Του Δημήτρη Γαρούφα*
Οι Έλληνες πολίτες αντικειμενικά δεν είναι ευχαριστημένοι από τη λειτουργία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος. Υπάρχουν πολλές παθογένειες. Υπάρχει μια διαχρονική τάση από την εκτελεστική εξουσία να μη σέβεται τη διάκριση των εξουσιών και να προσπαθεί με κάθε τρόπο να ελέγχει τις άλλες εξουσίες και επίσης, ενώ κατά το Σύνταγμα όλοι οι πολίτες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις, στην πράξη δεν τηρείται και νοθεύεται η λειτουργία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος. Πέρα από αυτά, επικρατούν στην πράξη αρχές αντίθετες με τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, αρχές αντίθετες με τις περί δημοκρατίας ρήσεις των φιλοσόφων από την αρχαιότητα, αρχές που εμφανίζονται συνήθως όταν έχουμε παρακμή του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Ας δούμε όμως επιγραμματικά και ενδεικτικά πώς προσδιορίζουν τις αρχές της δημοκρατίας ένας φιλόσοφος της αρχαιότητας (Αριστοτέλης), ένας ιστορικός της αρχαιότητας (Θουκυδίδης) κι ένας πολιτικός του προηγούμενου αιώνα (Τζον Κένεντι).
Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι «αλλ’ έστι δημοκρατία μεν όταν οι ελεύθεροι και άποροι πλείους όντες κύριοι της αρχής ώσιν» (Πολ. 1290b17-19, ioeb). Επισημαίνει δηλαδή ότι η δημοκρατία ως πολίτευμα δεν καθορίζεται από την κυριαρχία των πολλών αλλά απαιτείται να υπάρχει πλειοψηφία ελεύθερων πολιτών με ελεύθερη συμμετοχή.
Κι επειδή στη χώρα μας έχουμε συχνά φαινόμενα οικονομικών σκανδάλων, ο Αριστοτέλης επισημαίνει ποιοι είναι οι πραγματικοί πολιτικοί και ποιο το χρέος τους. Λέει λοιπόν «οι πολλοί των πολιτικών ουκ αληθώς τυγχάνουσι της προσηγορίας. Ου γαρ εισί πολιτικοί κατά την αλήθεια, ο μεν γαρ πολιτικός των καλών πράξεων έστι προαιρετικός αυτών χάριν, οι δε πολλοί χρημάτων και πλεονεξίας ένεκεν άπτονται του ζην ούτως» (Ηθικά Ευδήμεια 1216α, 23-27). Επομένως, πολιτικός είναι αυτός που επιλέγει να κάνει καλές πράξεις για τις ίδιες τις πράξεις, ενώ οι άλλοι που επιλέγουν τα χρήματα και την πλεονεξία δεν είναι πραγματικοί πολιτικοί. Στα πολιτικά (Πολ., 1291b) επισημαίνει ότι «ίσον γαρ φησίν ο νόμος ο της τοιαύτης δημοκρατίας το μηδέν μάλλον υπερέχειν τους απόρους η τους ευπόρους μηδέ κυρίους είναι οπετερουσούν αλλ ομοίους αμφοτέρους». Δηλαδή εξυμνεί την ισότητα των πολιτών, εκ των οποίων κανείς δεν είναι υπεράνω του νόμου. Τονίζει επίσης ότι ο πολιτικός πρέπει να λειτουργεί ως πρότυπο, με την έννοια ότι με το παράδειγμά του στοχεύει να κάνει καλύτερους τους πολίτες γιατί «δοκεί δε ο και κατ’ αλήθεια πολιτικός περί ταύτην πεπονήσθαι βούλεται γαρ τους πολίτας αγαθούς ποιείν και των νόμων υπηκόους» (Ηθικά Νικ.1192α,7-11).
Τον ορισμό της δημοκρατίας έδωσε και ο Θουκυδίδης με τον επιτάφιο λόγο του Περικλέους, ο οποίος λέει (σε μετάφραση Ελ. Βενιζέλου): «Και καλείται μεν το πολίτευμά μας δημοκρατία λόγω του ότι η κυβέρνησις του κράτους ευρίσκεται όχι εις χείρας των ολίγων αλλά των πολλών. Αλλά διά μεν των νόμων ασφαλίζεται εις όλους ισότης, δικαιοσύνης διά τα ιδιωτικά των συμφέροντα, ενώ υπό την άποψιν της κοινής εκτιμήσεως έκαστος πολίτης προτιμάται εις τα δημόσια αξιώματα, όχι διότι ανήκει εις ωρισμένην κοινωνικήν τάξιν, αλλά διά την προσωπικήν του αξίαν, εφόσον διακρίνεται εις κάποιον κλάδον. Ούτε εξάλλου εκείνος που είναι πτωχός ημπορεί όμως να προσφέρει υπηρεσίες εις την πόλιν, ευρίσκει εμπόδιον εις τούτο ένεκα της κοινωνικής του αφανείας». Και λίγο παρακάτω τονίζει: «Εις τον δημόσιον βίον αποφεύγομεν την παρανομίαν από ευλάβεια προπάντων προς τας επιταγάς των εκάστοτε αρχόντων και των νόμων, εκείνων ιδίως εξ αυτών όσοι έχουν τεθεί προς υπεράσπισιν των αδικουμένων είτε μολονότι άγραφοι φέρουν αναμφισβήτητο όνειδος εις τους παραβάτας των»… Βλέπουμε ότι ο Θουκυδίδης θεωρεί θεμέλιο της δημοκρατίας την αξιοκρατία και μιλά για άγραφους ηθικούς νόμους που πάντα πρέπει να σέβονται οι ασχολούμενοι με τα κοινά, οι οποίοι πρέπει να ξέρουν ότι το νόμιμο δεν είναι πάντα ηθικό κι ότι γι’ αυτούς πρέπει, πέρα από το νόμιμο, να τηρούν και το ηθικό, δηλαδή άγραφους ηθικούς κανόνες…
Άλλωστε για το ίδιο θέμα του νόμιμου και του ηθικού ο Τζον Κένεντι προτού εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ στο βιβλίο του «Σκιαγραφία των γενναίων» (εκδ. Γαλαξίας, σελ. 29) επισημαίνει: «Στα ιδιωτικά επαγγέλματα, όπως, π.χ., στη βιομηχανία, το άτομο έχει το δικαίωμα να προωθεί τα ατομικά του συμφέροντα μέσα στο πλαίσιο του νόμου για να φτάσει στην καθολική επιτυχία, αλλά στον δημόσιο βίο απαιτούμε από το άτομο να θυσιάζει τα ατομικά του συμφέροντα για το γενικό καλό».
Καταφύγαμε σε κάποιες ρήσεις ενός φιλοσόφου (Αριστοτέλης), ενός ιστορικού (Θουκυδίδης) και ενός πολιτικού (Τζον Κένεντι) για να επισημάνουμε τις αρχές που πρέπει να διέπουν ένα δημοκρατικό πολίτευμα και οι οποίες αποτελούν το οξυγόνο του. Τη σύγκριση με το σήμερα ας την κάνει κάθε πολίτης αξιολογώντας πόσοι είναι οι πραγματικοί πολιτικοί σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, αν υπάρχει αξιοκρατία στην οικογενειοκρατούμενη πολιτική ζωή της χώρας μας, κι αν οι πολιτικοί μας, πέρα από το νόμιμο, τηρούν και τους ηθικούς κανόνες, όπως επισήμανε ο Τζον Κένεντι.
*Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης
