερόγραφο. Θα μου επιτρέψετε να κλείσω την μύτη μου μπροστά στο μούσι σας.
Σας χαιρετώ εις το επανιδείν
Πηγή: enpel.gr
