Στον βωμό των τηλεφωνικών συνδέσεων και του ίντερνετ φαίνεται πως ήρθε η ώρα να θυσιάσουμε και την ύπαρξη των γραμματοσήμων
Της Μάγδας Αναγνωστή*
Τον καιρό που οι θεοί κατοικούσαν ακόμη στον Όλυμπο επικοινωνούσαν με τους θνητούς, αλλά και μεταξύ τους, με αγγελιοφόρους (τους έλεγαν τότε). Ο σημαντικότερος ανάμεσά τους ήταν ο φτερωτός Ερμής, θεός πρώτης σειράς, που αναλάμβανε να διεκπεραιώσει τις σπουδαιότερες αποστολές, και μάλιστα σε χρόνο dt. Εξ ου και συνηθίσαμε να τον αποκαλούμε ταχυδρόμο των θεών. Τώρα και πολλούς αιώνες οι θεοί δεν κατοικούν πια στον Όλυμπο, ο Ερμής δεν διασχίζει τους αιθέρες και οι άνθρωποι πλέον χρησιμοποίησαν για τη μεταφορά μηνυμάτων, που σταδιακά μετατρέπονται σε γραπτά, αγγελιοφόρους ταχύτατους. Κάπως έτσι προέκυψαν οι ταχυδρόμοι και τα ταχυδρομεία.
Λίγο πριν από τα 1840 κάποιος στην Αγγλία είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσει ένα τυπωμένο χαρτάκι που να αποδεικνύει πως ο αποστολέας έχει καταβάλει τα ταχυδρομικά τέλη, δημιουργώντας το πρώτο γραμματόσημο. Είναι γνωστό ως «penny black», έφερε την κεφαλή της βασίλισσας Βικτώριας σε μαύρο φόντο και κόστιζε μια πέννα. Για να εκδοθεί, ωστόσο, το πρώτο ελληνικό γραμματόσημο, χρειάστηκε να περάσουν άλλα 21 χρόνια. Αντίθετα, όμως, με το αγγλικό δεν απεικόνιζε τον βασιλιά της Ελλάδας (Όθωνα τότε). Δεν γνωρίζω ποιος είχε την έμπνευση, θέλετε, ιστορική και ταυτοτική αντίληψη, πείτε το, να απεικονίσει στο πρωταρχικό αυτό ελληνικό γραμματόσημο το κεφάλι του πρώτου ταχυδρόμου, του θεού Ερμή, παράσταση που διατηρήθηκε για δεκάδες χρόνια σε διάφορες παραλλαγές. Το πρώτο αυτό γραμματόσημο είναι γνωστό ως «μεγάλη κεφαλή του Ερμού», σχεδιάστηκε από τον αρχιχαράκτη του γαλλικού Νομισματοκοπείου Désiré-Albert Barre (1818-1878), τυπώθηκε στη Γαλλία και κυκλοφόρησε την 1η Οκτωβρίου του 1861.
Όσο ο όγκος της παγκόσμιας αλληλογραφίας αύξανε, οι υπεύθυνοι των ταχυδρομείων των διαφόρων χωρών συνειδητοποίησαν πως τα γραμματόσημα ήταν οι καλύτεροι πρεσβευτές για τον τόπο τους, την ιστορία του, τον πολιτισμό του, τις φυσικές ομορφιές του. Έτσι άρχισαν να εκδίδουν γραμματόσημα γνωσιολογικού ενδιαφέροντος, συχνά υψηλής αισθητικής αξίας. Οι κινήσεις αυτές ήταν επόμενο να έλξουν και να δημιουργηθεί μια νέα κατηγορία συλλεκτών, οι φιλοτελιστές. Ένα επιπλέον κίνητρο ήταν πως μια τέτοια συλλογή προσφέρει στον συλλογέα μοναδικά ταξίδια στον χώρο και τον χρόνο χωρίς να απαιτεί μεγάλο αποθηκευτικό χώρο.
Αλλά, συν τω χρόνω, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για την επιστολογραφία. Η ανάπτυξη των τηλεφωνικών συνδέσεων και μεταγενέστερα του ίντερνετ, η ταχύτητα στην καθημερινή ζωή, περιόρισε δραστικά τη συνήθεια των ανθρώπων να γράφουν γράμματα. Ο χρόνος που απαιτεί η σύνταξη μιας επιστολής μάς επιτρέπει να σκεφτούμε και να επεξεργαστούμε νοητικά τις σκέψεις μας, να διατυπώσουμε με σαφήνεια γνώμες και επιθυμίες. Θυσιάσαμε, όμως, με επιπολαιότητα την ουσία στον βωμό της ευκολίας.
Σε αυτόν τον βωμό της ευκολίας φαίνεται πως ήρθε η ώρα να θυσιάσουμε και την ίδια την ύπαρξη των γραμματοσήμων. Από τον ερχόμενο Ιούνιο παύει οριστικά η χρήση τους για μια σειρά ταχυδρομικών υπηρεσιών «ειδικής διαχείρισης» εσωτερικού και εξωτερικού, όπως συστημένα, αντικαταβολές, ιχνηλατίσημα κ.λπ. Ένας δωδεκαψήφιος κωδικός, ο οποίος ενσωματώνει ονοματεπώνυμα, διευθύνσεις, βάρος, τηλέφωνα, έχει ήδη αντικαταστήσει, και τελικά καταργήσει οριστικά, το γραμματόσημο στο μεγαλύτερο μέρος της ταχυδρομικής ύλης. Σαν αίτιο προβλήθηκε η διευκόλυνση της διαδικασίας και η εξοικονόμηση χρημάτων από τη δημιουργία, εκτύπωση και διαχείριση των γραμματοσήμων. Παραβλέποντας όμως το γεγονός π.χ. της συμπλήρωσης εντύπων για την αποστολή ακόμη και μιας απλής επιστολής, της υποχρεωτικής προσέλευσης σε ταχυδρομικό κατάστημα, και ένας Θεός ξέρει τι άλλο θα επακολουθήσει. Η ιστορία θυμίζει σε μεγάλο βαθμό την περίπτωση του e-banking, όπου η τράπεζα «φόρτωσε» στους πελάτες της ένα μεγάλο μέρος των εργασιών που παραδοσιακά γίνονταν από τους υπαλλήλους της, προαιρετικά στην αρχή, υποχρεωτικά στη συνέχεια, με δικαιολογία τη διευκόλυνσή τους. Ο πελάτης καλείται να διεκπεραιώνει μόνος του ένα σημαντικό μέρος των τραπεζικών συναλλαγών του, πληρώνοντας μάλιστα ένα καθόλου ευκαταφρόνητο αντίτιμο. Κάπως έτσι φτάσαμε να ζούμε σήμερα σε εικονική πραγματικότητα. Να έχουμε εικονικά γραμματόσημα, εικονικές βιβλιοθήκες, εικονικές συλλογές, εικονικούς τραπεζικούς λογαριασμούς, άσχετο αν τους αποκαλούμε πιο κομψά «άυλους». Να λαμβάνουμε, εν κατακλείδι, εικονικά χρήματα για την εντελώς όμως πραγματική εργασία μας. Τίποτε στο χέρι! Επιπλέον δε να το θεωρούμε το άκρον άωτον του μοντερνισμού και να προσχωρούμε με περηφάνια.
«Νομίζω ότι ο κόσμος το αγκάλιασε. Δεν έχει πρόβλημα με αυτό» λέει ο Π.Κ., στέλεχος των ΕΛ.ΤΑ. Από την άλλη συμπληρώνει: «Έχει ιστορία το γραμματόσημο και δεν μπορεί να καταργηθεί από τη μια μέρα στην άλλη. Νομίζω ότι όσο υπάρχει ταχυδρομείο θα υπάρχουν, θα συνεχίζουν να βγαίνουν σειρές γραμματοσήμων για φιλοτελιστές και για συλλέκτες». Προσωπικά, αυτό το «από τη μια μέρα στην άλλη» με τρομάζει, αφού μένει πάντα ανοιχτό το ενδεχόμενο της… παρ-άλλης μέρας. Όσο γι’ αυτό το «σειρές γραμματοσήμων για φιλοτελιστές και για συλλέκτες» μου θυμίζει κάπως τις κάρτες από σοκοφρέτες και άλλα συναφή που μαζεύαμε πιτσιρικάδες. Χώρια που μου φαίνεται και κάπως υποτιμητικό για τους φιλοτελιστές να αντιμετωπίζονται κάπως ως παράξενοι, ίσως και βιτσιόζοι, από τους οποίους μπορεί να προκύψει και οικονομικό όφελος.
Στο πλαίσιο αυτό αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα η φιλοτελική έκθεση που έγινε τον περασμένο μήνα στα Τρίκαλα, στο Μουσείο Τσιτσάνη, που ακόμη μια φορά αποδεικνύεται πολύβουη πολιτιστική κυψέλη. Εκτέθηκαν φάκελοι πρώτης ημέρας κυκλοφορίας από τον φιλοτελιστή Κωνσταντίνο Αντωνόπουλο. Ο συλλέκτης γεννήθηκε στα Σέρβια Κοζάνης και εργάζεται ως δημοτικός υπάλληλος στη Φαρκαδόνα του νομού Τρικάλων. Δεν είναι ένας άνθρωπος ιδιαίτερα εύπορος, όμως με μεράκι, επιμονή, αφοσίωση και μεθοδικότητα κατάφερε κάτι που όλοι θα πιστεύαμε πως είναι αδύνατο: να συγκροτήσει τη μεγαλύτερη συλλογή στον κόσμο με φακέλους πρώτης ημέρας κυκλοφορίας. Μέσα σε 20 χρόνια συγκέντρωσε 13.360 διαφορετικούς φακέλους από 350 διαφορετικά κράτη, πολλά εκ των οποίων δεν υπάρχουν πια ή έχουν αλλάξει όνομα. Με τη συλλογή του αυτή κατατάχτηκε τον Ιούλιο του 2022 στο περίφημο Βιβλίο των Ρεκόρ Γκίνες, εντασσόμενος μεταξύ των μεγάλων φιλοτελιστών παγκοσμίως. Όσοι, λοιπόν, βρέθηκαν στα Τρίκαλα τον μήνα Μάρτιο είχαν την σπάνια ευκαιρία να δουν εκτεθειμένο ένα σημαντικό μέρος της συλλογής Αντωνόπουλου, μεταξύ των άλλων και τον μεγαλύτερο φάκελο πρώτης ημέρας κυκλοφορίας, με 72 (!) επικολλημένα γραμματόσημα, από το Μπανγκλαντές, και να κάνουν έτσι τον γύρο της υδρογείου σε ελάχιστη ώρα. Είπαμε πολλές φορές πως κάθε συλλογή είναι στην πραγματικότητα μια απόπειρα να νικήσει κανείς τον χρόνο, να διατηρήσει ζωντανό ένα κομμάτι ιστορίας και να συνδιαλλαγεί με το προσωπικό και συλλογικό παρελθόν.
Ερμή, σπεύσε!
*Αρχιτέκτων – συγγραφέας
