Του Δρ. Νικόλαου Ιακ. Μαρκοζάνη*
Ὁ αὐτισμός εἶναι πλέον μία γνωστή ἀναπτυξιακή διαταραχή, πού παρουσιάζεται συνήθως ἀπό τήν γέννηση τοῦ ἀνθρώπου καί τόν ἀκολουθεῖ σέ ὅλη του τήν ζωή. Ἐμφανίζει ποικίλα νευροψυχολοχικά χαρακτηριστικά, πού κάποιες φορές ὁδηγοῦν ἀκόμη καί στήν αὐτοκαταστροφή.
Ἡ Wikipedia δίνει τόν ἀκόλουθο ἐκλαϊκευτικό ὁρισμό: «Ο αυτισμός είναι αναπτυξιακή διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, καθώς και από περιορισμένη, επαναλαμβανόμενη και στερεότυπη συμπεριφoρά». Καθώς ἡ λ. αὐτισμός ἐτυμολογικά προέρχεται ἀπό τή λέξη ἑαυτός/αὐτός, εἶναι προφανές ὅτι πρόκειται γιά μία κατάσταση ἐσωστρέφειας καί ἀπόλυτου ἐγκλεισμοῦ στό ἐγώ, διότι τό συγκεκριμένο ἐγώ προσλαμβάνει τόν κόσμο καί τούς κώδικες ἐπικοινωνίας μέ διαφορετικό τρόπο.
Δέν θά ἦταν ἄστοχο νά ὑποστηρίξει κανείς ὅτι τά γενικά χαρακτηριστικά τῆς συγκεκριμένης διαταραχής τείνουν πλέον νά γίνουν ὁ κανόνας τῆς καθημερινῆς κοινωνικῆς συμπεριφορᾶς μας. Γιά παράδειγμα, ἄνθρωποι ἀλαφιασμένοι ἀπό τήν καθημερινότητά τους ἀδυνατοῦν νά συνάψουν κοινωνία μέ τόν πλησίον τους ἢ σέ περίπτωση συναναστροφῶν μιλοῦν ἀκατάπαυστα, ἀδιάλλακτα καί ναρκισσιστικά, χωρίς νά τούς ἐνδιαφέρει ἡ ἄποψη τοῦ ἄλλου. Νέοι καί νέες στίς κοινές τους ἐξόδους εἶναι προσηλωμένοι στό κινητό, μέ τό ὁποῖο συνήθως ἀνταλλάσσουν καί μεταξύ τους μηνύματα καί «φατσοῦλες», ἀντί νά συζητοῦν. Συνομιλητές μας, στούς ὁποίους προσπαθεῖς νά ἐξηγήσεις μέ λογικά ἐπιχειρήματα κάποιο θέμα, ὑπερασπίζονται ἐμμονικά τήν ἄποψή τους, χωρίς νά παρακολουθοῦν τί τούς ἀντιπροτείνεται. Ὁδηγοί δέν ὑπολογίζουν τήν προτεραιότητα τοῦ ἄλλου καί προσπερνοῦν ὅσους μέ ὑπομονή περιμένουν στό φανάρι ἤ τό παραβιάζουν μέ ἄνεση. Συμπολίτες μας δέν σέβονται τήν σειρά ἀναμονῆς σέ τράπεζες καί δημόσια καταστήματα, καί μέ θράσος διεκδικοῦν τό προβάδισμα.
Ὅλα αὐτά ἀποτελοῦν ἐλάχιστο δεῖγμα ἀντικοινωνικῆς συμπεριφορᾶς. Εἶναι βέβαιον ὅτι τά παραδείγματα θά μποροῦσαν νά πολλαπλασιαστοῦν, ἐπιεβαιώνοντας δυστυχῶς τόν κανόνα.
Ἐπιχειρώντας νά ἀναλύσω καί νά ἑρμηνεύσω τέτοιες συμπεριφορές, καταλήγω στή διαπίστωση ὅτι ὑπάρχει ἕνας κοινός παρονομαστής σέ τέτοιου εἴδους καταστάσεις, πού δέν εἶναι ἄλλος ἀπό τό διογκωμένο ἐγώ. Ὅταν δηλαδή τό ἐγώ γίνεται ΕΓΩ καί ὅταν τό ἐμεῖς ταυτίζεται πάλι μέ τό ΕΓΩ, τότε ὁ κοινωνικός αὐτισμός ἑδραιώνεται, γιγαντώνεται καί ἰσχυροποιεῖται, σέ βαθμό πού δύσκολα ἀντιστρέφεται καί ἐκριζώνεται. Μέ λίγα λόγια, αὐτό πού χαρακτηρίζει τέτοιες συμπεριφορές συνοψίζεται στίς φράσεις ἐγώ θέλω, ἐγώ νομίζω, ἐγώ γουστάρω, ἐγώ ἀποφασίζω.
Ὁ κοινωνικά αὐτιστικός ἄνθρωπος δέν ἔχει τήν πρόθεση νά συμπροβληματιστεῖ, νά συλλειτουργήσει καί νά συμπορευθεῖ μέ τόν συνάνθρωπό του. Τό σύν, ὡς πρῶτο συνθετικό, δέν ὑπάρχει στό λεξιλόγιο τέτοιων ἀνθρώπων. Ἡ ἐνσυναίσθηση δέν εἶναι ἐπιθυμητή λειτουργία, ἐνῶ ὁ ἀλληλοσεβασμός θεωρεῖται περιττός. Εἶναι ἔκδηλη μιά κοινωνική κώφωση, μέ ἀποτέλεσμα τήν ἀδιαφορία γιά τόν περίγυρο, τίς συνήθειες, τούς ἀποδεκτούς κανόνες καί τίς ἐπιβεβλημένες συμπεριφορές.
Ὁ κοινωνικός αὐτισμός εἶναι πολυπαραγοντικός καί δύσκολα μπορεῖ νά ἐντοπιστεῖ ἡ γενεσιουργός του αἰτία. Ὡστόσο ἔχω τή βεβαιότητα πώς πίσω του κρύβεται μεγάλο ἔλλειμα κοινωνικῆς παιδείας, τῆς ὁποίας τήν ἀποκλειστική εὐθύνη φέρουν ἡ οἰκογένεια καί τό σχολεῖο. Καί οἱ δύο αὐτοί θεμελιακοί θεσμοί σήμερα λειτουργοῦν μέ παιδαγωγικές νόρμες πού ἔχουν ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τόν χριστοκενρικό καί ἀνθρωποκεντρικό προσανατολισμό. Αὐτό συμβαίνει διότι ὁ δυτικός κόσμος ἔθεσε στό περιθώριο τόν Θεό, μέ ἀποτέλεσμα νά χάσει τήν παραπεμπτικότητά του σέ κάτι ἐξω ἀπό τόν ἑαυτό του.
Ἔτσι, οἱ μέν οἰκογένειες, στήν καλύτερη τῶν περιπτώσεων, ἔχουν ρίξει τό βάρος στήν κάλυψη πλασματικῶν ὑλικῶν καί βιολογικῶν ἀναγκῶν τῶν παιδιῶν, παραμερίζοντας ἤ ἀδιαφορώντας γιά τίς ψυχοπνευματικές ἀνάγκες τους, ἡ δέ ἐκπαίδευση ἔχει ἑστιάσει τήν προσοχή της σέ κατευθύνσεις ἐπιμορφωτικοῦ χαρακτήρα, ἐπιδιώκοντας τή συσσώρευση ἐγκεφαλικῶν γνώσεων καί τήν ἀπόκτηση πτυχίων ἐξειδικεύσεως.
Καθόλου τυχαῖα λοιπόν ὁ Μέγας Βασίλειος ἐπεσήμαινε ὅτι «Οὐ μικρὸν γὰρ τὸ ὄφελος, οἰκειότητά τινα καὶ συνήθειαν ταῖς τῶν νέων ψυχαῖς τῆς ἀρετῆς ἐγγενέσθαι» (PG 31, 571), θέλοντας νά καταδείξει πόσο σημαντικές εἶναι ἡ ἠθικοπνευματική καλλιέργεια καί ἡ γαλούχηση τῆς νεολαίας μέ ὑψηλά ἰδανικά.
Ὡστόσο σήμερα παρουσιάζεται μία συνειδητή ἀπαξίωση τέτοιων ἰδανικῶν, διότι ἡ ἴδια ἡ ζωή ἀποϊεροποίηθηκε καί ἀλλοτριώθηκε, θέτοντας στό περιθώριο ὁτιδήποτε δέν ἐξυπηρετεῖ τήν τεχνολογία, τήν τεχνοκρατία καί τόν ὑλιστικό τρόπο ζωῆς σύμφωνα μέ τά καπιταλιστικά προστάγματα. Ἐπιπλέον, ὁ ἀτομικισμός, πού μετά τον 16ο αἰώνα ἔχει γίνει ἡ κυρίαρχη πλέον ἰδεολογία τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ καί τό πρόσφατο ἀποκύημά της, ὁ δικαιωματισμός, συμβάλλουν καθοριστικά στήν κοινωνική ἀποξένωση καί ἐν τέλει στή μοναξιά τοῦ καθενός, φτωχαίνοντας τίς ἀνθρώπινες σχέσεις καί ὑποθηκεύοντας τό μέλλον στίς διάφορες ἐκφάνσεις τῆς αὐταρχικότητας καί τῆς ἀνελευθερίας.
Ὁ κοινωνικός αὐτισμός σέ καμία περίπτωση δέν μπορεῖ νά λειτουργήσει πρός ὄφελος τῶν πολλῶν, οὔτε μπορεῖ νά προάγει τίς ἀνθρώπινες σχέσεις, διότι, ὅπως εἶχε πεῖ καί ὁ νομπελίστας μας ποιητής Γεώργιος Σεφέρης: «Σ’ αὐτό τόν κόσμο, πού ὁλοένα στενεύει, ὁ καθένας μας χρειάζεται ὅλους τούς ἄλλους».
*Εκπαιδευτικός
