Του Κωνσταντίνου Βαθιώτη*
Μετά τη συμφορά στο Μάτι, για να υλοποιηθεί το όραμα της μηδενικής ανοχής στην απώλεια ανθρώπινων ζωών όταν ξεσπούν πυρκαγιές, οι διαχειριστές περιστατικών εκτάκτου ανάγκης, όπως ενός «πολέμου κατά της φωτιάς» (οι οποίοι, ταυτοχρόνως, είναι εμμονικοί προαγωγοί του ψηφιακού κράτους), αξιοποίησαν την εργαλειοθήκη της «έξυπνης» τεχνολογίας και ενεργοποίησαν το «απόλυτο φάρμακο» που ήταν στα σκαριά από καιρό: την εντολή της προληπτικής εκκένωσης περιοχών με μαζική αποστολή μηνυμάτων μέσω του 112, μια λύση κατεξοχήν αντίρροπη σε σχέση με την προπαγάνδα του λοκντάουν «μένουμε σπίτι, μένουμε ασφαλείς».
Σημειωτέον ότι στις 29/7/1991 τα τότε 12 κράτη-μέλη της ΕΟΚ είχαν αποφασίσει να εισαγάγουν το 112 ως κοινό ευρωπαϊκό αριθμό εκτάκτου ανάγκης. Συν τω χρόνω, διαμορφώθηκε ακόμα ένα σωτηριολογικό σλόγκαν που σκαρφίστηκε ο προπαγανδιστικός μηχανισμός του σύγχρονου κράτους πρόληψης και ασφάλειας. Δίπλα, δηλαδή, στα τετριμμένα συνθήματα από τον χώρο της υγείας και της οδικής κυκλοφορίας, του τύπου «η αιμοδοσία σώζει ζωές» ή «η ζώνη ασφαλείας και το κράνος σώζουν ζωές», άρχισε να φιγουράρει το νέο επικοινωνιακό απόκτημα: «Το 112 σώζει ζωές».
Η ανάποδη μορφή των «σωτηριολογικών σλόγκαν» είναι τα «θανατολογικά σλόγκαν», π.χ.: «το τσιγάρο, το αλκοόλ, η υπερβολική ταχύτητα σκοτώνει». Σε αντίθεση με τα «σωτηριολογικά σλόγκαν», που καλούν τον πολίτη να προβεί σε μια θετική πράξη, δηλαδή να δώσει αίμα ή να φορέσει την ζώνη ασφαλείας, τα «θανατολογικά σλόγκαν» τον καλούν να απέχει από την εν δυνάμει θανατηφόρα ενέργεια: να μην καπνίζει, να μην πίνει, να μην τρέχει κ.λπ. Άρα και τα θανατολογικά σλόγκαν είναι εμμέσως σωτηριολογικά!
Εάν, όμως, λάβουμε υπ’ όψιν μας αφενός ότι όλα αυτά τα σλόγκαν είναι προϊόντα προπαγάνδας, μέσω της οποίας επιχειρείται ο «διανοητικός εμβολιασμός» της προπαγανδιζόμενης ιδέας, και αφετέρου ότι χαρακτηριστικό γνώρισμα της προπαγάνδας είναι η ανάποδη παρουσίαση της πραγματικότητας, με άλλα λόγια η χρήση διπλής γλώσσας, θα μπορούσε να σκεφθεί κάποιος πονηρά και να υποπτευθεί ότι η (αξιωματικά διατυπωμένη) σωτήρια ιδιότητα της ενέργειας ή της παράλειψης που ζητείται από τον πολίτη οδηγεί κάποιες φορές στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα:
Ό,τι εμφανίζεται να σώζει μπορεί τελικώς να χαντακώνει, κι ό,τι εμφανίζεται να σκοτώνει δεν αποκλείεται ενίοτε να μας γλιτώνει. Κλασικό παράδειγμα για την πρώτη κατηγορία είναι ο πειραματικός εμβολιασμός κατά του κορονοϊού, που ήδη έχει προκαλέσει σοβαρές παρενέργειες σε πλήθος εμβολιασμένων και έχει συνδεθεί με το περίφημο φαινόμενο της «ξαφνικίτιδας». Κλασικό παράδειγμα για την δεύτερη κατηγορία αποτελεί το κάπνισμα: Ενώ προπαγανδίζεται ότι «το τσιγάρο σκοτώνει», ο Εριχ Φρομ στο βιβλίο του με τίτλο «Η Επανάσταση της Ελπίδας. Για μια ανθρώπινη τεχνολογία» (μτφρ.: Δ. Θεοδωρακάτος, εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1979, σελ. 158) παρατηρούσε ότι, παρά τους γνωστούς κινδύνους που προκαλεί το κάπνισμα στην υγεία, οι περισσότεροι συνεχίζουν να καταναλώνουν τσιγάρα, διότι έτσι καταπραΰνονται το κρυφό άγχος και η ένταση, οπότε «οι άνθρωποι προτιμούν να διακινδυνέψουν την υγεία τους παρά να βρεθούν αντιμέτωποι με το άγχος τους».
Μήπως, λοιπόν, και το 112 δεν σώζει αλλά χαντακώνει ζωές, όπως συνέβη κατεξοχήν με την επονείδιστη εκκένωση του Νοσοκομείου Αλεξανδρουπόλεως, εξαιτίας της οποίας εκτέθηκαν σε κίνδυνο ζωής ιδιαιτέρως ευάλωτοι ασθενείς που μεταφέρθηκαν στο πλοίο «Αδαμάντιος Κοραής» (θα τρίζουν τα κόκαλά του!) ή σε υποδεέστερο νοσοκομείο, στερούμενοι έτσι ποιοτικών ιατρικών υπηρεσιών και δη επείγοντος χαρακτήρα;
Περαιτέρω, μήπως η στάθμιση υπέρ της απόλυτης προστασίας της ζωής μέσω της προληπτικής εκκενώσεως είναι υπεραπλουστευτική και προσχηματική; Αν οι διαχειριστές των κρίσεων ενδιαφέρονταν πράγματι για την ζωή των πολιτών, θα έπρεπε να τους αντιμετωπίζουν όχι αποκλειστικά ως βιολογικούς οργανισμούς με σάρκα και οστά που κινδυνεύουν να απανθρακωθούν από την «μανία της πύρινης λαίλαπας, αλλά ως οντότητες που διαθέτουν σώμα και ψυχή.
Οι ψυχοσωματικές αυτές οντότητες, ποτισμένες με το φαρμάκι της απειλούμενης ή επελθούσας καταστροφής των «κόπων μιας ολόκληρης ζωής», πολύ δύσκολα θα αντέξουν να ζουν χωρίς την θαλπωρή της στέγης τους, την δροσιά και το οξυγόνο που τους χάριζε το άφθονο πράσινο, αλλά κυρίως χωρίς όλα εκείνα τα δημιουργήματα της φύσης (δένδρα, κότες, μελίσσια κ.λπ.) στα οποία στηρίζονται ο καθημερινός βιορυθμός και η δυνατότητα αυτοσυντήρησής τους. Ως εκ τούτου, δεν εκπλήσσει ότι κάποιοι άνθρωποι που μαθαίνουν ότι το σπίτι τους έγινε στάχτη αποφασίζουν μέχρι και να αυτοκτονήσουν!
Για κάποιους πολίτες που πιστεύουν στην μεταθανάτια ζωή και στο θαύμα της ανάστασης των σωμάτων, ούτως ώστε να μη φοβούνται τον θάνατο, φαίνεται προτιμότερο να αψηφήσουν την πατερναλιστική εντολή της εκκένωσης και να παραμείνουν μέσα ή δίπλα στα σπίτια τους, ώστε να δώσουν την ύστατη ηρωική μάχη τους με όποιον τρόπο έχουν στην διάθεσή τους, χρησιμοποιώντας τόσο τα υλικά μέσα της πυρόσβεσης όσο και τα πνευματικά μέσα της προσευχής, η οποία, σημειωτέον, είναι το απόλυτο όπλο των μοναχών που συνήθως αρνούνται να απομακρυνθούν από το μοναστήρι τους.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, το σωτηριολογικό σλόγκαν της Πολιτικής Προστασίας και των εν γένει διαχειριστών της κρίσης είναι αναδιατυπώσιμο ως εξής: «Το 112 σώζει ζωές, αλλά σκοτώνει ψυχές»!
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι το να αντιμετωπίζει η κυβέρνηση την εκκένωση μέσω του 112 ως πανάκεια γεννά την υπόνοια ότι, με αυτήν την διαχειριστική πολιτική, στην πραγματικότητα εφαρμόζεται ένα άλλο πολυαγαπημένο σλόγκαν της Νέας Εποχής: «γρήγορα – εύκολα – σίγουρα». Αντί, δηλαδή, οι αρμόδιες Αρχές να προσπαθήσουν να εκπονήσουν προληπτικά και να εφαρμόσουν την ώρα της έκτακτης ανάγκης ένα σοβαρό σχέδιο για την κατάσβεση των πυρκαγιών και, ταυτοχρόνως, για την προστασία της ζωής των κατοίκων και των περιουσιών τους, εκείνες καταφεύγουν στην εύκολη και παντελώς ανέξοδη λύση της εκκένωσης, η οποία, εκτός του ότι πετά το μπαλάκι της ατομικής ευθύνης στον πολίτη, αποφέρει ένα πρόσθετο, λαϊκίστικο πλεονέκτημα:
Σε επίπεδο εντυπώσεων, οι πολίτες παραμυθιάζονται ότι ο κρατικός μηχανισμός δεν έμεινε αδρανής, αλλά τουλάχιστον προσπάθησε να υλοποιήσει την «μαγική λύση» της εκκένωσης, δείχνοντας ενδιαφέρον για την ζωή των απειλούμενων από την «πύρινη λαίλαπα». Πακέτο με την λύση του 112 πηγαίνει και η πονηρή υπόσχεση της αποζημίωσης των εκάστοτε πληγέντων, που στην ουσία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η πιπίλα των «λύτρων σιωπής»: Πρόκειται για το γνωστό αντανακλαστικό κάθε χρεοκοπημένης κυβέρνησης, η οποία συμπεριφέρεται σαν τρομοκρατική οργάνωση που αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη για την επελθούσα συμφορά.
Η υφέρπουσα λογική της υπόσχεσης αποζημιώσεως είναι η εξής: Εμείς σας γδέρνουμε είτε με τις ενέργειές μας είτε με τις παραλείψεις μας, αλλά εσείς δεν θα βγάλετε κιχ, αφού, μετά το γδάρσιμο, θα σας ανακουφίσουμε κάνοντας επάλειψη των πληγών σας με το βάλσαμο του Μαμωνά. Για ακόμα μία φορά είναι σοφή η λαϊκή ρήση: «Να σε κάψω, Γιάννη, να σ’ αλείψω μέλι/λάδι!»
Τέλος, δεν πρέπει να παραβλεφθεί ότι η μαζική εκκένωση μέσω του 112 εκγυμνάζει τους πολίτες να παραμένουν τρομαγμένα βρέφη που το βάζουν στα πόδια σαν άγρια ζώα, αντιμετωπίζοντας την πυρκαγιά παθητικά σαν έναν από τους πολλούς «φονικούς εχθρούς» που διαταράσσουν σωρευτικώς και εξακολουθητικώς την κανονικότητα του βίου τους.
Στο Ποινικό Δίκαιο γίνεται δεκτό ότι όποιος δέχεται παρούσα και άδικη επίθεση δεν υπερασπίζεται μόνο το τομάρι του αλλά και έναν θεσμό που έχει υπερατομική εμβέλεια: την έννομη τάξη. Γι’ αυτό δεν είναι καταρχήν υποχρεωμένος να ακολουθήσει την οδό της φυγής, ακόμη κι όταν αυτή δεν θίγει την τιμή και την αξιοπρέπειά του, δηλαδή δεν είναι φυγή επονείδιστη (fuga turpis). Αντιθέτως, το πρωτείο της ενεργητικής υπεράσπισης αντανακλάται σε ένα νομικό απόφθεγμα που ανάγεται στον 19ο αιώνα: «Το δίκαιο δεν χρειάζεται να υποχωρεί προ του αδίκου». Τούτο σημαίνει ότι ο αμυνόμενος, αν δεν υπάρχει διαθέσιμο ένα ηπιότερο μέσο για την αντιμετώπιση της επίθεσης, το οποίο υπόσχεται την άμεση, ασφαλή και οριστική απόκρουση του επιτιθεμένου, έχει το δικαίωμα να αμυνθεί ενεργητικά, προκαλώντας πολύ μεγαλύτερη βλάβη από εκείνη που απειλείται, π.χ. να αφαιρέσει ζωή για να αποτρέψει βιασμό.
Στον 21ο αιώνα όμως, δηλαδή στην εποχή που τα πάντα καθορίζονται από την αρχή της πρόληψης και της ασφάλειας, μας μαθαίνουν να σκεφτόμαστε ανάποδα: Όταν ξεσπά πυρκαγιά, πρέπει να νοιαζόμαστε πρωτίστως για την ζωούλα μας, αλλά η επιθυμία να ριχθούμε και οι ίδιοι στην μάχη με τις φλόγες για να σώσουμε το δάσος, που με διάφορα προπαγανδιστικά μηνύματα μας ζητούν να αγαπάμε, δεν συγκινεί κανέναν. Άρα, δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυρισθούμε ότι η κουλτούρα της μαζικής εκκένωσης μέσω του 112 έχει ένα εγωιστικό και αντιηρωικό υπόβαθρο. Το περίεργο είναι ότι, σε άλλους τομείς (όπως στον πειραματικό εμβολιασμό), οι κυβερνώντες εκπαιδεύουν τους πολίτες να συμπεριφέρονται αλληλέγγυα, με γνώμονα το συλλογικό όφελος, προσδοκώντας από αυτούς συμπεριφορά υπερηρώων, που δέχονται να εκτεθούν σε κίνδυνο ζωής για να σώσουν (υποτίθεται) την ζωή των τρίτων.
Τελικά, στην δημιουργία εντυπώσεων και στην θεωρία της αγάπης για το δάσος το σύγχρονο κράτος είναι άσος, αλλά όταν έρχεται η ώρα να αποδείξει εμπράκτως αυτή την αγάπη του, αποδεικνύεται πάτος!
*πρ. αναπλ. καθηγητής Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ.
