Του Δρ. Νικόλαου Ιακ. Μαρκοζάνη*
Ἡ σημερινή μου ἀναφορά ἑστιάζει στόν ἐθελοντισμό στό Πυροσβεστικό Σῶμα (Π.Σ.), μιᾶς καί βρισκόμαστε ἐν μέσῳ τῆς ἀντιπυρικῆς περιόδου καί γιά μία ἀκόμα χρονιά ἡ χώρα μας βρίσκεται ἀντιμέτωπη μέ πληθώρα δασικῶν πυρκαγιῶν. Συχνό μέν γεγονός οἱ πυρκαγιές καί κατ’ ἔτος ἐπαναλαμβανόμενο, ὡστόσο κάποιες φορές (καί δυστυχῶς ὄχι σπάνια) ἐξελίσσονται σέ τραγωδίες, ἀφήνοντας πίσω τους ἀμέτρητες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οἰκονομικές πληγές.
Εἶχα τήν τιμή, τήν χαρά ἀλλά καί τήν εὐκαιρία νά ὑπηρετήσω, ὡς μάχιμος Εθελοντής Πυροσβέστης (Ε.Π.) τοῦ Π.Σ. γιά περίπου μία δεκαπενταετία, λαμβάνοντας μέρος σέ δεκάδες πυρκαγιές, ἀστικές καί δασικές καί σέ ποικίλα περιστατικά, στά ὁποῖα ἐκ τοῦ νόμου συνδράμει ἡ Πυροσβεστική Ὑπηρεσία. Θεώρησα λοιπόν καθῆκον μου νά κάνω μια μικρή ἀναφορά στό ζήτημα τοῦ ἐθελοντισμοῦ στό Πυροσβεστικό Σῶμα τόσο γιά νά προβληθεῖ ὁ θεσμός ὅσο καί γιά νά διευκρινιστοῦν κάποια σημεῖα.
Ὁ ἐθελοντισμός, λοιπόν, στό Π.Σ. εἶναι νομοθετικά κατοχυρωμένος ἤδη ἀπό τό 1991 (ν.1951/1991 καί ν.4029/2011). Ἀπό τότε ξεκίνησε δειλά ἡ προσπάθεια, κατά τά πρότυπα ἄλλων εὐρωπαϊκῶν χωρῶν καθώς καί τῶν ΗΠΑ, ὅπου ὁ θεσμός ὄχι μόνο ἐπικρατεῖ, ἀλλά σέ πολλές περιπτώσεις τό ἐθελοντικό προσωπικό ξεπερνάει ἀριθμητικά τό μόνιμο.
Θεωρῶ ὅτι αὐτή ἡ μορφή ἐθελοντισμοῦ εἶναι ἀπό τίς σπουδαιότερες, διότι συνδυάζει μαζί μέ τήν ἀνιδιοτελή προσφορά πρός τό κοινωνικό σύνολο τήν αὐταπάρνηση καί τόν ἀλτρουισμό, δεδομένου ὅτι ἡ αὐτοθυσία ἐμπεριέχεται στήν πυροσβεστική ἰδιότητα. Ἀρκεῖ νά ἀναλογιστεῖ κάποιος ὅτι ὁ πυροσβέστης σπεύδει ἐκεῖ πού ὅλοι οἱ ἄλλοι τρέχουν πανικόβλητοι νά φύγουν. Ὅταν μάλιστα αὐτό γίνεται ὄχι ἀπό ἐπαγγελματική ὑποχρέωση, ἀλλά μόνο ἀπό κοινωνική εὐαισθησία καί διάθεση ἀνιδιοτελοῦς προσφορᾶς, τότε ἀντιλαμβανόμαστε τή σημασία καί τήν ἀξία τοῦ ἔργου τῶν ἐθελοντῶν πυροσβεστῶν. Ἄς σημειωθεῖ, δέ, ὅτι μεταξύ τῶν 58 πεσόντων στό καθῆκον πυροσβεστῶν τοῦ Π.Σ. συγκαταλέγεται καί ἕνας Ἐθελοντής.
Ὁ Ε.Π. λοιπόν εἶναι ἐκεῖνος πού θυσιάζει τόν ἐλεύθερο χρόνο του ἤ τόν χρόνο ἀπό τήν ἐργασία καί τήν οἰκογένειά του, γιά νά προστρέξει στό καθῆκον μέ ζέση, θυσιάζοντας ξεκούραση καί προσωπική ζωή, γιά χάρη τῆς πατρίδας καί τοῦ συνανθρώπου. Εἶναι ἐκεῖνος πού ἀδιάκοπα ἐκπαιδεύεται, ἐπιδιώκοντας τήν βελτίωση τῶν θεωρητικῶν καί πρακτικῶν πυροσβεστικῶν γνώσεων καί ἰκανοτήτων του, ὥστε νά φανεῖ ἀντάξιος τοῦ καθήκοντος πού τοῦ ἐμπιστεύτηκε ἡ Πολιτεία. Καί τέλος εἶναι ἐκεῖνος πού ξεπερνάει τίς ὅποιες μικρόψυχες συμπεριφορές, ὅταν μερικές φορές μόνιμοι συνάδελφοι ἀντιμετωπίζουν μέ δυσπιστία ἤ ἐμφανή ἀποστροφή τήν παρουσία του, λές καί κινδυνεύει ἡ ἐπαγγελματική τους πορεία καί ἀνέλιξη. Μάλιστα, στήν ἐποχή μας, ὅπου τά σκάνδαλα, ἡ διαπλοκή καί ἡ ἰδιοτέλεια βασιλεύουν, εἶναι δύσκολο νά ἀντιληφθοῦν κάποιοι τήν ἔννοια τῆς ἄμισθης καί ἔνστολης παροχῆς ὑπηρεσιῶν. Ἐπίσης, εἶναι δύσκολο νά κατανοηθεῖ ἡ ἔννοια τῆς ἐθελοντικῆς προσφορᾶς καί ἀπό μερίδα καλοβολεμένων, ἐφησυχασμένων καί «καναπεδάτων» συμπολιτῶν μας, γιά τόν ἀπλούστατο λόγο ὅτι εἶναι εὐκολότερη ἡ ἄσκηση ἀνέξοδης κριτικῆς, παρά ἡ ἐνεργή συμμετοχή σέ μία κοινή προσπάθεια, ἀπό τήν ὁποία τό ἀντίδωρο εἶναι ἀποκλειστικά καί μόνο ἡ ἠθική ἰκανοποίηση.
Αὐτοί εἶναι καί οἱ κυριότεροι λόγοι πού στήν νεοελληνική πραγματικότητα ἡ πορεία τοῦ θεσμοῦ δέν ἦταν εὔκολη ἔως σήμερα καί ἡ ἑδραίωσή του ἔχει γίνει μέ ὑπερβολικό κόπο καί προσπάθεια. Ὑπῆρξαν καί ὑπάρχουν ἀρκετές ἀκόμα ἀγκυλώσεις, παθογένειες καί προβλήματα τόσο μέσα στό ἴδιο τό σύστημα ὅσο καί μέσα στήν κοινωνία, πού λειτουργοῦν ἀνασταλτικά καί ἐμποδίζουν τήν ταχεία ἀνάπτυξή του, ἄν καί ἀπό αὐτόν μόνο θετικό πρόσημο μπορεῖ νά ὑπάρξει γιά τήν πατρίδα μας. Ἡ ἐνίσχυση τοῦ κρατικοῦ μηχανισμοῦ μέ ἑκατοντάδες χιλιάδες ἄμισθες ἐργατοῶρες πού παρέχονται, ἡ συμπλήρωση κενῶν πού δέν καλύπτονται καί ἡ ἀναπλήρωση μονίμων συναδέλφων στίς ἄδειες, στά ρεπό καί στίς ἀσθένειες ἀποτελοῦν μερικές ἀπό βασικότερες παραμέτρους, πού γιά μέν τό κράτος ὑπάρχει πολύ μεγάλο ὄφελος, ὅμως γιά δέ τόν Ε.Π. δέν ἔχουν κανένα ἀνταποδοτικό χαρακτήρα, κάτι πού δέν ἰσχύει στό ἐξωτερικό.
Καί γιά νά μήν παρεξηγηθῶ καί πεῖ κάποιος ὅτι ἡ ἀνταπόδοση ἀναιρεῖ τήν ἔννοια τοῦ ἐθελοντισμοῦ, θά διευκρινίσω πώς κάτι τέτοιο θά μποροῦσε νά γίνει προβλέποντας: α) τήν θεσμοθέτηση ἐκ νέου τῆς πρόνοιας πού ὑπῆρχε στόν νόμο τοῦ 1991 καί καταργήθηκε, ἡ ὁποία προέβλεπε κάποια μικρή φοροαπαλλαγή στόν πολίτη πού θά ὑπηρετήσει ἄμισθα στό Π.Σ.. β) νά ὑπάρχει ἀτέλεια στά δημόσια μεταφορικά μέσα καί ἔκπτωση στά ἰδιωτικά καί γ) νά προβλέπονται ὅλες ἐκεῖνες οἱ δαπάνες καί παροχές γιά ἐξοπλισμό, ἐκπαίδευση κλπ, πού προβλέπεται καί γιά τό μόνιμο προσωπικό. Ἐάν ὅλα αὐτά τά χρόνια δέν ὑπῆρχαν κάποιες πολύ γενναιόδωρες χορηγίες ἱδρυμάτων καί φορέων, ὅπως καί ἡ προσωπική ἐπιβάρυνση τοῦ κάθε Ε.Π. γιά τά ἀναγκαῖα (ἰδιαιτέρως τά προηγούμενα χρόνια), σήμερα τά πράγματα δέν θά ἦταν τόσο βελτιωμένα.
Καί σάν νά μήν έφθαναν ὅλα αὐτά, στόν τόπο μας δυστυχῶς κακοποιεῖται βάναυσα ὁ διεθνῶς κατοχυρωμένος ὅρος «Ἐθελοντής Πυροσβέστης» (Volunteer Firefighter). Ἰδίως οἱ δημοσιογράφοι τόν χρησιμοποιοῦν, «ἐν γνώσει ἤ ἀγνοία» τους, ἄκριτα, διότι ἀποκαλοῦν Ε.Π. κάθε ἕναν πού προστρέχει γιά νά βοηθήσει σέ μία πυρκαγιά (κυρίως στίς δασικές), ἀκόμα κι ἄν φοράει σορτσάκι καί σαγιονάρες ἤ στήν καλύτερη τῶν περιπτώσεων ἀνήκει σέ κάποια ὁμάδα Πολιτικῆς Προστασίας τῶν δήμων ἤ ἄλλων φορέων. Πολλές φορές, μάλιστα, τά μέλη τέτοιων ὁμάδων φέρουν τήν ἴδια στολή ἤ τά διακριτικά τοῦ Π.Σ., μέ ἀποτέλεσμα νά προκαλεῖται ἀκόμα μεγαλύτερη σύγχυση. Ἡ παραποίηση τίτλου, στολῆς καί διακριτικῶν καλά κρατεῖ, ἄν καί στό προαναφερθέν νομικό πλαίσιο διατυπώνεται μέ σαφήνεια ὅτι «ο όρος “εθελοντής πυροσβέστης” χαρακτηρίζει κατ᾽ αποκλειστικότητα πολίτες που παρέχουν εθελοντικά υπηρεσίες στο Πυροσβεστικό Σώμα» (ν. 4029/2011, παρ. 6, αρθ.15, κεφ. Β΄). Τό γεγονός εἶναι ἐξόχως σοβαρό, διότι ἀποτελεῖ πλῆγμα γιά τό κῦρος τοῦ θεσμοῦ, προσβολή πρός τόν συμπολίτη μας Ε.Π., πού ἐπιλέγει σύννομα καί συντεταγμένα νά ὑπηρετήσει τό κράτος, καί πράξη πού ἐγγίζει τήν ἀντιποίηση ἀρχῆς. Ὡστόσο ἐν προκειμένῳ δέν θά ἐπεκταθῶ περισσότερο.
Ἐν κατακλεῖδι, ὁ θεσμός τοῦ Ε.Π. στηρίζει ἀποτελεσματικά τόν κρατικό μηχανισμό τῆς Πυροσβεστικῆς, ὁ ὁποῖος σέ περιπτώσεις ἐκτάκτων ἀναγκῶν, ὅπως εἶναι φυσικό, καταπονεῖται καί δοκιμάζεται, φθάνοντας καί κάποτε ὑπερβαίνοντας τά ὅρια τῶν ἀντοχῶν του. Γιά αὐτόν τόν λόγο τόσο τό Π.Σ. ὅσο καί ἡ πολιτική ἡγεσία πρέπει νά ἐνσκήψουν μέ μεγαλύτερο ἐνδιαφέρον καί προσοχή γιά τή βελτίωση τοῦ θεσμοῦ καί νά προβοῦν ἄμεσα σέ διορθωτικές καί συμπληρωματικές πράξεις τοῦ ἰσχύοντος νομοθετικοῦ πλαισίου (ν.4029/2011) γιά τήν ἀποτελεσματικότερη καί οὐσιαστικότερη λειτουργία καί ἀναπτυξιακή πορεία του.
Τό αἰσιόδοξο εἶναι ὅτι ἐνδιαφέρονται γιά τόν θεσμό ὅλο καί περισσότεροι συμπολίτες μας, ἰδιαιτέρως μετά τίς μεγάλες πυρκαγιές καί φυσικές καταστροφές τῶν τελευταίων ἐτῶν καί ἀσφαλῶς καί χάρη στήν προβολή τοῦ ἔργου τῶν Ε.Π., οἱ ὁποῖοι ὁμολογουμένως δίνουν τόν καλύτερό τους ἑαυτό κατά τήν ἐνάσκηση τῶν καθηκόντων τους. Αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος πού τόν Δεκέμβριο τοῦ 2024 ἡ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν ἀπένειμε τιμητικό βραβεῖο στήν Πανελλήνια Ἕνωση Ἐθελοντῶν Πυροσβεστικοῦ Σώματος (Π.Ε.Ε.Π.Σ.), τιμώντας μέσω αὐτῆς ὅλους ὅσοι ὑπηρετοῦν ἤ ὑπηρέτησαν ἐθελοντικά καί ἀμισθί στό Π.Σ. Εἶναι λοιπόν εὐχῆς ἔργον ὅτι ἑκατοντάδες ἄνδρες καί γυναῖκες ἔρχονται κάθε χρόνο νά ἐνταχθοῦν στό Π.Σ. Ἔτσι, ἐνῶ στό παρελθόν ὁ ἀριθμός ἦταν πολύ περιορισμένος, σήμερα οἱ ἐν ἐνεργείᾳ Ε.Π., οἱ ὁποῖοι στελεχώνουν τούς ἐπαγγελματικούς Πυροσβεστικούς Σταθμούς, καθώς καί τούς 25 Ἐθελοντικούς Σταθμούς καί Πυροσβεστικά Κλιμάκια, ξεπερνοῦν τούς 4.500.
Τήν ἰδιότητα τοῦ Ε.Π., ἡ ὁποία εἶναι ἐξόχως τιμητική, μπορεῖ νά ἀποκτήσει κάθε ἄνδρας καί γυναίκα ἀπό 18 ἕως 55 ἐτῶν. Ἡ μόνη προϋπόθεση εἶναι ἡ ψυχοσωματική ὑγεία καί ἡ ἀρτιμέλεια. Κάθε ἐνδιαφερόμενος μπορεῖ νά ἐνημερωθεῖ ἐκτενέστερα εἴτε ἀπό τούς κατά τόπους Πυροσβεστικούς Σταθμούς (Ἐπαγγελματικούς ἤ Ἐθελοντικούς) εἴτε ἀπό τήν Πανελλήνια Ένωση Ἐθελοντῶν Πυροσβεστικοῦ Σώματος (https://vfu.gr).
*Εκπαιδευτικός
