Οι επιδιώξεις Ερντογάν, το σιγοντάρισμα από τις ΗΠΑ και οι εσωτερικές αντιδράσεις σε οποιονδήποτε «νεωτερισμό» που θα έθετε σε αμφισβήτηση τις αρχές του Κεμάλ
Του Σάββα Καλεντερίδη
Προηγήθηκε ο νέος πρέσβης των ΗΠΑ στην Άγκυρα, Τόμας Μπάρακ, ο οποίος μίλησε για το πόσο «καλή» ήταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία και το σύστημα των «μιλέτ» που εφάρμοζε, για να ακολουθήσει ο Ερντογάν και να μιλήσει για μια νέα «κοινοπολιτεία» μουσουλμάνων -Τούρκων, Κούρδων και Αράβων-, που θα την ενώνει η μουσουλμανική πίστη, ενώ το θέμα της εθνικής ταυτότητας θα παίζει δευτερεύοντα λόγο.
Το θέμα αυτό προκάλεσε αντιδράσεις κυρίως σε κύκλους κεμαλιστών, οι οποίοι είναι προσηλωμένοι στην ενότητα του τουρκικού έθνους και κράτους και είναι αντίθετοι σε οποιονδήποτε «νεωτερισμό» που θα έθετε σε αμφισβήτηση τις αρχές του Μουσταφά Κεμάλ και τα προβλεπόμενα από τη Συνθήκη της Λωζάννης.
Για το θέμα γράφτηκαν αρκετά άρθρα, με πιο χαρακτηριστικό το άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Τζουμχουριέτ», το οποίο υπογράφει ο Ονούρ Οϊμέν, έμπειρος διπλωμάτης, που χειρίστηκε την κρίση των Ιμίων ως υφυπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας (1995-1997), στη συνέχεια διετέλεσε και μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ την περίοδο 1997-2002, ενώ εξελέγη δύο φορές βουλευτής του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος (CHP), του οποίου υπήρξε και αντιπρόεδρος από το 2003 μέχρι το 2010.
Το άρθρο του έμπειρου Τούρκου διπλωμάτη με τίτλος «Οι σκέψεις για τις δηλώσεις του Αμερικανού πρέσβη» έχει ως εξής: Τα σχόλια του Τόμας Μπάρακ, του Αμερικανού πρέσβη στην Άγκυρα και ειδικού απεσταλμένου για τη Συρία, στα οποία επικρίνεται η Συνθήκη της Λωζάννης και επαινείται το σύστημα μιλέτ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, προκάλεσαν έκπληξη και αντιδράσεις του τουρκικού κοινού.
Σε πρόσφατες δηλώσεις, οι οποίες έχουν εμφανιστεί σε διάφορα έντυπα και έντυπα, αλλά δεν έχουν δημοσιοποιηθεί επίσημα, ο πρέσβης Μπάρακ επέκρινε τη Συνθήκη Sykes-Picot για τη χάραξη τεχνητών συνόρων. Έχει επίσης αναφερθεί στα ζητήματα που αφορούν τους Κούρδους σε αυτό το πλαίσιο, αντιπαραβάλλοντας τη Συνθήκη των Σεβρών, η οποία στόχευε στη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και τη Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία παραχώρησε στους Τούρκους πλήρη ανεξαρτησία και κυριαρχία.
Σε άλλη δήλωση ο πρέσβης επαίνεσε το σύστημα μιλέτ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, δηλώνοντας ότι αυτό το σύστημα επέτρεπε σε διαφορετικές ομάδες να συνυπάρχουν για αιώνες μέσα σε ένα συγκεντρωτικό σύστημα. Το περιέγραψε ως ένα μοντέλο όπου διαφορετικές θρησκευτικές και εθνοτικές ομάδες μπορούσαν να συνυπάρχουν, υποστηρίζοντας ότι το «οθωμανικό σύστημα μιλέτ» είναι το καλύτερο σύστημα για την Τουρκία. Όποιος και αν είναι ο λόγος, τέτοιες προτάσεις, οι οποίες ουσιαστικά ισοδυναμούν με αλλαγή καθεστώτος για την Τουρκία, δεν μπορούν να συμβιβαστούν με τις αρχές της πλήρους ανεξαρτησίας και της άνευ όρων κυριαρχίας, τις οποίες ο Ατατούρκ έθεσε ως θεμέλια και αποτελούν τους απαραίτητους στόχους της δημοκρατίας μας. Ένα μεγάλο μέρος του κοινού αντιλαμβάνεται αυτό ως μια προσέγγιση που στοχεύει στην επιρροή των εσωτερικών υποθέσεων της Τουρκίας.
ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ
Οι προσπάθειες μεγάλων δυνάμεων να παρέμβουν στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων κρατών, ιδίως στα χρόνια που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έχουν αποφέρει αποτελέσματα αντίθετα με τη βούληση των πολιτών τους και έχουν οδηγήσει σε προβλήματα, των οποίων οι επιπτώσεις είναι ακόμη ορατές σήμερα. Για παράδειγμα, στην Ιταλία, στις εκλογές του 1948, το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα κέρδισε με σαρωτική νίκη, αντικαθιστώντας τα αριστερά κόμματα που θεωρούνταν πολύ πιθανό να κερδίσουν, και το σοσιαλιστικό κόμμα δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει έναν κυβερνητικό εταίρο για πολλά χρόνια.
Κατά τη διάρκεια των ίδιων αυτών ετών σύμμαχες χώρες, ιδίως οι Ηνωμένες Πολιτείες, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη σύνταξη των Συνταγμάτων της Γερμανίας και της Ιαπωνίας και τη διαμόρφωση του πολιτικού τους τοπίου. Ως αποτέλεσμα, το Φιλελεύθερο Κόμμα έγινε το κυρίαρχο κόμμα στην Ιαπωνία. Παρόμοιες εξελίξεις έχουν παρατηρηθεί σε χώρες της Μέσης Ανατολής. Για παράδειγμα, το Σύνταγμα που υιοθετήθηκε στο Ιράκ το 2005 άνοιξε τον δρόμο για τη δημιουργία μιας πολιτικής δομής στο βόρειο τμήμα της χώρας που έμοιαζε με κράτος εν κράτει (σ.σ.: εννοεί το αυτόνομο κουρδικό κράτος).
Το τελευταίο διάστημα μια διαδικασία πολιτικής αναδιάρθρωσης λαμβάνει χώρα στη βόρεια Συρία, εκτός της δικαιοδοσίας της κυβέρνησης της Δαμασκού.
Υπό το φως των εμπειριών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία υπέστη τις οδυνηρές συνέπειες των ξένων επεμβάσεων στη διοίκηση της χώρας για χρόνια, κανείς δεν πρέπει να εκπλήσσεται από τη σχολαστική φροντίδα που έχει δείξει η δημοκρατία της Τουρκίας από την ίδρυσή της στη διατήρηση της κυριαρχίας του λαού, της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας, καθώς και της ενιαίας κρατικής δομής της.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΝΗΣ
Οι επικρίσεις του πρέσβη για τη Συνθήκη της Λωζάννης θα πρέπει να αξιολογηθούν σε αυτό το πλαίσιο. Επιπλέον, τα σχόλια του πρέσβη Μπαράκ για τη Λωζάννη διαφέρουν σημαντικά από την προσέγγιση των ΗΠΑ κατά τη Συνθήκη της Λωζάννης. Ο πρέσβης Τζον Γκρου, ο οποίος παρακολούθησε τη Συνθήκη της Λωζάννης ως παρατηρητής των ΗΠΑ, δήλωσε στους Αμερικανούς διπλωμάτες μετά την υπογραφή: «Ο Ισμέτ Πασάς κέρδισε μια μεγάλη διπλωματική νίκη στη Λωζάννη. Υποβίβασε τις τάξεις όλων των διπλωματών των Συμμάχων. Δεν έχει νόημα να αρνηθούμε αυτό το γεγονός. Ίσως αυτή είναι η μεγαλύτερη νίκη που έχει επιτευχθεί ποτέ στην Ιστορία» (John Grew, Atatürk και İnönü, Εκδόσεις Cumhuriyet, Κωνσταντινούπολη, 2000, σελ. 55).
Τα λόγια του δεν διέφεραν από την αξιολόγηση του Ατατούρκ για τη Λωζάννη. Είπε: «Αυτή η συνθήκη είναι ένα έγγραφο που δηλώνει ότι μια μεγάλη απόπειρα δολοφονίας εναντίον του τουρκικού έθνους, που προετοιμαζόταν εδώ και χρόνια και θεωρούνταν ότι ολοκληρώθηκε με τη Συνθήκη των Σεβρών, απέτυχε. Είναι μια πολιτική νίκη, χωρίς προηγούμενο στην οθωμανική ιστορία».
Η Δημοκρατία της Τουρκίας, που ιδρύθηκε στα θεμέλια που τέθηκαν από τη Συνθήκη της Λωζάννης, υπάρχει ως κυρίαρχο, ανεξάρτητο, δημοκρατικό, κοσμικό και ενιαίο κράτος για πάνω από έναν αιώνα, παρά τις περιστασιακές πολιτικές δυσκολίες.
ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ
Το σύστημα των μιλέτ, που ανέφερε ο πρέσβης, το οποίο εφαρμόστηκε ως αποτέλεσμα των προνομίων που παραχωρήθηκαν σε ορισμένες θρησκευτικές μειονότητες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, οδήγησε σε εξεγέρσεις και διαιρέσεις που έπληξαν την ενότητα της χώρας και κόστισαν τη ζωή σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Ήταν ένας από τους παράγοντες που άνοιξαν τον δρόμο για τη διάλυση της αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα μετά τη Γαλλική Επανάσταση, όταν ορισμένες μεγάλες δυνάμεις υποκίνησαν αυτές τις μειονότητες.
Η προσπάθεια αναβίωσης αυτής της εμπειρίας, η οποία βασανίζει τους Τούρκους εδώ και πολλά χρόνια, σε μια εποχή που ορισμένοι κύκλοι στην Τουρκία επιδιώκουν ένα νέο Σύνταγμα και νέα προβλήματα, διαφωνίες και συγκρούσεις εκτυλίσσονται στην περιοχή μας, δεν είναι μια πρόταση που θα θέλαμε να ακούσουμε από τον εκπρόσωπο μιας φίλης χώρας.
Το υπουργείο Εξωτερικών αναμένεται να αντιδράσει αποτελεσματικά στις παρατηρήσεις του πρέσβη και να εκφράσει τα αισθήματα του τουρκικού έθνους, το οποίο είναι βαθιά προσηλωμένο στις αξίες της δημοκρατίας.
