Του Μανώλη Κοττάκη
Μόλις ανακοινώθηκε η απόφαση του ΣτΕ, με την οποία κρίθηκε συνταγματικός ο νόμος Πιερρακάκη για τα μη κρατικά πανεπιστήμια, με κάλεσε στο τηλέφωνο ο συμφοιτητής μου από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, παλαιός συμμαχητής από τη ΔΑΠ των καλών εποχών (που πρώτευε σε καιρούς αριστερούς) και δικηγόρος Πειραιώς σήμερα, Τάσος Αβραντίνης. «Θα γράψεις κάτι γι’ αυτό; Είναι ιστορική μέρα! Τα καταφέραμε έπειτα από 40 ολόκληρα χρόνια» μου είπε. Αν και είχε δίκιο, η Ελλάδα ήταν η τελευταία κομμουνιστική χώρα στον κόσμο που απαγόρευε νομοθετικά τα μη κρατικά πανεπιστήμια, απάντησα αόριστα γιατί εκείνη την εποχή κυριαρχούσαν άλλα θέματα στην πολιτική ατζέντα, πολύ ισχυρότερα. Πάντως του έδωσα αυτή την υπόσχεση: «Θα γράψω με την πρώτη ευκαιρία». Υπήρχε λόγος.
Ο Τάσος από το Άστρος Κυνουρίας, με αγάπη σε όλους τους μεγάλους φιλελεύθερους διανοητές, ο Ευριπίδης Στυλιανίδης, σήμερα βουλευτής Ροδόπης με τη Ν.Δ. από την Κομοτηνή του Καραθεοδωρή, και ο υπογράφων από την Αίγινα του πρώτου αλληλοδιδακτικού σχολείου του ιδιώτη ευεργέτη Εϋνάρδου, τρεις νέοι από τρεις διαφορετικές περιφέρειες της χώρας, γράψαμε το 1989 σε διαδοχικές συνέχειες στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» του απαράμιλλου Γιάννη Μαρίνου (θα τον ευγνωμονούν πάντα οι γενιές μας για το βήμα που μας έδωσε!) δύο εμπεριστατωμένες μελέτες. Με αυτές επιχειρηματολογούσαμε (με πλούσια νομικά επιχειρήματα) υπέρ της απελευθέρωσης της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Με την έννοια της κατάργησης της κλειστής καθηγητικής επετηρίδας στο δημόσιο πανεπιστήμιο, με την έννοια της ανάκτησης της διαρροής φοιτητικού συναλλάγματος που έχανε η Ελλάδα προς άλλες χώρες, με την έννοια της ανάδειξης της Ελλάδας σε διεθνές εκπαιδευτικό κέντρο της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Στείλαμε, μάλιστα, αυτή τη μελέτη στον τότε Πρόεδρο της Ν.Δ. και μετέπειτα πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, ο οποίος όχι μόνο μας απάντησε με ιδιόχειρο σημείωμά του, το οποίο διατηρούμε όλοι στο αρχείο μας, αλλά τη διαβίβασε στην τότε Γραμματεία Προγράμματος και την ενέταξε στο προεκλογικό πρόγραμμα της Ν.Δ. για τις εκλογές του Ιουνίου του 1989. Ήταν η εποχή που η ηγεσία της Ν.Δ. αξιοποιούσε προτάσεις από όλο το ιδεολογικό φάσμα του κόμματος. Όχι όπως κάνει η σημερινή ηγεσία της Ν.Δ.
Ήταν η εποχή που ο Μητσοτάκης απέρριψε εισηγήσεις για τη… διαγραφή μας από κορυφαίους βαρόνους που εκπροσωπούσαν τα κατεστημένα νομικά λόμπι δημόσιων πανεπιστημίων. Η Ν.Δ. ήταν τότε κόμμα ελευθερίας.
Θα γράψω λοιπόν για την πρώτη εφαρμογή ενός νόμου που ονειρευτήκαμε πριν από περίπου 40 χρόνια. Έπειτα από ρεπορτάζ όμως, όπως πάντα.
-Πρώτον, σε τεχνοκρατικό επίπεδο η προετοιμασία για την αδειοδότηση ήταν άρτια. Ο πρόεδρος της αρμόδιας επιτροπής, πρώην πρύτανης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Περικλής Μήτκας, υπήρξε καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας εξαιρετικά σοβαρός όπως συνομολογείται από όλες τις πλευρές. Εφάρμοσε με αυστηρότητα και σοβαρότητα τον νόμο και του αξίζει δημόσιος έπαινος, με βάση αυτά που γνωρίζουμε μέχρι τώρα.
-Δεύτερον (αν είναι ακριβή όλα όσα διάβασα), στα πανεπιστήμια τα οποία λαμβάνουν τις πρώτες άδειες μη κρατικών ΑΕΙ στην Ελλάδα περιλαμβάνεται ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο της Κύπρου, το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, το οποίο έχει αγοράσει στο Ελληνικό μεγάλη περιοχή για να λειτουργήσει εκεί ιατρική σχολή (σε συνεργασία με το Metropolitan), και ακόμα τέσσερα λειτουργούντα κολέγια στην Ελλάδα συμπράττοντα με ξένα ΑΕΙ. Αυτά κέρδισαν τις άδειες. Τα τρία από τα τέσσερα κολέγια, νυν ιδιωτικά ΑΕΙ, είναι γενικής κατευθύνσεως. Το τέταρτο εξ αυτών είναι η εξαιρετικά σοβαρή ιατρική σχολή του Keel, η οποία, συνεργαζόμενη με το Μητροπολιτικό Κολέγιο, έκανε μια μεγάλη επένδυση σε κτίρια και εργαστήρια στην οδό Ιπποκράτους. Εκεί θα ιδρύσει ιατρική σχολή και θα συνεργαστεί πιθανώς με το Νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν». (Επειδή τα προγράμματα σπουδών είναι αγγλόφωνα, είναι ενδιαφέρον πώς θα λυθεί το νομικό πρόβλημα για την πρακτική των ιατρών με τους ασθενείς σε ελληνικά νοσοκομεία. Θα τους μιλούν αγγλικά;)
-Τρίτον, είναι ενδιαφέρον πώς θα λυθεί με κανονιστικές ρυθμίσεις η σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών ΑΕΙ για τη βάση εισαγωγής τού 10 στα μη κρατικά πανεπιστήμια και για τη συνολική διάρκεια των σπουδών. Ως προς το πρώτο, είναι πολύ πιθανό στην πρώτη εφαρμογή του νόμου με τη βάση που επιβάλλει το κράτος στα ιδιωτικά ΑΕΙ να διευθετηθεί η εσωτερική ζήτηση και άρα μετά την έκδοση των αποτελεσμάτων των πανελλαδικών όσοι δεν εισάγονται στα δημόσια πανεπιστήμια να κατευθύνονται στα ιδιωτικά.
Ως προς τη διάρκεια, δεδομένης της νέας κατάστασης μετά τα τριετή πτυχία που προωθεί η Συμφωνία της Λισαβόνας, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια φαίνεται να επιθυμούν μόνο τετραετή διάρκεια σπουδών, για να έχουν εξασφαλισμένο δίδακτρα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αντιθέτως, τα μη κρατικά φλερτάρουν για δικούς τους λόγους μετά τα τριετή πτυχία της Λισαβόνας (συν 2 έτη διδακτορικό). Πίσω, επίσης, από την απαίτηση της Πολιτείας να μην έχουν τα μη κρατικά ΑΕΙ συγκεντρωμένες τις εγκαταστάσεις τους και τις σχολές τους σε μία περιοχή αλλά διασπαρμένες μαζί με βοηθητικούς χώρους σε ολόκληρη τη χώρα κρύβεται ενδεχομένως η βούλησή της να ζητήσει από τους ιδιώτες να καλύπτουν ανάγκες στην περιφέρεια όπου το κράτος αποσύρεται, σε μια αγορά εντελώς άγνωστη σε αυτούς. Η επιθυμία είναι να γεμίσει η Ελλάς μικρά παραρτήματα μη κρατικών πανεπιστημίων, όπως γέμισε και από παραρτήματα διαγνωστικών κέντρων. Με αυτόν τον τρόπο όμως μεγαλώνουν τα κόστη των επενδύσεων και αποθαρρύνονται οι μεγάλοι επενδυτές, τους οποίους η Πολιτεία αντιμετωπίζει μάλλον σαν μπακάλικο.
Με άλλα λόγια: Οι κανονιστικές ρυθμίσεις για τα μη κρατικά πανεπιστήμια θα επηρεάσουν τις αλλαγές στο σημερινό status στον αριθμό των εισακτέων, το σημερινό status στη διάρκεια των πτυχίων με βάση τη Λισαβόνα και το σημερινό status στο ζήτημα των κτιριακών εγκαταστάσεων. Όχι όμως κατά τρόπο απαραίτητα φιλικό προς τα μη κρατικά ΑΕΙ.
-Τέταρτον, όπως προκύπτει από το ρεπορτάζ, πρύτανης φημισμένου πανεπιστημίου του Λονδίνου, ο οποίος ενημερώθηκε σχετικά για τις αδειοδοτήσεις και τις επωνυμίες, ανέθεσε σε δικηγορικό γραφείο των Αθηνών να διερευνήσει την πιθανότητα ιδιοποίησης της επωνυμίας του από κάποιο από τα άλλα τρία πανεπιστήμια που φέρεται ότι έλαβαν άδεια. Από ένα εξ αυτών, για την ακρίβεια. Αν αυτό συμβαίνει, είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν νομικές επιπλοκές κατά την πρώτη εφαρμογή του νόμου.
-Πέμπτον, και εδώ ερχόμαστε στον τίτλο του σημειώματος, δεν είναι αυτό που ονειρευτήκαμε κατά την πρώτη εφαρμογή του νόμου. Δεν βλέπουμε να έδειξαν ενδιαφέρον για την Ελλάδα πανεπιστήμια μεγάλης φήμης και κύρους όπως το Κολούμπια, το Χάρβαρντ, το Γέιλ (προχώρησε σε κοινό μεταπτυχιακό με το Πανεπιστήμιο Αθηνών έπειτα από πρόταση του δραστήριου πρυτάνεως του ΕΚΠΑ Σιάσου), ενώ η Σορβόνη δεν αδειοδοτήθηκε, όποια Σορβόνη κι αν είναι αυτή, λόγω του ελλιπούς φακέλου που κατέθεσε για τις κτιριακές υποδομές εγκαταστάσεις του πανεπιστημίου. Πρέπει επίσης να πούμε ότι υπήρξε αποθάρρυνση κατάθεσης προτάσεων για ιδιωτικά πολυτεχνεία με το επιχείρημα ότι εκτός από το Μετσόβιο είναι έτοιμα να δραστηριοποιηθούν σε αυτόν τον τομέα το Διεθνές Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Όλο αυτό είναι απογοητευτικό. Πρώτον, γιατί το κράτος εξακολουθεί να αλλοιώνει υπέρ του κράτους την αγορά. Δώρον άδωρον έτσι η μεταρρύθμιση.
Δεύτερον, διότι σήμερα που γράφουμε διαβάζουμε ότι οι σύμμαχοί μας Αμερικανοί ζητούν νέες βάσεις στην Ξάνθη και τη Θεσσαλονίκη, αλλά όχι στη Σκύρο, για να μην ενοχληθούν οι φίλοι «μας» οι Τούρκοι. Την ίδια ώρα όμως δεν βλέπουμε στη λίστα με τα πρώτα μη κρατικά ΑΕΙ μεγάλο πανεπιστήμιο εγνωσμένου κύρους από τις ΗΠΑ ώστε να γίνει η χώρα και… εκπαιδευτική βάση.
Το Αnatolia College της Θεσσαλονίκης, που περιλαμβάνεται στη λίστα, είναι εγνωσμένου κύρους σχολείο και έχει προχωρήσει σε μεγάλες υποδομές μέσα στο campus του Ελαιώνα το καλοκαίρι, αλλά το λιγότερο που θα περιμέναμε θα ήταν να συμπράξει μαζί του και ένα μεγάλο αμερικανικό πανεπιστήμιο κύρους. Ελπίζουμε στο μέλλον.
Τούτων δοθέντων, η πρώτη εφαρμογή του νόμου για τα ιδιωτικά ΑΕΙ στην Ελλάδα που θα άνοιγαν την ακαδημαϊκή επετηρίδα, που θα έδιναν κίνητρο σε Έλληνες επιστήμονες να γυρίσουν στην πατρίδα, που θα διεύρυναν εντυπωσιακά τον τομέα της έρευνας στη χώρα μας και θα προσέλκυαν φοιτητές από τη Μεσόγειο, τα Βαλκάνια και την Ανατολή (για να σπουδάσουν στην Ελλάδα και να είναι φιλελληνικές οι μελλοντικές πολιτικές τους ελίτ) δεν είναι αυτή που θα θέλαμε. Έχει τα καλά της, αλλά έχει και πάρα πολλές αδυναμίες. Αν η μεταρρύθμιση είχε γίνει με την αναθεώρηση του πρωθυπουργού Καραμανλή του 2007 που εμπόδισε ο Βενιζέλος, ίσως η κατάσταση να ήταν διαφορετική. Σε κάθε περίπτωση: Ένας νεαρός νόμος για να κριθεί ως μεταρρύθμιση θα πρέπει βεβαίως να αξιολογηθεί σε βάθος χρόνου και θα περιμένουμε. Δεν σπεύδουμε. Αλλά, από την άλλη, η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται! Νόμος.
