Εκεί, ανάμεσα σε βράχους και σπήλαια και «οπές της γης», σε απότομες αναρριχήσεις και «βήματα στα όρια του αδύνατου», ασκητές και μοναχοί διατήρησαν ζωντανή την πίστη και την παράδοση και τον πολιτισμό
Του Νίκου Παπουτσόπουλου
Αναρριχήσεις επικίνδυνες, «βήματα στα όρια του αδύνατου», ακροβασίες στο κενό και αναβάσεις μοναχών σε υπερφυσικούς και μετέωρους όγκους, όπου αρχαίες σκήτες και μονύδρια και ιστορικές μονές με πλούσιο παρελθόν και παράδοση αιώνων αποκαλύπτουν την αφιέρωση, την υπέρβαση, την πίστη αλλά και τη δοξολογική φιλοκαλία των ασκητών, που ίδρυσαν και καθιέρωσαν τη μοναστική κοινωνία των Μετεώρων. Αυτήν που δεσπόζει στο βορειοδυτικό άκρο της θεσσαλικής πεδιάδας και εντυπωσιάζει τον επισκέπτη ενώ κατανύσσει τον προσκυνητή. Όρους παρόμοιου με εκείνον του Άθωνα, το Άγιον Όρος, εκεί όπου το γήινο συναντά το άπειρο σε έναν ακατάληπτο και συγκλονιστικό χωροχρόνο, μέσα από χώρους λατρείας και πνευματικής ανάτασης, πιθανώς ακατάληπτης και ακατανόητης, εν πολλοίς, στους ταξιδιώτες του εφήμερου.
Το τοπίο άγριο και απροσπέλαστο, το τοπίο μοναδικό αλλά ταυτοχρόνως κατάλληλο για τους αναχωρητές και αθλητές της πίστης και του πνεύματος, που αφιέρωσαν τη ζωή τους στην «άλλη διάσταση». Σε διάσταση που διαρκεί στον αιώνα, όπως αυτή της πίστης, της προσδοκίας, της παράδοσης, της μοναδικής τέχνης. Αξιών μοναδικών που διατήρησαν την ενότητα του Γένους σε περιόδους κρίσιμες, σε δυσχερείς συνθήκες που αλλοτριώνουν συνειδήσεις και ισορροπίες του σώματος. Εκεί, ανάμεσα σε βράχους και σπήλαια και «οπές της γης», σε απότομες αναρριχήσεις και «βήματα στα όρια του αδύνατου», ασκητές και μοναχοί διατήρησαν ζωντανή την πίστη και την παράδοση και τον πολιτισμό. «Μεγάλο Μετέωρο», στην εποχή όπου «ρεύμα δεν υπήρχε, το νερό το συνέλεγαν από τη βροχή σε μεγάλες στέρνες του βράχου, όπως ακριβώς και στα άλλα μετεωρίτικα σκηνώματα. Όλοι σχεδόν οι μετεωρίτικοι βράχοι που κατοικήθηκαν έχουν δείγματα από λαξευτές στέρνες και σκαλισμένους αγωγούς στον βράχο για τη συλλογή των ομβρίων υδάτων». Μονές και σκήτες που σκάλισαν η πίστη και η αφοσίωση αναχωρητών στην άγονη πέτρα. «Οι μονές των Μετεώρων, έχοντας μια πλούσια ιστορία εξίμισι αιώνων, βρίσκονταν στα μέσα του 20ού αιώνα σε μια δύσκολη περίοδο, όπως το Άγιον Όρος και γενικότερα ο μοναχισμός στην Ελλάδα. Φωτισμένες όμως μορφές, χαριτωμένες από την προσωπική τους πνευματική πορεία και με όραμα για την αναγέννηση του μοναχισμού υπήρξαν καθοριστικές για τη σύγχρονη εκκλησιαστική ιστορία», όπως σημειώνουν οι συγγραφείς στον πρόλογο του πολύτιμου τόμου για την εποχή και τα εμβληματικά πρόσωπα της ακμής των Μετεώρων. Εκεί, στα Μετέωρα, γνωστά και οικεία στους επισκέπτες και ταξιδευτές της εποχής, σκήτες και κελιά, παλαιά και αρχαία, δυσπρόσιτα στους σύγχρονους αναβάτες και αναρριχητές, στους νέους ζηλωτές του φυσικού αρχαίου κάλλους, αποκαλύπτουν μια διαφορετική εκδοχή της πίστης και μιαν άλλη διάσταση της δοξολογικής θεώρησης των ασκητών της πίστης και της λατρείας. Πίστης και λατρείας παρόμοιας με τα μετέωρα ερήμων του Σινά, όπου την πίστη και τη λατρεία, την παράδοση αιώνων, τα σύμβολα μιας ορθόδοξης αυτοκρατορίας, ήδη από τα έτη του Ιουστινιανού, αμφισβητούν και δαμάζουν πολιτικές συμφωνίες και άνομα οικονομικά συμφέροντα.
Αρχές και αξίες που αναζήτησαν οι σύγχρονοι αθλητές της πίστης σε κορυφές και απόκρημνους βράχους, σε ένα ταξίδι στα βάθη και στις σπηλιές των Μετεώρων, σε απρόσιτες και κρημνώδεις πλαγιές, στην αναζήτηση μιας νέας πνοής ασκητισμού και πνευματικότητας, ενός ανέμου νέας ζωής, «αντίθετης προς τον χρόνο», αντίθετης προς τις αρχές και τους νόμους των γήινων, των ορατών και των καταληπτών, στους πέτρινους όγκους και στα σπήλαια και στις «οπές» και στα απρόσιτα σπήλαια. Αρχαία και «ακατοίκητα τα οποία συνδέονταν ενίοτε με θρυλικές παραδόσεις και θαύματα», ανάμεσα σε γη και ουρανό, ανάμεσα στα γήινα και τα επουράνια, που προσεγγίζουν τα νέφη και τις αρχές της ουράνιας πολιτείας. Και οι μοναδικής αισθητικής ωραιότητας εικόνες που στολίζουν το λεύκωμα συνοδεύουν διακριτικά και ταυτόχρονα «διαφωτιστικά» τους αναγνώστες σε μιαν άλλη ανάβαση, και ακροβασία, διαφορετική, σε υπερβατικούς τόπους και σημεία και κόσμους, εκεί όπου η ύλη νέους τόπους υποδεικνύει και νέες μορφές χαράσσει: «Νυν επανέστρεφον αληθώς./ Ως αιπόλου μονύδριον ήναψας/ Την ψυχήν ημών εν τω βαράθρω Κόρη’ (Οδ. Ελύτης, Ο Μικρός Ναυτίλος).
Νυν επανέστρεφον αληθώς, Κόρη, σε φως ιλαρό παρακλήσεων και ικεσιών, στου καταδύοντος Αυγούστου τα προσκυνήματα στις κορυφές των Μετεώρων. Αυτών που διατήρησαν στις κορυφές τους την πίστη και την παράδοση, που κράτησαν τους θρύλους και τους θρύλους και τους μύθους ενός αρχαίου παρελθόντος και που παρέδωσαν στις επόμενες γενιές ιερή παρακαταθήκη επάνω στους απρόσιτους βράχους, και σε όσα «διάσπαρτα ασκηταριά, εγκαταλελειμμένα, χωρίς καν τη δυνατότητα πρόσβασης, καθότι είχαν εξαλειφθεί από τον χρόνο τα μέσα ανάβασης, είχαν χαθεί οι διαδρομές, η όποια μνήμη για τους τρόπους προσέγγισης και, βεβαίως, η ίδια η ταυτότητά τους».
Αυτήν την ταυτότητα των αρχαίων ασκητηρίων στα Μετέωρα, άγνωστων στον σύγχρονο επισκέπτη, αποκαλύπτει το λεύκωμα, με πλούσια και, κυριολεκτικά, εντυπωσιακή συλλογή εικόνων από νέους μοναχούς οι οποίοι κατόρθωσαν να ανεβούν «στους απρόσιτους και απόκρημνους βράχους και να κατασκευάσουν τις ευρηματικές ανεμόσκαλες και τους πρωτοποριακούς μηχανισμούς ανέλκυσης», στα πρότυπα των πρώτων οικιστών της μοναστικής πολιτείας, που δεσπόζει του θεσσαλικού κάμπου και που φαντάζει απόκοσμη σε έναν απαράμιλλο θρίαμβο πνευματικότητας. Εκεί όπου σπαράγματα ζωγραφικής στην πέτρα και βραχογραφίες αγίων μορφών και ιδιαίτερα της Θεοτόκου κοσμούν ένα μοναδικό φυσικό περιβάλλον (όπως χαρακτηριστικά στο ασκηταριό του Αγίου Γρηγορίου του 14ου αιώνα, που ήταν αφιερωμένο στην Θεοτόκο), καθώς συνδέουν την πνευματικότητα της αναζήτησης του θείου με τις ακροβασίες των παλαιότερων αναχωρητών, όπου παραμένει απίστευτη η τόλμη των πρωτοπόρων αναχωρητών αλλά «και το φιλόκαλον των ασκητών, οι οποίοι παρά τις λιτές τους υποδομές φρόντιζαν να στολίζουν τα ναΰδρια με τοιχογραφίες υψηλού αισθητικού κάλλους και λακωνικής έκφρασης».
Εικόνες και εντυπώσεις και μαρτυρίες τις οποίες δύσκολα ανακαλύπτει ο επισκέπτης, αφού οι παράτολμοι δημιουργοί αυτής της μοναδικής αποτύπωσης «έστησαν ξύλινες σκαλωσιές, δημιούργησαν γέφυρες τεχνητές με ανεμόσκαλες, έριξαν τριχιές, δρασκέλισαν απόκρημνα, χαίνοντα βάραθρα, σκαρφάλωσαν με τα ακροδάχτυλά τους στους απόκρημνους βράχους». Στους βράχους των Μετεώρων που επισκοπούν του κάμπου, καθώς στην κορυφή τους παραμένει ακμαίο το συναίσθημα βαθιάς ευλάβειας και ψυχικής ανάτασης, στα νέφη που συνήθως στέφουν τις κορυφές των βράχων.
Σπάνιος, πρωτότυπος και εντυπωσιακός σε εικόνες και διηγήσεις ο τόμος «Μεγάλο Μετέωρο, Η Εποχή της Αναγέννησης», που μόλις πρόσφατα κυκλοφόρησε στη σειρά Μετεωρική Βιβλιοθήκη, με κείμενα του ιερομονάχου Ιουστίνου Σιμωνοπετρίτου και του πολιού ερευνητού της τέχνης των Μετεώρων, Σέρβου ακαδημαϊκού Γκόικο Σούμποτιτς και με γενική επιμέλεια του μοναχού Νήφωνος Σιμωνοπετρίτου. Ένας τόμος που αποτυπώνει τον συλλογικό στόχο μιας ομάδας ενθουσιωδών νεαρών μοναχών να ανυμνήσουν και να δοξάσουν μιαν άλλη διάσταση της παραμονής τους στους ιερούς θεσσαλικούς βράχους των Μετεώρων. Και αυτός δεν ήταν άλλος από τη γεμάτη κινδύνους επιτόπια αναζήτηση της ιστορίας του τόπου και του μοναχισμού του. Όπως λένε οι ίδιοι, «αυτό αποτέλεσε την αφορμή για να εξερευνήσουμε τα διάσπαρτα ασκηταριά που βλέπαμε γύρω μας, πολλά από τα οποία ήταν εγκαταλελειμμένα».
Ιερός πόθος και πάθος, οδήγησε τους νέους ασκητές των Μετεώρων -μαθητές και ακολούθους του μακαριστού Γέροντα Αιμιλιανού, ηγουμένου του Μεγάλου Μετεώρου από το 1961 ως το 1973 και στη συνέχεια οικιστού ενός άλλου ιερού βράχου, της Μονής Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Όρους- να γνωρίσουν, να ανακαλύψουν και όπου ήταν δυνατόν να ταυτίσουν για πρώτη φορά ύστερα από αιώνες λήθης, με «όσες δυνάμεις», τα πρώτα ασκηταριά και τα πρώτα μονύδρια που ίδρυσαν οι πρωτοπόροι αναχωρητές στους βράχους των Μετεώρων, κυριολεκτικά «εν ερημίαις πλανώμενοι και όρεσι και σπηλαίοις και ταις οπαίς της γης».
Και εν ταις οπαίς της γης, όπου η «ψυχή και το πνεύμα αγκαλιάζει τα ουράνια» μέσα σε έναν θρίαμβο φωτός και θάμβους. «Ως αιπόλου ναϋδριον ήναψας/ Την ψυχήν ημών εν τω βαράθρω Κόρη». Αναρριχήσεις επικίνδυνες, στη Χάρη της, στα «βήματα και στα όρια του αδύνατου», ακροβασίες στο κενό και αναβάσεις μοναχών σε υπερφυσικούς και μετέωρους όγκους, όπου αρχαίες σκήτες και μονύδρια και ιστορικές μονές με πλούσιο παρελθόν και παράδοση αιώνων αποκαλύπτουν την αφιέρωση, την υπέρβαση, την πίστη αλλά και τη δοξολογική φιλοκαλία των ασκητών, που ίδρυσαν και καθιέρωσαν τη μοναστική κοινωνία των Μετεώρων. Στα Μετέωρα, όπου νέοι μοναχοί, νέοι ασκητές και ζηλωτές αναζήτησαν τη Χάρη της στις σπηλιές και τις οπές της γης. Εκεί όπου η Χάρη της «Μυρίπνους ακτίνων εκλιμίζουσα/ Φαιοπράσινος επεφάνης».
