Του Κωνσταντίνου Βαθιώτη*
Ιδίως από την κήρυξη της πανδημίας του κορονοϊού και μετά, οι κυβερνήσεις, οι πάσης φύσεως ειδικοί, τα Μέσα Μαζικής Εξαπάτησης και διάφορες επιδραστικές προσωπικότητες επιδίδονται -πανελληνίως και παγκοσμίως- σε μια άνευ προηγουμένου επιθετική προπαγάνδα υπέρ της ασφάλειας.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι συγγραφείς Γκρεγκ Λουκιάνοφ και Τζόναθαν Χάιντ στο σπουδαίο βιβλίο τους με τίτλο «Πώς οι καλές προθέσεις και οι κακές ιδέες οδηγούν μια γενιά στην αποτυχία» (Lukianoff/Haidt, The Coddling of the American Mind, 2018), εισήγαγαν τον όρο «ασφαλίτιδα» (safetyism).
Μπροστά, λοιπόν, στον «επιβλητικό ναό» της ασφάλειας, η οποία, στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, λατρεύεται ως μια ιεροποιημένη αξία, η ελευθερία και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου έχουν εκφυλισθεί σε «εννοιολογικούς νάνους» που φωτίζονται αποκλειστικά από την δόξα του παρελθόντος τους.
Συνθήματα
Η «ασφαλίτιδα» καλύπτει σχεδόν κάθε πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας και γι’ αυτό οι προπαγανδιστές σπεύδουν να λανσάρουν το αντίστοιχο σύνθημα που θα περιέχει την μαγική λέξη «ασφάλεια» ή κάποιο παράγωγο ή συνώνυμό της.
Μερικά χαρακτηριστικά συνθήματα στα οποία αντανακλάται η «ασφαλίτιδα» είναι τα εξής:
-«τηρείτε τις αποστάσεις ασφαλείας» (είτε για την πρόληψη τροχαίου ατυχήματος είτε για την αποφυγή μολύνσεως με κάποιον ιό)
-«η υγεία και η ασφάλειά σας είναι η προτεραιότητά μας»
-«4 συμβουλές για την ασφάλεια του σπιτιού σας όταν λείπετε σε διακοπές»
-«η ασφάλεια στο διαδίκτυο είναι υπόθεση όλων μας»
Επειδή οι σύγχρονοι πολιτικοί κρατούν συνωμοτικά σφραγισμένα τα χείλη τους για τους τρομερούς κινδύνους που υποκρύπτονται στην ανελέητη προπαγάνδα της ασφάλειας, η οποία καταβροχθίζει λαίμαργα την ελευθερία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, αξίζει να θυμηθούμε τι έγραφε ένας βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας (σήμερα μετεξελίχθηκε σε «Νέα Δικτατορία»), εκλεγείς για πρώτη φορά το 1974 στον νομό Χαλκιδικής. Πρόκειται για τον καθηγητή της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών Κωνσταντίνο Τσιουπλάκη, ο οποίος το 1976 είχε εκδώσει ένα προφητικό δοκίμιο με τίτλο «Ασφάλεια και Ελευθερία. Προβληματισμός της σύγχρονης σκέψεως περί της ασφαλείας».
Ασφάλεια πάνω απ΄ όλα
Ο συγγραφέας παρατηρούσε εισαγωγικώς ότι «οι περισσότεροι λαοί της Υδρογείου […] υποτάσσονται στην αυθεντία και στην δύναμη επιδράσεως του συνθήματος: “Η ασφάλεια πριν απ’ όλα”». Εν συνεχεία, καταγράφει ορισμένες σκέψεις που εξηγούν άψογα πώς φθάσαμε εν έτει 2023 σε μια ζοφερή κατάσταση παγκόσμιου πολυμορφικού (και ταυτοχρόνως «έξυπνου») ολοκληρωτισμού:
Ύπνωση
«Το γενικό άγχος της ζωής και η εσωτερική ανασφάλεια, το ψυχικό ξερίζωμα [που βιώνουν] σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι, εξαιτίας της θρησκευτικής κρίσεως και της απώλειας των πνευματικών βάσεων της υπάρξεως, κατευθύνει σε μια αντιρρόπηση με μια αυξημένη εξωτερική προστασία· δηλαδή κυρίως με μια ενισχυμένη υλική ασφάλιση. Η μειούμενη εσωψυχική ζωτικότητα, η εξαφάνιση των στερεών δυνάμεων της πίστεως, εξαφανίζει το θάρρος, περιορίζει την ετοιμότητα για πίστη και συγχρόνως αφαιρεί την αξία της ελευθερίας».
Συγχρόνως, «απλώνεται και μια κατάσταση πανικού, η οποία από την άλλη πλευρά παρουσιάζει ένα δεκτικό έδαφος για δικτατορίες κάθε είδους. Ιδιαιτέρως δε για τα ολοκληρωτικά μέτρα που αντιπαραθέτουν με μαζικές υποσχέσεις για να δημιουργήσουν μια ύπνωση ασφάλειας. Η σημασία αυτών των καταστάσεων υποτιμάται από την σημερινή κοινωνία και πολύ λίγο γίνεται αντιληπτή».
Κοινωνία μυρμηγκιών
Στην τρίτη ενότητα του δοκιμίου του ο Τσιουπλάκης κρούει τον κώδωνα του κινδύνου οσάκις καθίσταται υδροκέφαλος ο στόχος της ευημερίας: «Ανοίγεται ο δρόμος για ένα κράτος τερμιτών, για μια κοινωνία μυρμηγκιών […] ή για ένα εντελώς πατροναρισμένο αυτόματο ρομπότ, όπως το είδε ο Huxley στο έργο του “Brave New World” και ο Orwell στο έργο του “1984”».
«Όλα είναι καθορισμένα και φροντισμένα, εκτός από τον θάνατο τον ίδιο. Ένα μάξιμουμ καταναλώσεως, μια γρήγορη διοχέτευση αγαθών, γίνονται κύριοι σκοποί και στόχοι και κατά κάποιον τρόπο το κύριο περιεχόμενο μιας πλήρως οργανωμένης, τακτοποιημένης και αυτοματοποιημένης κοινωνίας, που έχει μάθει να εξασφαλίζει την αδιάκοπη και δίχως δυσκολίες απασχόληση, που προγραμματίζει εκ των προτέρων».
Τα λόγια αυτά θυμίζουν το δολωματικό σύνθημα της Νέας Εποχής «εύκολα – γρήγορα – σίγουρα», το οποίο αναπαράγεται ασταμάτητα από όσους επιδιώκουν να αποσπάσουν την συναίνεση του πολίτη σε κάθε προπαγανδιζόμενη καινοτομία, που συνήθως βαπτίζεται «επανάσταση»!
Ολέθρια απειλή
Ο Τσιουπλάκης εφιστά την προσοχή μας στο γεγονός ότι μια υπερβολική αύξηση της ανάγκης για ασφάλεια εμπεριέχει μια «ολέθρια απειλή», η οποία «φθάνει να οδηγήσει σε μια πλήρη παράλυση, σε μια ασφυξία ζωτικών ανθρώπινων στοιχείων, απαραίτητων για κάθε πρόοδο».
Κι ενώ μια ελάχιστη δόση ασφάλειας καθιστά δυνατή την ελευθερία και την θέληση για την απόκτησή της, η ελευθερία δεν αποτελεί αναγκαία συνέπεια της ασφάλειας και συχνά η θέληση για ασφάλεια καταπνίγει την αγάπη για την ελευθερία. Η «μονόπλευρη και υπερβολική προσπάθεια ασφαλείας» σκάβει εν τέλει τον λάκκο της ελευθερίας για να την ενταφιάσει οριστικώς και αμετακλήτως.
Κατά τον Τσιουπλάκη, αυτής της συνέπειας «δεν έχουν καθόλου σαφή επίγνωση […] πολλοί υποστηριχτές [του] ακραίου (εξτρεμιστικού) πνεύματος περί ευημερίας και προπαντός οι δογματικοί “απόστολοι” ολοκληρωτικών, κρατικο-καπιταλιστικών κομμουνιστικών μεθόδων».
Με βάση, όμως, τα σημερινά δεδομένα, και ιδίως τα βιώματα από την διαχείριση της πρόσφατης υγειονομικής κρίσης (σε συνδυασμό με την προπαγανδιζόμενη καταπολέμηση της δήθεν ανθρωπογενούς «κλιματικής αλλαγής»), ως πιθανότερη εκδοχή δεν προβάλλει η έλλειψη σαφούς επιγνώσεως των αρνητικών συνεπειών που έχει για την ελευθερία το αμόκ της ασφάλειας, αλλά η συνειδητή πρόκλησή τους, προκειμένου ακριβώς να εγκαθιδρυθεί ένας πολυμορφικός «έξυπνος ολοκληρωτισμός» παγκόσμιας εμβέλειας.
Οι ινστρούχτορες ενός τέτοιου ολοκληρωτισμού είναι προφανές ότι πρέπει να προπαγανδίζουν διαρκώς την ανάγκη για μια υπερασφαλή κοινωνία, η οποία, εξ ορισμού, δεν ανέχεται τους «παλαιομοδίτικους» οπαδούς της ελευθερίας, αφού όσο παραμένει άσβεστη η φλόγα γι’ αυτήν τόσο διογκώνονται οι απειλές κατά της ασφάλειας και επιτείνεται το διάχυτο αίσθημα της αβεβαιότητας.
Δημιουργική αβεβαιότητα
Ο αντίλογος σε μια τέτοια παραπλανητική θεώρηση καταγράφεται ιδανικά από τον Τσιουπλάκη στην πέμπτη ενότητα του δοκιμίου του:
«Πάντοτε ήταν το αβέβαιο, αυτό που δεν μπορούσε να προγραμματιστεί και να προβλεφτεί, το κατ’ εξοχήν ζωντανό, δημιουργικό, απ’ όπου ξεκίνησαν τα παραγωγικότερα και παντοδύναμα ελατήρια. Και πάνω σ’ αυτά στηρίχτηκαν οι μεγαλύτερες επαναστάσεις, όχι μόνο στην περιοχή της σκέψεως και της φιλοσοφίας, αλλά επίσης και στην πρακτική, ρεαλιστική, οικονομική, οργανωτική ζωή. Το χαρακτηριστικό μιας επιδόσεως εδώ, δεν ξεκινά από μια “κοινότητα”, αλλά από μίαν ατομική πρωτοβουλία και δραστηριότητα».
Ευημερία και ψυχική ανυπαρξία
Η μονόπλευρη υλοποίηση της ανάγκης για ασφάλεια και ευημερία, που είναι στενά συνυφασμένη με την ατέρμονη παροχή κοινωνικών επιδομάτων (στην Ελλάδα του 2023 δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η κυβερνητική πολιτική στηρίζεται σε αμέτρητα επιδόματα, που, μάλιστα, έχουν υποστεί «ξενόγλωσσο λίφτινγκ», αποκαλούμενα π.χ. pass ή voucher), «καταπνίγει και θανατώνει στον άνθρωπο την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και συγχρόνως το νόημα του επί μέρους ατόμου αναφορικά με τη συλλογική ευθύνη του απέναντι στους συνανθρώπους του», την ίδια ώρα, όμως, που «το καταστροφικό στο κράτος ευημερίας είναι ότι οι ευημερούντες ενθαρρύνονται να λησμονούν του φτωχούς».
Όσο, όμως, «δεν εξισώνονται αυτές οι ισοπεδωτικές επιδράσεις στα ανθρώπινα αισθήματα» και «δεν αντιρροπούνται με άλλες δραστηριότητες που ενεργοποιούν κοινωνικά συναισθήματα», διατηρώντας «σε εγρήγορση έναν κάποιο βαθμό ετοιμότητας ευθύνης του επί μέρους ατόμου, τότε βρίσκεται η ανθρωπότητα στο δρόμο για μια μηχανοποιημένη κοινωνία ρομπότ».
Ο Τσιουπλάκης επισημαίνει ότι αυτός δεν είναι παρά ένας «δρόμος προς το κενό» που τελειώνει «σε μια ψυχική ανυπαρξία», εκφράζει όμως την αισιόδοξη άποψη ότι σε αυτήν την «πολιτική απανθρωπισμού» ο άνθρωπος θα εναντιωθεί, διότι «ούτε ψυχικά ούτε σωματικά θα μπορούσε να υπομείνει αυτή την κατάσταση [για] πολύ χρόνο».
Άραγε, με βάση την ενδοτική στάση που βλέπουμε να τηρούν οι βρεφοποιημένοι λαοί απέναντι στην «ασφαλίτιδα» που καλλιεργούν οι κυβερνήσεις τους, υπάρχει ακόμη περιθώριο να αισιοδοξούμε ότι κάποια στιγμή η ανελέητη προπαγάνδα θα εξουδετερωθεί από ένα τσουνάμι αίφνης ενηλικιωμένων πολιτών;
*πρ. αναπλ. καθηγητής Νομικής Σχολής ΔΠΘ
