Η ιδέα της ελευθερίας φαίνεται πως ήρθε η ώρα να ξεψυχήσει στον τόπο που γεννήθηκε. Ο Νεοέλληνας είναι ήδη πανέτοιμος να γίνει ένας «γυάλινος πολίτης»
Του Κωνσταντίνου Βαθιώτη*
Σε ένα βιβλιαράκι με τα «Πολιτικά Κείμενα» του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου (Αθήναι 1972) συμπεριλαμβάνεται ένας λόγος του για «Το παρόν και το μέλλον της δημοκρατίας», της 12ης Φεβρουαρίου 1926. Στο κείμενο αυτό ο Παπαναστασίου σχολιάζει την στάση των διανοουμένων μετά το στρατιωτικό κίνημα που οργάνωσε ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος.
Διαβάζοντας ο σημερινός αναγνώστης τα σχόλια του Παπαναστασίου για την δικτατορία της εποχής του, είναι πολύ πιθανό να νιώσει ότι έχει παραισθήσεις, αφού τα λόγια του ξεχωριστού πολιτικού με τις λαμπρές σπουδές στην νομική επιστήμη και την φιλοσοφία σε φημισμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού (Χαϊδελβέργης, Βερολίνου, Λονδίνου και Παρισίων) βρίσκουν σχεδόν απόλυτη εφαρμογή στην δική μας εποχή, την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα.
Η διαπίστωση αυτή σημαίνει κατά λογική ακολουθία ότι, μετά την κήρυξη της πανδημίας του κορονοϊού, βιώνουμε μια ιδιότυπη εποχή «παγκόσμιας δικτατορίας», όπου, με πρόσχημα τις τεραστίων διαστάσεων απειλές για τον πλανήτη (εκτός του ιού ως τέτοια απειλή προπαγανδίζεται σταθερά η δήθεν ανθρωπογενής «κλιματική αλλαγή», ενώ φαίνεται ότι έχει αρχίσει το «μασάζ» των λαών και για άλλες παρόμοιου βεληνεκούς απειλές, όπως η πτώση κομήτη ή η εισβολή εξωγήινων!), οι πολίτες έρχονται αντιμέτωποι με ένα σαρωτικό κύμα ριζοσπαστικών αλλαγών της καθημερινότητάς του, με κύριες συνέπειες την συρρίκνωση των θεμελιωδών ελευθεριών και την προσβολή της αξίας του ανθρώπου.
Όσα γράφει ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου στο απόσπασμα του λόγου που θα παρατεθεί στην συνέχεια οφείλονται στα δικτατορικά μέτρα που είχε επιβάλει ο Πάγκαλος. Επί παραδείγματι, σύμφωνα με το διάταγμα της 13ης Ιουλίου 1925 για την «κατοχύρωση του Δημοκρατικού Πολιτεύματος», με το οποίο παραπέμπονταν σε στρατοδικεία όσοι μετέδιδαν ειδήσεις που διετάρασσαν την δημόσια τάξη ή στρέφονταν κατά κάποιον τρόπο εναντίον της κυβερνήσεως.
Ας συνειδητοποιήσουμε, και με αυτήν την ευκαιρία, την μέχρι σήμερα «ίδια και απαράλλακτη» χρήση της ανάποδης γλώσσας: κάθε δικτατορία που τολμά και μιλά για την προστασία ή την κατοχύρωση του «δημοκρατικού πολιτεύματος» εννοεί το ακριβώς αντίθετο. Συνεπώς, η εύηχη δημοκρατία είναι η γλωσσομάσκα κάτω από την οποία κρύβεται η κακόηχη δικτατορία!
Σε εφαρμογή του εν λόγω διατάγματος δεν εδιώχθη μόνο ο Παπαναστασίου αλλά και πλήθος άλλων πολιτικών και δημοσιογράφων (ιδίως των εφημερίδων «Εστία», «Καθημερινή», «Ριζοσπάστης»). Μάλιστα, επί Παγκάλου ιδρύθηκε και ειδικό δικαστήριο, το οποίο κατεδίκασε σε θάνατο δι’ απαγχονισμού δύο αξιωματικούς καταχραστές του Δημοσίου, τον Δρακάτο και τον Ζαφειρόπουλο.
Ξακουστό μέτρο της «δικτατορίας Παγκάλου» ήταν και η απαγόρευση που είχε επιβληθεί με αστυνομικό διάταγμα στις γυναίκες σε ό,τι αφορά το επιτρεπόμενο μάκρος της φούστας τους, η οποία δεν έπρεπε να απέχει άνω των 30 πόντων από το έδαφος.
Ας θυμηθούμε, λοιπόν, τώρα πώς στηλίτευε ο Παπαναστασίου την αδράνεια των διανοουμένων στις ενέργειες του Παγκάλου και ας προβληματισθούμε για την στάση των δικών μας διανοουμένων, οι οποίοι, όταν εγκαθιδρύθηκε η πρωτοφανής υγειονομική δικτατορία, που υλοποιήθηκε παγκοσμίως με απαράμιλλο συντονισμό, είτε κατάπιαν την γλώσσα τους είτε την έβγαλαν έξω για να σιγοντάρουν τα μισάνθρωπα μέτρα της κυβέρνησης μετατρεπόμενοι, άνευ της παραμικρής ντροπής, σε γλοιώδεις «οσφυοκάμπτες των ειδικών».
Με τα λόγια του Παπαναστασίου «δεν εξεπλήρωσαν οι διανοούμενοι την λειτουργίαν των» και, επομένως, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα την εκπληρώσουν ούτε για την επιβαλλόμενη αντίσταση κατά των επόμενων μορφών που θα λάβει η «παγκόσμια δικτατορία», καθοδηγούμενη από το υπερεθνικό δίκτυο της Νέας Τάξης Πραγμάτων, στο οποίο προφανώς προσφέρουν τις υπηρεσίες τους δίκην «καλολαδωμένων γραναζιών» οι ακροβολισμένοι σε κάθε γωνιά της Γης «διανοούμενοι».
Φυσικά, θα ήταν άδικο να επικεντρωθεί η κριτική μας μόνο στους διανοούμενους. Κατά την αποφθεγματική ρήση του Παπαναστασίου «κανείς δεν είναι ανεύθυνος όταν δεν εξεγείρεται», συνεπώς «δεν είναι ανεύθυνος ούτε ο τελευταίος πολίτης», ο οποίος, όμως, πολύ μεθοδικά και μελετημένα έχει καταντήσει ένα «φασκιωμένο βρέφος» που οι πανούργοι ινστρούχτορες της «παγκόσμιας δικτατορίας» χειρίζονται κατά το δοκούν, τρομάζοντάς το αενάως με διάφορους μπαμπούλες «αόρατους εχθρούς». Το κρίσιμο απόσπασμα του λόγου του Παπαναστασίου για «το παρόν και το μέλλον της δημοκρατίας» (και, αντιστοίχως, της «παγκόσμιας δικτατορίας») έχει ως εξής:
«Αλλά και ο κόσμος των διανοουμένων, των μορφωμένων δεν εφάνη επίσης άξιος των περιστάσεων. Οι μορφωμένοι, οι ασκούντες ελευθέρια επαγγέλματα εις τα κράτη, εις τους λαούς όπου αι μεγάλαι κοινωνικαί ομάδες δεν είναι ωργανωμέναι και δεν έχουν πλήρη συνείδησιν των ιδιαιτέρων των συμφερόντων, ασκούν ιδιαιτέραν επίδρασιν εις την πολιτικήν ζωήν, εις την διαμόρφωσιν κοινής γνώμης, διότι οι διανοούμενοι είτε δικηγόροι, είτε ιατροί, είτε συγγραφείς, είτε δημοσιογράφοι, είτε οτιδήποτε άλλο, είναι οι φορείς των ιδεών των πολιτικών και δι’ αυτό ηγούνται κάθε προοδευτικής κινήσεως. Το δυστύχημα λοιπόν είναι ότι εις την σημερινήν περίστασιν, εις τον τόπον μας, δεν εξεπλήρωσαν οι διανοούμενοι αυτήν την λειτουργίαν των. Και το φαινόμενον είναι άξιον μελέτης. Είναι ίσως αποτέλεσμα του κακού εκπαιδευτικού μας συστήματος ότι αι τάξεις των διανοουμένων δεν παίζουν τον πολιτικόν ρόλον τον οποίον ώφειλον να παίζουν. Και τούτο όχι μόνον εις την σημερινήν περίστασιν, αλλά και από του 1910, διότι έκτοτε μεγάλη μερίς των τάξεων αυτών ευρίσκεται εις την αντίδρασιν, και όχι εις την αναζωογόνησιν. Αν ωμίλησα ιδιαιτέρως διά τους πολιτικούς και διά τους μορφωμένους, δεν νομίζω ότι υπάρχει κανείς ανεύθυνος. Την στιγμήν κατά την οποίαν καταλύονται τόσον ασυστόλως αι πολιτικαί ελευθερίαι και τα ατομικά δίκαια των πολιτών, την στιγμήν κατά την οποίαν καταστρέφονται ουσιαστικά συμφέροντα του λαού, κανείς δεν είναι ανεύθυνος όταν δεν εξεγείρεται. Το σώμα των αξιωματικών δεν είναι ανεύθυνον, τόσον περισσότερον, όσον από στρατιωτικό κίνημα προέκυψεν η δικτατορία και εις μερίδα του στρατού αποκλειστικώς στηρίζεται. Δεν είναι ανεύθυνος επίσης ούτε και ο τελευταίος πολίτης».
«Όλοι χωρίς καμμίαν εξαίρεσιν θα έπρεπε να καλύπτωμεν το πρόσωπον από εντροπήν διά την ελεεινήν κατάπτωσιν εις την οποίαν περιήλθεν ο τόπος μας, διά την προσβολήν, η οποία κάθε ημέραν γίνεται κατά της αξιοπρεπείας μας ως πολιτών και ως ανθρώπων, διά την καταπάτησιν των λαϊκών δικαίων, διά την ζημίαν την μεγάλην των ουσιαστικών λαϊκών συμφερόντων, διά την ατίμωσιν αυτής της πατρίδος μας. Παρ’ όλα ταύτα η σημερινή κατάστασις, δεν ημπορεί να εξακολουθήση. Θα είναι η αποσύνθεσις, ο θάνατος. Αι πολιτικαί ελευθερίαι που κατεκτήθησαν μετά μακροτάτους και δεινούς αγώνας απεδείχθη ότι ασφαλίζουν περισσότερον από οιονδήποτε άλλο σύστημα την επικράτησιν του ζωτικοτέρου κοινωνικού συμφέροντος. Η δικτατορία που στηρίζεται εις την βίαν και δεν επιτρέπει κατά ομαλόν τρόπον την αλλαγήν πολιτικής ή κυβερνώντων προσώπων, εάν το απαιτεί το γενικόν συμφέρον, δεν ημπορεί να είναι βιώσιμος θεσμός εις περίοδον ειρήνης, εις μίαν εποχήν που επιδιώκεται η κατάργησις της βίας εις τας διεθνείς σχέσεις και ύστερα από ένα παγκόσμιον πόλεμον που απέδειξε την ζωτικότητα της δημοκρατίας. Δεν φαντάζομαι άλλως τε ότι ένας λαός όπως ο ελληνικός που έχει χιλιάδων ετών ιστορίαν, ο οποίος, όπως είπον, έπλασεν αυτός την ιδέαν της ελευθερίας θα θελήση να αποθάνη τόσον αδόξως».
Όλα δείχνουν ότι η πρόβλεψη του Παπαναστασίου για την δική του εποχή τείνει να επαληθευθεί στις ζοφερές ημέρες που μας έλαχε να ζούμε. Η ιδέα της ελευθερίας φαίνεται πως ήρθε η ώρα να ξεψυχήσει στον τόπο που γεννήθηκε. Επί μία τριετία ο ελληνικός λαός επιτρέπει στους σύγχρονους «έξυπνους δικτάτορες» σχεδόν τα πάντα, και δη αγόγγυστα, ή ακόμη χειρότερα, με ευφρανθία ψυχής.
Όπως έδειχνε περήφανος το ψηφιακό πιστοποιητικό υγείας για να ασκεί το θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας κινήσεώς του, ο Νεοέλληνας είναι ήδη πανέτοιμος να γίνει ένας «γυάλινος πολίτης», ο οποίος θα πρέπει να επιδεικνύει την ηλεκτρονική ταυτότητα παντού, ώστε να αποφύγει τον κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό του. Και, κάπως έτσι, χάριν της ασφάλειας, θα δεχθεί να μπει το τσιπ της κάρτας μέσα στο σώμα του.
*πρ. Αναπλ. Καθηγητής Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ.
