Οι επισκέπτες διαμαρτύρονται για τις υψηλές τιμές και την υπερβολική κίνηση, και οι μόνιμοι κάτοικοι των ταξιδιωτικών προορισμών νιώθουν ξένοι στον τόπο τους
Μήπως τελικά το τσουνάμι της ακρίβειας, που στο πέρασμά του συμπαρασύρει -μαζί με όλα τα υπόλοιπα- και αυτό που ονομάζουμε «καλοκαιρινές διακοπές», αποτελεί την «τελεία», το κλείσιμο δηλαδή ενός φαύλου κύκλου στον τουριστικό κλάδο; Ενός κύκλου που, αφού πρώτα -ειδικά στους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς- έκανε τον βίο αβίωτο για τους ντόπιους, ακολούθως μετατράπηκε-μεταλλάχθηκε στον απόλυτο εφιάλτη; Και για τους πολίτες των τοπικών κοινωνικών, αλλά και για όσους επένδυσαν στην τουριστική βιομηχανία, που, επιχειρώντας απολύτως επιθετικά κάθε σεζόν, επεδίωξαν να βγάζουν ολοένα περισσότερα χρήματα. Μέχρι που η… φούσκα έσκασε. Κι αυτό που κάποτε αποτελούσε τον μοχλό ανάπτυξης ολόκληρων περιοχών -ακόμη και χωρών-, αυτό που λειτουργούσε και ως γέφυρα παράλληλα πολιτισμικής ανταλλαγής, μετατράπηκε σε εφιάλτη.
Ο υπερτουρισμός λοιπόν -και οι συνέπειές του, σε συνθήκες ακρίβειας- είναι πια η νέα πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν όλο και περισσότεροι δημοφιλείς προορισμοί, στην Ευρώπη, στην Ασία, έως και στην Αμερική. Μόνο που το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο. Οι απαρχές του τοποθετούνται στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, με την άνθηση των low cost αεροπορικών και την άνοδο των βραχυχρόνιων μισθώσεων. Μετά την παύση της πανδημίας, όμως, το φαινόμενο επέστρεψε πιο έντονο από ποτέ. Σε πολλές πόλεις του κόσμου, οι τουρίστες δεν είναι πλέον ευπρόσδεκτοι – όχι γιατί οι τοπικές κοινωνίες δεν θέλουν τους τουρίστες, αλλά γιατί δεν αντέχουν την υπερβολή του τουρισμού σε οποιαδήποτε εκδοχή της.
Σε δημοφιλείς προορισμούς, όπως η Βενετία, η Βαρκελώνη, το Άμστερνταμ, η Μαγιόρκα, ο αριθμός των επισκεπτών ξεπερνά κατά πολύ τον αριθμό των κατοίκων. Σε κάποιες περιπτώσεις, δε, φτάνει να είναι δεκαπλάσιος σε ετήσια βάση! Οι υποδομές δεν αντέχουν. Τα απορρίμματα αυξάνονται ραγδαία. Οι δημόσιες συγκοινωνίες, τα πάρκα και οι πλατείες χρησιμοποιούνται πλέον ως σκηνικά μαζικής κατανάλωσης και όχι ως χώροι έκφρασης στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής. Ειδικά δε στις ιστορικές συνοικίες των διασημότερων πόλεων, τα τοπικά παντοπωλεία και οι φούρνοι αντικαθίστανται από «σουβενιράδικα» και καταστήματα γρήγορου φαγητού. Η πόλη χάνει τον χαρακτήρα της. Οι μόνιμοι κάτοικοι αναγκάζονται να μετακομίσουν, γιατί η στέγη απευθύνεται πια μόνο στους επισκέπτες. Η πολιτισμική ταυτότητα μετατρέπεται σε ένα άγριο κερδοσκοπικό θέαμα.
Η άνοδος των βραχυχρόνιων μισθώσεων τύπου Airbnb, σε συνδυασμό με την υψηλή τουριστική ζήτηση, έχει οδηγήσει σε εκτόξευση των ενοικίων. Νέοι, οικογένειες και εργαζόμενοι χαμηλών εισοδημάτων δεν μπορούν πλέον να βρουν προσιτή κατοικία στις ίδιες τους τις πόλεις. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, η ιδιοκτησία ακινήτων συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων επενδυτών ή εταιριών. Η κοινωνική συνοχή διαβρώνεται. Οι ντόπιοι αισθάνονται ξένοι στον τόπο τους. Η καθημερινότητα υποτάσσεται στις ανάγκες των επισκεπτών. Ακόμα και η δημόσια τάξη επηρεάζεται: η υπερπληρότητα φέρνει ένταση, παραβατικότητα, αλλά και φαινόμενα «αγανακτισμένων κατοίκων» που δικαίως διαδηλώνουν ή απωθούν τουρίστες.
Μαζικός τουρισμός
Και σαν να μην έφτανε ο υπερτουρισμός, ήρθε και η παράμετρος της ακρίβειας για να ισοπεδώσει ό,τι απέμεινε – και τους επιχειρηματίες που επέλεξαν να δραστηριοποιηθούν και να επενδύσουν σε αυτού του τύπου τον μαζικό τουρισμό, αλλά και μεγάλο μέρος των ίδιων των επισκεπτών, οι οποίοι από τη μια χρονιά στην άλλη συνειδητοποιούν πως το πορτοφόλι τους δεν φτάνει για να ζήσουν την εμπειρία των διακοπών, ενώ συγχρόνως αρχίζουν να αντιλαμβάνονται πως, συν τω χρόνω, το τουριστικό προϊόν, αυτό που όλοι ονομάζουμε «διακοπές», είναι πια ένα σπορ για λίγους. Αποτέλεσμα; Σε μια χρονιά όπως το 2025, που βρίσκει τον παγκόσμιο τουρισμό να ανακάμπτει, η ακρίβεια -στα όρια της αισχροκέρδειας- στους κορυφαίους προορισμούς αποτελεί πια κοινή εμπειρία. Συνδυαστικά με την ακρίβεια, λοιπόν, η εκρηκτική αύξηση στη ζήτηση οδήγησε σε περαιτέρω άνοδο τιμών σε ξενοδοχεία, εστιατόρια, μεταφορές και υπηρεσίες, με αποτέλεσμα πολλοί τουρίστες να δηλώνουν ότι φέτος πληρώνουν έως και 30% περισσότερα ακριβώς για το ίδιο «πακέτο» σε σχέση με πέρυσι.
Ειδικά δε σε χώρες με υψηλό πληθωρισμό, όπως η Τουρκία, οι τιμές στους παραθαλάσσιους προορισμούς εκτοξεύτηκαν. Στην Ισπανία, η αύξηση στη φορολογία του τουρισμού πέρασε στο πορτοφόλι των επισκεπτών. Στην Κροατία, η ζήτηση ξεπέρασε κάθε προσδοκία, οδηγώντας τις τιμές των ξενοδοχείων στα ύψη. Ακόμα και στη βόρεια Ευρώπη, που θεωρούνταν κάποτε «ήσυχος» τουριστικός προορισμός, πλέον οι επισκέπτες πληρώνουν ακριβά για βασικές υπηρεσίες.
Κι όσο οι ταξιδιώτες διαμαρτύρονται για την ακρίβεια και την «τουριστική κόλαση», οι κάτοικοι των περιοχών αυτών νιώθουν ξένοι στον τόπο τους. Βλέπουν τις δικές τους καθημερινές ανάγκες να γίνονται απλησίαστες. Δεν μπορούν να φάνε στα εστιατόρια της γειτονιάς τους, ούτε να ψωνίσουν από τις ίδιες αγορές. Η πόλη, ο τόπος τους, μετατρέπεται σε προϊόν.
Ο αγώνας επιβίωσης και ο απαιτούμενος σεβασμός
Το ερώτημα που προκύπτει, λοιπόν, είναι αν μπορεί ο τουρισμός να γίνει ξανά βιώσιμος ή αν έχει ξεπεράσει το σημείο επιστροφής. Σε κάποιες πόλεις έχουν ήδη ληφθεί μέτρα. Η Βενετία ξεκίνησε πιλοτικά να επιβάλλει εισιτήριο εισόδου για ημερήσιους επισκέπτες. Η Βαρκελώνη περιορίζει τις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Το Άμστερνταμ σταματά να προωθεί τον μαζικό τουρισμό και δίνει έμφαση σε πολιτιστικές και ποιοτικές μορφές ταξιδιού. Όλα αυτά αποτελούν, όμως, μόνο ενδείξεις ενός νέου ρεύματος: αυτού που θέλει ένα τουριστικό μοντέλο ανάπτυξης που σέβεται την πόλη και δεν θεοποιεί άνευ όρων το κέρδος.
Η συζήτηση για τον υπερτουρισμό έχει πλέον ανοίξει, και σαφώς δεν είναι ιδεολογική. Είναι πια υπαρξιακή για εκατομμύρια κατοίκους πόλεων, που παλεύουν να ζήσουν κανονικά μέσα σε τουριστικά «θεματικά πάρκα». Και το ζητούμενο είναι όχι αν ο κόσμος θα συνεχίσει να ταξιδεύει, αλλά αν αυτό θα το κάνει με σεβασμό.
Δημοσιεύεται στην «κυριακάτικη δημοκρατία»
