Ο Vasili Arkipov δεν θα είναι πάντα εκεί

Του Αλκιβιάδη Κεφαλά*

Πρόσφατο επιστημονικό άρθρο στο περιοδικό «Nature» τεκμηριώνει ότι το 99% του γήινου πληθυσμού θα αφανιστεί σε περίπτωση συνέχισης του πολέμου στην Ουκρανία, επειδή η πιθανότητα χρησιμοποίησης πυρηνικών όπλων αυξάνεται όσο επιμηκύνεται η χρονική διάρκεια των συγκρούσεων.

Όπως πάντα, η καταστροφή προκύπτει από τη σύζευξη ενός απλοποιημένου συστήματος με ένα πολύπλοκο.

Αρχικά θα πρέπει να επισημανθεί ότι η πολυπλοκότητα αποτελεί προκλητική επιστημονική έννοια, επειδή περιλαμβάνει συστήματα των οποίων η συμπεριφορά διέπεται από άγνωστα αξιώματα και αρχές, συνεπώς δεν είναι κατανοητή.

Ένα παράδειγμα χαμηλής πολυπλοκότητας αποτελούν οι διεθνείς σχέσεις, επειδή καθορίζονται αποκλειστικά από την αρχή της ισχύος, του χρήματος και της απληστίας, συνεπώς δεν απαιτούνται ιδιαίτερες νοητικές λειτουργίες για την κατανόησή τους. Απλά, στη μηδενική πολυπλοκότητα των διεθνών σχέσεων, ο ισχυρότερος τα παίρνει όλα.

Αντιθέτως, η κατασκευή και τα αποτελέσματα της χρήσης ενός υπερηχητικού πυραύλου αποτελούν πολύπλοκες διαδικασίες, που ελάχιστοι άνθρωποι στον κόσμο είναι σε θέση να φέρουν εις πέρας και να κατανοήσουν. Αυτοί είναι οι αθέατοι πρωταγωνιστές που διαμορφώνουν την Ιστορία, τα γεγονότα και τις εξελίξεις.

Ένας από αυτούς τους πρωταγωνιστές δολοφονήθηκε πρόσφατα στη Μόσχα. Ο δολοφονηθείς Michail Shatsky ήταν κορυφαίος διαστημικός επιστήμονας και σχεδιαστής των συστημάτων αυτόματου ελέγχου των υπερηχητικών πυραύλων Kh-59 και Kh-69, καθώς και των drones νευρωνικών δικτύων που χρησιμοποιούνται στον πόλεμο της Ουκρανίας.

Εδώ παρουσιάζονται δύο συστήματα με διαφορετική πολυπλοκότητα. Το πρώτο συνιστά τις προβλέψιμες διεθνείς σχέσεις και τους μικρόνοες πολιτικούς, και το δεύτερο την πολυπλοκότητα που συνεπάγονται η κατασκευή και η χρήση ενός καταστρεπτικού όπλου.

Η σύζευξή τους αποτελεί ένα ασταθές σύστημα με προβλέψιμη όμως χρονική εξέλιξη, επειδή τα νέα πολύπλοκα και καταστροφικά όπλα στο τέλος πάντα χρησιμοποιούνται στις συγκρούσεις.

Στην περίπτωση των πυρηνικών όπλων, η σύζευξη της πολυπλοκότητάς τους με την πολιτική ανοησία είναι επίσης προβλέψιμη, επειδή νομοτελειακά κάποια στιγμή θα χρησιμοποιηθούν.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα σύζευξης απλοποιημένων και πολύπλοκων συστημάτων αποτελεί η κρίση της Κούβας, την εποχή που οι Σοβιετικοί τοποθετούσαν πυραύλους εξοπλισμένους με πυρηνικές κεφαλές στην Κούβα.

Στις 28 Οκτωβρίου 1962, το σοβιετικό υποβρύχιο Β-59 εντοπίστηκε ανοιχτά της Κούβας. Οι Αμερικανοί με βόμβες βυθού προσπάθησαν να το βυθίσουν ή να το αναγκάσουν να αναδυθεί στην επιφάνεια, αγνοώντας ότι μετέφερε πυρηνική τορπίλη με ισχύ το 1/3 της βόμβας που έπεσε στη Χιροσίμα.

Ενώπιον του κινδύνου και επί τη βάσει πρωτοκόλλου, απουσία επαφής με τη Μόσχα, η απόφαση βύθισης του αμερικανικού στόλου θα έπρεπε να ληφθεί με απόλυτη πλειοψηφία από τρία άτομα: τον κυβερνήτη του υποβρυχίου, τον πολιτικό κομισάριο και έναν αξιωματικό ειδικό στα πυρηνικά όπλα, τον Vasili Arkipov.

Ο τελευταίος είχε βιώσει τον θάνατο των συντρόφων του από διαρροή ραδιενέργειας σε άλλο υποβρύχιο. Ο Arkipov ψήφισε κατά της χρήσης της πυρηνικής τορπίλης και υπέρ της ανάδυσης του υποβρυχίου στην επιφάνεια.

Σε αντίθεση με τους ανόητους πολιτικούς, τους ανεγκέφαλους συμβούλους και τους γραφειοκράτες της σαμπάνιας που εξωθούν τις συγκρούσεις στα άκρα, ο Arkipov, ως ειδικός των πυρηνικών όπλων, κατανόησε το αποτέλεσμα της πολυπλοκότητας μιας λανθασμένης απόφασης.

Το σύστημα της σύζευξης ηλίθιων πολιτικών με την πολυπλοκότητα των σύγχρονων όπλων, που προφανώς αδυνατούν να κατανοήσουν, θα αποβεί ολέθριο. Ο εγκέφαλος των πολιτικών, και ιδιαιτέρως αυτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ, δεν είναι σε θέση να κατανοήσει την πολυπλοκότητα και το μέγεθος της καταστροφής των πυρηνικών όπλων, διαφορετικά ο πόλεμος στην Ουκρανία θα είχε τερματιστεί προ πολλού.

Σε μία από τις αντίστοιχες μελλοντικές καταστάσεις κρίσεων, οι πολιτικοί, οι σύμβουλοι και οι γραφειοκράτες θα έχουν τον πρώτο λόγο στη λήψη των αποφάσεων. Ο Vasili Arkipov, όμως, θα απουσιάζει. Απεβίωσε στις 19 Αυγούστου 1988.

*∆ιδάκτωρ Φυσικής του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, UK, τ. διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών