Τεχνητή Νοημοσύνη: Σημείο αμφιλεγόμενο

Η «ψηφιακή Πυθία» συγκεντρώνει όλες τις συμπεριφορές ανθρώπων και συστημάτων με τη μορφή ψηφιακής πληροφορίας, την οποία αναλύει σε μοτίβα, που με τη σειρά τους μπορούν να δομήσουν κάθε είδους προγνωστικά μοντέλα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται!

Της Σωτηρίας Ορφανίδου*

Όποιος παρακολουθεί την επικαιρότητα, τις διαφημίσεις και τα καινοτόμα προϊόντα στα καταστήματα ειδών τεχνολογίας ίσως έχει αντιληφθεί ότι τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα -που κυρίως βασίζονται στην ψηφιακή τεχνολογία- έρχονται ένα ένα σαν κύματα και συνοδευόμενα από μια αντίστοιχη ισχυρή διαφημιστική καταναλωτική καμπάνια. Έτσι σήμερα, μετά τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την ψηφιοποίηση, οι προβολείς έχουν στραφεί στην πολλά υποσχόμενη Τεχνητή Νοημοσύνη.

Η περίοδος που διανύουμε δείχνει να είναι απόλυτα αφιερωμένη στην Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) – ΤΝ και εκπαίδευση, ΤΝ και εργασία, ΤΝ και δίκαιο, ΤΝ στην υγεία, στη γεωργία, στη βιομηχανία, στο μάρκετινγκ, στον τουρισμό… Η λίστα είναι ατελείωτη και περιλαμβάνει σχεδόν τα πάντα, μεταξύ άλλων και τομείς που είχαν έως τώρα ελάχιστη σχέση με την υψηλή τεχνολογία και ήταν ελάχιστα εξαρτημένοι από την παρέμβασή ή τη διαμεσολάβησή της. Πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής, όλοι οι τομείς δραστηριοτήτων θα υποδεχτούν, όπως όλα δείχνουν, το νέο εργαλείο από την εργαλειοθήκη της ψηφιακής επανάστασης χωρίς καμία εξαίρεση.

Σήμερα με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο οποιοσδήποτε μπορεί να βρει αμέτρητες εφαρμογές της ΤΝ που προετοιμάζονται για το μέλλον, αλλά και αρκετές με τις οποίες έχει ξεκινήσει ήδη να πραγματοποιεί τις υποσχέσεις της. Τα δημοσιεύματα μιλούν για τις εξαιρετικές δυνατότητες που έχει (ή μπορεί να προσφέρει μελλοντικά) η ΤΝ, π.χ. να ανιχνεύει έγκαιρα καρκινικούς όγκους καλύτερα από τους ακτινοδιαγνώστες και να δίνει ακριβείς προγνώσεις ασθένειας, να αναγνωρίζει τις ανάγκες ύδρευσης και λιπασμάτων στις καλλιέργειες, αλλά και να βοηθά τους ζυθοποιούς να βελτιώσουν τη γεύση της μπίρας για να ικανοποιήσουν τους πελάτες τους. Στις ΗΠΑ η ΤΝ εκπαιδεύεται να ανιχνεύει καταυλισμούς αστέγων, στο Ηνωμένο Βασίλειο να εντοπίζει πληθυσμούς σκαντζόχοιρων, ενώ το TacticAI της Google υποστηρίζει πως κατέκτησε και μπορεί να φέρει την επανάσταση στην τακτική του ποδοσφαίρου.

ΚΟΥΤΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ;

Κι ενώ ο περισσότερος κόσμος μένει με το στόμα ανοιχτό όσο αρχίζει να αντιλαμβάνεται τις απεριόριστες δυνατότητες αυτού του «ψηφιακού ελβετικού σουγιά», η -πρακτικά άγνωστη ακόμα- ΤΝ εξελίσσεται σε σημείο αμφιλεγόμενο. Είναι μια από μηχανής θεά που θα έρθει να δώσει λύση στα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά αδιέξοδα ή μια ψηφιακή θεά Άτη; Είναι το μάννα εξ ουρανού ή ένα τεχνολογικό κουτί της Πανδώρας;

Τα ζητήματα και τα διλήμματα δεν είναι μόνο θεωρητικά, αλλά πρωτίστως πρακτικά. Η ΤΝ θα εξαφανίσει θέσεις εργασίας ή θα δημιουργήσει νέες; Θα φέρει ευημερία, οικονομική ανάπτυξη και ελεύθερο χρόνο ή θα ενισχύσει την ανεργία, την ακρίβεια και την εργασιακή εκμετάλλευση; Οι άνθρωποι θα χάσουν τη δημιουργικότητα και την επινοητικότητά τους ή θα βρουν μπροστά τους ένα τεράστιο νέο πεδίο δημιουργίας με ψηφιακά εργαλεία; Απειλούνται οι τέχνες με εξαφάνιση ή θα διευρυνθούν ακόμη περισσότερο; Η ΤΝ θα λειτουργήσει συμπληρωματικά για την ανθρώπινη ευφυΐα ή θα την αχρηστεύσει; Υπάρχει κίνδυνος η τεχνητή να ξεπεράσει την ανθρώπινη νοημοσύνη και να καταστεί ανεξέλεγκτη με ανυπολόγιστες συνέπειες;

Τελικά, η ΤΝ είναι ένα απαραίτητο υποστηρικτικό εργαλείο για όλη την ανθρωπότητα ή απλώς ένας «τεχνολογικός μαϊντανός» που ταιριάζει παντού; Πρόκειται για ένα θαυματουργό υπερφάρμακο ή για ένα απατηλό μαντζούνι; Ήρθε για να βοηθήσει, να καταστρέψει ή να κυριαρχήσει;

ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ

Ταυτόχρονα, εκτός από το να αποτελεί δημοφιλές θέμα συζητήσεων και αντιπαραθέσεων, η ΤΝ έχει καταφέρει να προκαλέσει στο κοινό όλο το φάσμα συναισθημάτων και αντιδράσεων, από υπερενθουσιασμό και υπεραισιοδοξία μέχρι άγχος και ανησυχία. Οι ενθουσιώδεις διεγείρονται από τις τεχνικές ικανότητές της και ηδονίζονται με την ιδέα ότι θα απολαμβάνουν μεγαλύτερη ευκολία και εντονότερη διασκέδαση, αισθάνονται μάλιστα υπερήφανοι για το κατόρθωμα αυτό της ανθρωπότητας, στην οποία άλλωστε ανήκουν και οι ίδιοι. Οι ανήσυχοι εκδηλώνουν προβληματισμούς που προσανατολίζονται πρωτίστως στην ενδεχόμενη απειλή για τις ανθρώπινες θέσεις εργασίας, τους μισθούς και την κοινωνική και οικονομική ανισότητα. Οι πιο ρομαντικοί ανησυχούν για το μέλλον του ανθρώπου ως οντότητας, καθώς και για την επίδραση της υψηλής ψηφιακής τεχνολογίας όχι μόνο στο σώμα και στον εγκέφαλο του ανθρώπου, αλλά και στον ψυχισμό του.

Οι πρώτοι χαρακτηρίζουν τους δεύτερους υπερβολικούς, τεχνοφοβικούς και νεολουδίτες, και τους τελευταίους γραφικούς, σκοταδιστές και αρνητές της προόδου. Εδραιωμένες πεποιθήσεις, όπως ότι καθετί νέο είναι αξιοθαύμαστο και καθετί παλαιό παρωχημένο, ή αντιστρόφως καθετί νέο είναι επικίνδυνο και καθετί παλαιό υπερπολύτιμο και απαραίτητο, αποτελούν παγίδες, από τις οποίες λίγοι καταφέρνουν να ξεφύγουν.

Κι ενώ κάποιοι είναι έτοιμοι να αποθέσουν στα πόδια της ΤΝ όλες τις ελπίδες τους για μια καλύτερη ζωή, άλλοι κατακλύζονται από αγωνία. Έτσι, στο πλαίσιο των ακραίων συναισθημάτων έχουν διατυπωθεί οι όροι AI-nxiety (δηλ. άγχος εξαιτίας της ΤΝ) και FOBO από τα αρχικά της αγγλικής φράσης «fear of being obsolete», που περιγράφει τον φόβο του ανθρώπου ότι η ΤΝ θα τον καταστήσει άχρηστο και παρωχημένο, για παράδειγμα στην εργασία του.

Μήπως τελικά περιμένουμε υπερβολικά πολλά από την ΤΝ, αποδεχόμενοι πως μόνοι μας αποτύχαμε να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη; Αντιπροσωπεύει η ΤΝ μια φαντασίωση για μια θεότητα-σωτήρα του κόσμου τούτου; Από την άλλη, μήπως με μια καθολική άρνησή μας απέναντί της καταδικάζουμε σημαντικούς τομείς και μεγάλα μέρη του πληθυσμού σε ταλαιπωρία ή σε αναστολή της ανάπτυξης; Ποιος θα μπορούσε άραγε να απαντήσει σε αυτά με βεβαιότητα, αλλά και να αναλάβει αυτήν την τεράστια ευθύνη;

Ένα είναι σίγουρο και μάλιστα καταδεικνύεται από αυτό το ίδιο άρθρο, ότι η ΤΝ έχει αποκτήσει οντότητα, κυριαρχεί στις συζητήσεις μας και κυρίως προσωποποιείται. Μιλάμε για αυτήν σαν να έχει βούληση, ικανότητες, διαθέσεις, ορέξεις, τάσεις, στόχους και επιδιώξεις. Τη «χρωματίζουμε» ως καλή ή κακή, ήπια ή έντονη, ικανή ή λιγότερο ικανή, μυστηριώδη ή ξεκάθαρη, φιλική ή ψυχρή. Συζητάμε σαν να προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε τον «χαρακτήρα» και τις προθέσεις της. Έτσι αποκτά υπόσταση, ως ένα πρόσωπο που δεν είναι (ακόμη) κοντά μας, αλλά συζητάμε διαρκώς για αυτό, σαν τον μυστηριώδη ξενιτεμένο συγγενή που δεν ξαναείδαμε από τότε που έφυγε πριν από δεκαετίες.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΧΑΡΑΞΗ

Με την προσέγγιση αυτή ξεχνάμε πως η ΤΝ είναι ένα -οπωσδήποτε ισχυρό- ψηφιακό τεχνολογικό εργαλείο και τίποτε περισσότερο. Μια πανίσχυρη υπολογιστική τεχνολογία σε πλήρη εξέλιξη, που η βιομηχανία, η αγορά, οι κρατικές και ιδιωτικές δομές φαίνεται να έχουν αποφασίσει να εφαρμόσουν σε όσο το δυνατόν περισσότερα πεδία. Ξεχνάμε πως τις αποφάσεις, τουλάχιστον για την ώρα, τις λαμβάνουν οι άνθρωποι, και οι άνθρωποι είναι εκείνοι που θέτουν τα πρότυπα και τις τεχνολογικές παραμέτρους.

Οπότε, αντί να προσπαθούμε να «ψυχολογήσουμε», να προβλέψουμε, να αποκρυπτογραφήσουμε και να ελέγξουμε μια θηλυκή θεότητα, θα ήταν χρησιμότερο να αποκωδικοποιήσουμε τις τάσεις και τις επιδιώξεις των φορέων χάραξης πολιτικής -όπως κομψά ονομάζονται οι ολιγαρχικές δομές που αποφασίζουν για τις κοινωνίες-, να μελετήσουμε με ανοιχτό μυαλό και χρησιμοποιώντας την ισχυρή ανθρώπινη νοημοσύνη μας τις πιθανές συνέπειες από διάφορες χρήσεις της, και να προσπαθήσουμε να δομήσουμε αποτελεσματικούς ελεγκτικούς μηχανισμούς για να αποφύγουμε τυχόν καταχρήσεις της.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα συλλογικό γλυπτό, το οποίο μορφοποιούν σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη. Είναι μια μηχανή που συγκεντρώνει όλες τις συμπεριφορές ανθρώπων και συστημάτων με τη μορφή ψηφιακής πληροφορίας, την οποία αναλύει σε μοτίβα, που με τη σειρά τους μπορούν να δομήσουν κάθε είδους προγνωστικά μοντέλα. Και αν η ΤΝ θα έπρεπε να παρομοιαστεί με κάποιο πρόσωπο, αυτό θα ήταν μια «ψηφιακή Πυθία», που όμως θα είχε εξαλείψει τις διφορούμενες απαντήσεις της αρχαίας εκδοχής της.

*Συγγραφέας