Ποιος αντέχει… τέτοια τέχνη!

Του Βασίλη Γ. Οπλατζάκη*

Την εβδομάδα που μας πέρασε συνέβησαν δύο γεγονότα τα οποία έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους. Συγκεκριμένα, κατέρρευσε η εμβληματική τοιχογραφία με τα Μινωϊκά δελφίνια από τα αποκαλούμενα «διαμερίσματα της βασίλισσας» στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού. Αιτία αυτού του γεγονότος, σύμφωνα με την καθ’ ύλην αρμοδία δηλαδή την υπουργό Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη ήταν… οι θυελλώδεις άνεμοι.

Από κοντά, χρονικά πάντοτε, παρουσιάστηκε σε εικόνα και ως διαφήμιση μιας πολυεθνικής αθλητικής εταιρείας με σχηματισμό drowns σε σχήμα παπουτσιού το οποίο να φαίνεται ότι «πατάει» επάνω στον ιερό βράχο της Ακροπόλεως.

Πριν από περίπου δύο μήνες είχε προκληθεί μεγάλη αναστάτωση εξαιτίας της παρουσίασης στην Εθνική Πινακοθήκη και στα πλαίσια της «Σαγήνης του Αλλόκοτου» από τον κ. Χριστόφορο Κατσαδιώτη, εικόνων της Παναγίας, του Χριστού και του Αγίου Γεωργίου, με τέτοιο τρόπο που προκάλεσαν τη μήνιν του βουλευτή του Κόμματος «Νίκη» κ. Νικολάου Παπαδόπουλου, ο οποίος ενήργησε, όπως ενήργησε (επ’ ουδενί όμως βανδαλίζοντας τους πίνακες αυτούς, όπως καθ’ υπερβολήν η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης κ. Τσιάρα ανέφερε).

Ο κ. Παπαδόπουλος δε δήλωσε ότι  είχε αποστείλει επιστολή διαμαρτυρίας στην κ. Μενδώνη η οποία βέβαια είχε απαντήσει ότι η τέχνη δεν λογοκρίνεται. Βέβαια, στην περίπτωση της κατάρρευσης της τοιχογραφίας με τα μινωϊκά δελφίνια στην Κνωσό διαπιστώνουμε ότι η τέχνη μπορεί να μην πρέπει να λογοκρίνεται αλλά σίγουρα δεν προστατεύεται, αν και θα έπρεπε.

Με όλα αυτά τα γεγονότα που έχουν συμβεί τίθεται το ερώτημα: Τι είναι τέχνη; Υπάρχει απόλυτη ελευθερία στην έκφραση της τέχνης; Και ποια τα όριά της;

Ελευθερία τέτοια που αφενός μεν στην περίπτωση της Ακρόπολης να προσβάλει το σύμβολο της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς και του πολιτισμού αφετέρου στην περίπτωση των πινάκων στην Εθνική Πινακοθήκη να προσβάλλεται το χριστιανικό συναίσθημα εκατομμυρίων Ελλήνων το οποίο άλλωστε προστατεύεται και από το Σύνταγμα (άρθρο 3), το οποίο αποτελεί συνέχεια των επαναστατικών συνταγμάτων της Επιδαύρου, του Άστρους και της Τροιζήνας. Θα μπορούσε άραγε o κ. Κατσαδιώτης να παρουσιάσει στην Εθνική Πινακοθήκη και αυτό η Διευθύντρια θα το δεχόταν, τον Μωάμεθ με αλλοπρόσαλλη εμφάνιση ή κάποιον άλλο εκπρόσωπο άλλης γνωστής θρησκείας;

Στο πέρασμα των αιώνων η τέχνη έχει λειτουργήσει ως συγκολλητική ουσία για τη δημιουργία συλλογικής συνείδησης στο ελληνικό έθνος – κράτος. Η τέχνη σαν στοιχείο της ευρύτερης ελληνικής παιδείας στηρίζεται, ή μάλλον θα έπρεπε να στηρίζεται, στο Κάλλος, τη Συμμετρία και το Μέτρο.

Δυστυχώς όμως σήμερα, στα πλαίσια της επελαύνουσας παγκοσμιοποίησης και της κατάργησης του έθνους – κράτους, πρέπει να πολεμηθούν και να εξαφανισθούν τα στοιχεία που δημιούργησαν τη συλλογική αυτή συνείδηση. Πρέπει να κτυπηθεί η παιδεία και να μετεξελιχθεί σε κάτι σαν… παιδεία που δημιουργεί όχι πολίτες υπεύθυνους αλλά καταναλωτές και αριθμούς.

Η προσπάθεια είναι να μην υπάρχουν πολίτες αλλά καταναλωτές. Και πολίτες που είναι καταναλωτές και αριθμοί, παύουν να έχουν σχέση με το παρελθόν τους. Ξεκόβονται από αυτό και καθίστανται αποχαυνωμένοι καταναλωτές. Έτσι, ο πολίτης του έθνους – κράτους παύει να ταυτίζεται με το παρελθόν του και γίνεται άθυρμα στους κάθε λογής επιτήδειους, που με πρόσχημα την… «ελευθερία της τέχνης» προσβάλλουν και καθυβρίζουν (με την αρχαιοελληνική έννοια, δηλ. της παραβίασης των θεϊκών και ανθρώπινων νόμων) οτιδήποτε έχει σχέση με την ίδια την ψυχή του Έλληνα πολίτη του έθνους – κράτους. 

Έτσι, βλέπουμε στις περιπτώσεις αυτές να έχει παραμερισθεί το Κάλλος και το Μέτρον και να έχουν παραχωρήσει τη θέση τους στο υπερβολικό, το άσχημο και το κακόγουστο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η τέχνη να μην επενεργεί δημιουργικά και θεραπευτικά στην ψυχή του πολίτη αλλά να αποτελεί εργαλείο διάβρωσης της ομορφιάς και της αρμονίας, καθιστώντας έτσι τον πολίτη ηθικά ασθενή και με ατελή συνείδηση.

Η τέχνη έτσι δεν εκπαιδεύει τον πολίτη και ούτε τον εμψυχώνει αλλά τον αδρανοποιεί και τον υποτάσσει στα κελεύσματα της κρατικής εξουσίας. Έτσι παύει ο πολίτης να είναι ελεύθερος και αποδέχεται με παθητικό τρόπο να απεικονίζεται η Θεοτόκος αλλά και ο Ιησούς Χριστός ως κάτι αλλόκοτο αλλά και επάνω στην Ακρόπολη να απεικονίζεται αθλητικό παπούτσι το οποίο να «πατάει» σε αυτό που θεωρείται ιερός χώρος από σχεδόν όλη την ανθρωπότητα, δείχνοντας έτσι ότι η εμπορευματοποίηση του χώρου αυτού μπορεί να θεωρηθεί τέχνη ενώ στην πραγματικότητα υπονομεύεται η πνευματική αξία της Ακρόπολης και θυσιάζεται στον βωμό της κερδοσκοπίας.

Νομίζω ότι, με όλα όσα ζούμε όλον αυτόν τον καιρό και με την προσπάθεια κάποιων να πολεμήσουν τον Νατιβισμό, η ελληνική παιδεία θα πρέπει σαν κεντρική ιδέα να έχει αυτό που έγραψε κάποτε ο Θουκιδίδης στον Επιτάφιο: «ΤΟ ΕΥΔΑΙΜΟΝ ΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ, ΤΟ ΔΕ ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΤΟ ΕΥΨΥΧΟΝ», δηλαδή ότι ευτυχισμένοι είναι ελεύθεροι και ελεύθεροι είναι οι γενναίοι.

*Δικηγόρος Αθηνών